Τα οκτώ πράγματα που έμαθα για τον πολιτισμό το καλοκαίρι του 2020

Το τρικυμιώδες καλοκαίρι που οι γνωρίζοντες εκτιμούσαν πως θα ζήσει ο πολιτισμός δεν διέψευσε την φήμη του – δυστυχώς. Κάτω από την σαρωτική επιρροή της πανδημίας που σε κάποιες περιπτώσεις συνδυάστηκε με διοικητικές αστοχίες ή κωλυσιεργίες, ο χώρος και οι εργαζόμενοι του πολιτισμού δοκιμάστηκαν σοβαρά, κάνοντας μια οδυνηρή εισαγωγή στον χειμώνα που βρίσκεται προ των πυλών. Τις ώρες της κρίσης, μια ψύχραιμη ματιά που σταχυολογεί τα τρωτά σημεία της κατάστασης είναι απαραίτητη.

Ο «Οιδίπους» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, ανάμεσα στις περιοδείες που δεν ολοκλήρωσαν τον κύκλο τους.

Περιμένοντας τις οδηγίες των αρμόδιων υπουργείων, οι περιοδεύοντες θεατρικοί θίασοι και τα λιγοστά σχήματα της μουσικής σκηνής βγήκαν στο δρόμο αργότερα από ποτέ – μόλις στα μέσα Ιουλίου. Η γρήγορη (και μη αναμενόμενη) επιστροφή του δεύτερου πανδημικού κύματος σε συνδυασμό με την άτακτη υπαναχώρηση πολλών δήμων από να παίξουν ρόλο συμπαραγωγού και οικοδεσπότη σχημάτισαν ένα χαοτικό τοπίο για το θεσμό της περιοδείας. Δεκάδες πιάτσες καταργήθηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη, τα κόστη απόσβεσης των εξόδων αυξήθηκαν ακαριαία για τους ιδιώτες παραγωγούς, δημιουργοί είδαν την δουλειά τους να συρρικνώνεται ή να χάνεται εντελώς και να μην αποζημιώνεται, το ήδη διστακτικό κοινό άρχισε να αντιμετωπίζει με νέο σκεπτικισμό το παραστατικό θέαμα: Παράγοντες που περιγράφουν ένα περιβάλλον χωρίς συνοχή και αργά αποθεσμοποιούν την περιοδεία.

Στη λίστα των δήμων που ακύρωσαν τις εκδηλώσεις τους και ο δήμος Αιγάλεω με τη σκηνή «Αλέξη Μινωτή».

Από inside joke των εργαζόμενων στον πολιτισμό, κατέληξε σε οδυνηρή πραγματικότητα. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις ήταν και είναι οι πρώτες – και σε κάποιες περιπτώσεις οι μόνες – που την “πληρώνουν”. Ο συγχρωτισμός και ο συνωστισμός μοιάζει να είναι ανεκτός (βλέπε μετακινήσεις, χώρους διασκέδασης, εστίασης και εμπορίου, πλατείες, πάρκα) υπό τον μανδύα των υγειονομικών μέτρων. Είναι, ωστόσο, μη ανεκτός στις θεατρικές και μουσικές παραστάσεις – εκεί που δηλαδή, εξασφαλίζεται (όπως αποδείχθηκε) η εφαρμογή του πρωτοκόλλου των κοινωνικών αποστάσεων. Η υγειονομική αυστηρότητα εξαντλείται στο θέαμα και στο ακρόαμα αλλά κάνει επιδεικτικά τα στραβά μάτια σε κάθε είδος κοινωνικής εκδήλωσης. Παράλληλα, η Περιφέρεια Αττικής ακυρώνει θεάματα, κατά τόπους δήμοι ακυρώνουν θεάματα στα ανοιχτά θέατρα τους, χωρίς – εννοείται – να υπάρχει μια κοινή γραμμή με το υπουργείο Πολιτισμού που συνεχίζει τις θερινές εκδηλώσεις υπό την αιγίδα του. Αναζητείται νόημα.

Σε βασανιστική αναμονή για τα υγειονομικά πρωτόκολλα λειτουργίας της χειμερινής σεζόν.

