Γυναίκες του πόνου από τον Φώτη Βάρθη στο Μετς

Με την ατομική έκθεση χαρακτικής του Φώτη Βάρθη «Εννέα σπουδές στον πόνο» εγκαινιάζει την φετινή, τρίτη εκθεσιακή σεζόν του το Κέντρο Τεχνών «Μετς», μια αίθουσα τέχνης που δίνει ιδιαίτερο βάρος στη χαρακτική και έχει συνδέσει την έως τώρα πορεία του με μια μαγιά νέων ταλαντούχων δημιουργών.

Γυναίκες που Περιμένουν: Ο Γυρισμός του Ξενιτεμένου

Η έκθεση του γεννημένου το 1983 καλλιτέχνη αποτελείται από μια ενότητα νέων έργων, εννέα ξυλογραφιών, σε κάθε μία από τις οποίες εμφανίζεται κάποια γυναίκα που πρωταγωνιστεί σε μία «Παραλογή», τα αφηγηματικά δημοτικά τραγούδια που εμπεριέχουν έντονα μυθικά στοιχεία. «Σκοπός», λέει ο χαράκτης, «δεν είναι η εικονογράφηση των παραλογών, αλλά να γίνει μια ψηλάφηση του πόνου μέσα από αυτές τις φιγούρες ως συμβολικές αναπαραστάσεις». Μορφές πάσχουσες, λοιπόν, όμως κάθε μια τους πάσχει με τρόπο διαφορετικό: μια μάνα θρηνεί το χαμένο της παιδί, μια ερωτευμένη τον ανεκπλήρωτο πόθο, μια παντρεμένη τον αποχωρισμό ή την προδοσία κ.ο.κ.

Οι μορφές του Φώτη Βάρθη δανείζονται από τη δημοτική παράδοση το μυθολογικό τους προσωπείο. Αν και δεν αντικατοπτρίζουν την εικόνα πραγματικού προσώπου, λειτουργούν σαν σύμβολα, σαν εικονικές παραλογές, αποτελώντας, με τον τρόπο τους, εκτενή αφηγηματικά τραγούδια.

«Η πρώτη ζωηρή εντύπωση που αποκομίζει κανείς από τις ξυλογραφίες είναι η μαστοριά του Βάρθη», σημειώνει ο ιστορικός τέχνης και επιμελητής Γιώργος Μυλωνάς. «Ο δημιουργός έχει υποτάξει το υλικό του και αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες που του παρέχει. Το αίσθημα του καλλιτέχνη και το έντονο ψυχικό κλίμα των έργων του βρίσκει στο ξύλο ένα στέρεο κι όμως εύπλαστο υλικό όπου μπορεί να το εκφράσει. Είναι μια ενότητα αληθινά ελευθερωμένη από κάθε χαρακτική συμβατικότητα. Συνθέσεις με τολμηρές λύσεις που υπακούν στην εκφραστική τους αναγκαιότητα. Το λιτό σχέδιό του, μελετημένο και περιεκτικό, του επιτρέπει να προβαίνει σε τολμηρές αφαιρέσεις χωρίς να ζημιώνει τη φιγούρα του, χωρίς να της αφαιρεί κάτι από την ουσία της. Βασικό του βίωμα είναι το πάθος. Και το πάθος αυτό το μετουσιώνει σε μορφές μνημειακές, που πάλλονται ακόμη κι όταν είναι ορθές ή συστρέφονται με δραματική ένταση».

Γυναίκες που Επιστρέφουν: Του Νεκρου Αδελφού

Εξοικειωμένος με την βυζαντινή τέχνη, ο χαράκτης αφομοιώνει την μνημειακότητα και τις λύσεις που μας έχει κληρονομήσει στην απόδοση της φιγούρας και του υπερβατικού χώρου. «Αποτελεί μια ολοκληρωμένη εικαστική γλώσσα που είναι ικανή να μεταφέρει το μήνυμα στο έπακρο», λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά.

Από την άλλη, οι γυναίκες του Βάρθη δεν είναι αλύγιστες εκφραστικά, όπως η εικόνα μιας αγίας, μα διατηρούν ένα μεγαλείο, αποτυπώνοντας την ανθρώπινη οδύνη μέσα από μια έκφραση ισχυρή, που δεν ξεπέφτει σε γλυκερούς μελοδραματισμούς. Εδώ, ο νεαρός χαράκτης ακολουθεί τον πιο ουσιαστικό του «δάσκαλο», τον Α. Τάσσο, με στοιχεία που συνομιλούν άμεσα με το έργο του, όπως έντονος σκιοφωτισμός, στέρεο χτίσιμο, ρυθμός, συγκίνηση και στοχασμός. Η γραφή του δεν εικονογραφεί αλλά εικονίζει· δεν αφηγείται αλλά συλλέγει.

Γυναίκες που κλαίνε στο βυθό.

Εμβληματικά στη σύλληψή τους, μνημειώδη στο ύφος τους, τα χαρακτικά του Βάρθη απηχούν τη φύση της ίδιας της ξυλογραφίας: Καμωμένα με μόχθο, είναι αληθινά δείγματα μιας καλλιτεχνικής έκφρασης, της χαρακτικής, που μας έχει χαρίσει έργα που νικούν τον χρόνο και «μιλάνε» σε κάθε εποχή, σημειώνει για τα έργα που συγκροτούν την ενότητα «Εννέα σπουδές στον πόνο» ο Γιωργος Μυλωνάς.

Από τα χρόνια της σπουδής του στην ΑΣΚΤ, ο Βάρθης πέρασε όλα τα στάδια της παραδοσιακής έντυπης τέχνης, από τη φιλοτέχνηση των χαρακτικών μέχρι τη συγγραφή και το στήσιμο των κειμένων σε ένα τελικό έργο με μορφή βιβλίου, την «Ρομφαία της Αυγής» (εκδόσεις Αντίποδες). Το βιβλίο αυτό, που προκάλεσε αίσθηση όταν κυκλοφόρησε, μαζί με τις 14 ξυλογραφίες του, θα παρουσιαστούν στην έκθεση στο «Μετς», μαζί με τις ξύλινες μήτρες, προσχέδια και δοκιμαστικά τυπώματα των έργων.