Η θερινή σεζόν που ολοκληρώνεται όπως – όπως, ξεκίνησε με περισσή καθυστέρηση, έχοντας σε αναμονή τους καλλιτέχνες που περίμεναν την έκδοση των υγειονομικών πρωτοκόλλων για να αποφασίσουν αν, εφόσον και κάτω από ποιες συνθήκες θα δραστηριοποιηθούν. Η έξοδος από το πρώτο κύμα της πανδημίας παρείχε μια σχετική κάλυψη στα καθυστερημένα αντανακλαστικά των αρμόδιων φορέων (Υπουργείο Υγείας, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και Υπουργείο Πολιτισμού). Είναι όμως τα ίδια αργά αντανακλαστικά που αρχές Σεπτεμβρίου κρατούν δέσμια ολόκληρη την αγορά του θεάματος και ακροάματος για τις νέες οδηγίες που θα πρέπει να ακολουθήσει – αν φυσικά ρισκάρει να δώσει φέτος το παρών.
Την ίδια ώρα, μικρότερες παραγωγές που υπολόγιζαν να ξεκινήσουν μέσα στο Σεπτέμβριο ώστε να προλάβουν τουλάχιστον ένα μήνα λειτουργίας πριν την αναμενόμενη φθινοπωρινή έξαρση του ιού μένουν επίσης με σταυρωμένα χέρια και με κίνδυνο να ακυρώσουν εξ ολοκλήρου κάθε εγχείρημα. Κι όλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη, πως το βοήθημα για τους εργαζόμενους στον κλάδο περιορίστηκε στο ταπεινό ποσό των 800 ευρώ άπαξ.

Με νέες κινητοποιήσεις αναμένεται να απαντήσουν οι εργαζόμενοι στον πολιτισμό.

Κλισέ πια κι όμως επώδυνη αλήθεια: Η χάραξη ολοκληρωμένης και με συνέπεια ασκημένης πολιτιστικής πολιτικής περνάει επιμόνως ξυστά από τα αρμόδια υπουργεία – με τις όποιες εξαιρέσεις να είναι πλέον αντικείμενο ιστορίας και μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού. Γι’ αυτό και μια ακραία στιγμή, όπου όλοι οι δείκτες δείχνουν επικίνδυνα στο μηδέν, βρίσκει τους ίδιους θεσμούς αμήχανους, ανήμπορους, εγκλωβισμένους σε επιφανειακές λύσεις και επικοινωνιακές κινήσεις. Ο πολιτισμός στην Ελλάδα ήταν και είναι δεδομένος μόνον για τους λειτουργούς του που, καλώς ή κακώς, αυτοσχεδίαζαν και δρούσαν κατά το δοκούν σ’ ένα ξέφραγο τοπίο. Η δεδομένη χρονική συγκυρία αποκαλύπτει την εκκωφαντική μοναξιά τους σ’ έναν άνισο αγώνα επιβίωσης.

Έρημη και η Πειραιώς 260, ο παραδοσιακά πιο ζωντανός χώρος του Φεστιβάλ Αθηνών.

Οι θεατρικές και οι χορευτικές παραστάσεις, οι συναυλίες και οι εικαστικές εκθέσεις δεν είναι μόνο προϊόντα πολιτισμού. Είναι και σημαντικά μεγέθη που συνάμα κινούν έναν ολόκληρο τροχό υπομεγεθών γύρω τους. Γι’ αυτό και η ελάχιστη φετινή παρουσία του Φεστιβάλ Επιδαύρου σήμανε μια τρομερά υποτονική τουριστική ζωή στην Παλαιά και την Αρχαία Επίδαυρο. Γι’ αυτό και ο συρρικνωμένος Κήπος του Μεγάρου Μουσικής αντανακλάται στη χαμηλή κίνηση των γειτονικών εστιατορίων του Χίλτον και της πλατείας Μαβίλη. Γι’ αυτό και τα καλλιτεχνίζοντα στέκια του Μεταξουργείου, των Εξαρχείων (και του κέντρου γενικότερα) την έβγαλαν χωρίς τους θεατές της Πειραιώς 260. Ο πολιτισμός δεν είναι ένας στενός κύκλος κατανάλωσης· δεν είναι μικρο-οικονομία. Απεναντίας είναι η αφετηρία ενός κύκλου οικονομίας που θα στενεύει όσο λιγοστεύει κι εκείνος.

‘Αποψη του αρχαιολογικού χώρου των Μυκηνών μετά την καταστροφική πυρκαγιά.

Saxa loquuntur: Οι πέτρες μιλούν, έλεγαν οι αρχαιολόγοι. Αυτό δεν εμπόδισε το υπουργείο Πολιτισμού να φλυαρίσει σε απάντηση της πυρκαγιάς που ξέσπασε στις «πολύχρυσες» Μυκήνες. Κι ας είναι το ίδιο υπουργείο που επιλέγει και δίνει προτεραιότητα στον ελληνικό μνημειακό πολιτισμό. Ωστόσο, οι εκτεταμένες ζημιές εντός της οχυρωμένης ακρόπολης – ένα από τα σημαντικότερα μνηνεία της παγκόσμιας αρχαίας κληρονομιάς – είναι οπτικά τεκμηριωμένες. Αφήνοντας αίολη την επικοινωνιακή προσπάθεια του ΥΠΠΟ να πείσει για την «μικρότερη δυνατή ζημιά». Καμιά φορά, η σιωπή είναι χρυσός.

Σε πτώση οι συμβάσεις ενοικίου του Ηρωδείου.

Οι καθιερωμένες φθινοπωρινές εκδηλώσεις στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού είναι ένα σταθερό έσοδο για το Ελληνικό Φεστιβάλ ως επίσημος διαχειριστής του χώρου. Ως είθισται το ΕΦ νοικιάζει το μνημείο σε μεγάλες – μουσικές και άλλες παραγωγές. Μέχρι πέρυσι το απαιτούμενο ποσό προς ενοικίαση που έπρεπε να καταβάλλουν οι παραγωγοί για κάθε ημέρα παράστασης ήταν 24.000 ευρώ· αν, δηλαδή, μια παράσταση “έκλεινε” το Ηρώδειο για δύο μέρες ξεκινούσε με μίνιμουμ έξοδα 48.000 ευρώ plus το 50% του ημερήσιου ενοικίου για την ημέρα πρόβας. Οι διαμαρτυρίες παραγωγών και καλλιτεχνών για το υψηλό ενοίκιο επανήλθαν και φέτος με το εύλογο επιχείρημα ότι καθώς τα υγειονομικά πρωτόκολλα επιβάλλουν μείωση της χωρητικότητας θα πέσει μοιραία και η δυνατότητα του ποσοστού απόσβεσης των εξόδων. Μετά από πιέσεις διοργανωτών και παραγωγών, το ποσό παραχώρησης του Ηρωδείου για φέτος τον Σεπτέμβριο διαμορφώνεται στις 15.000 ανά ημέρα παράστασης και στις 7.500 για την χρέωση της πρόβας.

Οι παραστάσεις ενεργοποίησαν ξανά το ιστορικό αμφιθέατρο του Κάστρου της Καλαμάτας.

Και μπορεί η τέχνη κάτω από κάθε συνθήκη ν’ ακούγεται ως μια σχεδόν ουτοπική επιταγή, όμως, το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας απέδειξε πως είναι ρεαλισμός. Η ιστορική διοργάνωση υπό τη διεύθυνση της Λίντας Καπετανέα παρουσίασε ένα κανονικό πρόγραμμα τόσο σε όγκο αλλά κυρίως σε περιεχόμενο και σε ονόματα κύρους για ν΄αναδειχθεί στην μοναδική πολιτιστική διοργάνωση που τελέστηκε κανονικά αυτό το καλοκαίρι, εν μέσω πανδημίας. Επιβεβαιώνοντας – έστω και ως εξαίρεση αλλά πάντως against all odds – πως, με θέληση και πείσμα, η τέχνη είναι ανθεκτικότερη της δυσκολίας.