Η φεμινιστική τέχνη της Αρτεμισία Τζεντιλέσκι επιτέλους αναγνωρίζεται

H Αρτεμισία Τζεντιλέσκι σήμερα θεωρείται μία από τις σημαντικότερες ζωγράφους του 17ου αιώνα -με το όνομα της να βρίσκεται δίπλα στα “ιερά τέρατα” της τέχνης, όπως οι επίσης Ιταλοί Μιχαήλ Άγγελος, Καραβάτζο κ.α.

Η σπουδαία ζωγράφος αποτελεί πρωτοπόρος του ιταλικού μπαρόκ, αλλά και της “φεμινιστικής” τέχνης, αφού ήταν από τις λίγες ζωγράφους του αιώνα που αποτύπωσε στον καμβά της την γυναικεία εμπειρία, αλλά και την αντίσταση στην πατριαρχική καταπίεση εκείνης της εποχής.

Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί περίπου 57 έργα της Αρτεμισία, από τα οποία το 94% έχουν γυναίκες πρωταγωνίστριες ή γυναίκες ίσες με τους απεικονιζόμενους άντρες.

Sussana and the Elders (1610), Αρτεμισία Τζεντιλέσκι

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της τέχνης της είναι ένας από τους πρώτους πίνακες της, «Η Σουζάνα και οι Ηλικιωμένοι» (1610), όπου η 17χρονη τότε Αρτεμισία έδινε την δική της οπτική στη διάσημη βιβλική ιστορία και αποτυπώνει τον τρόμο που ένιωθε η νεαρή κοπέλα μπροστά στους διεφθαρμένους ηλικιωμένους.

Το έργο αυτό δημιουργήθηκε μόλις έναν χρόνο πριν από τον βιασμό της από τον καθηγητή της και επίσης ζωγράφο Αγκοστίνο Τάσι. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε κάθε γυναίκα στην θέση της την εποχή εκείνη, η νεαρή Αρτεμισία δεν τα παράτησε και οδήγησε τον Τάσι σε δίκη. Τελικά, ο Τάσι καταδικάστηκε σε εξορία, δεν εξέτισε όμως ποτέ την ποινή του.

Στα έργα της μπορεί κανείς να διαπιστώσει την επίδραση που είχε ο βιασμός της στην ψυχοσύνθεσή της και το έργο της. Η ζωγράφος συνέχισε να αποτυπώνει με ιδιαίτερη ειλικρίνεια τη σεξουαλική βία που δέσποζε στην εποχή της.

“Η Ιουδήθ σκοτώνει τον Ολοφέρνη” (1612): Χαρακτηριστικό παράδειγμα των δυναμικών γυναικών στα έργα της Αρτεμισία

Παρά την πρωτοποριακή της συμβολή στο κίνημα του μπαρόκ, το φύλο της και οι φεμινιστικές θεματικές της τέχνης της είχαν γίνει η αιτία να “υποτιμηθεί” το ταλέντο της για πολλούς αιώνες, με αποτέλεσμα να παραμένει τελείως άγνωστη μέχρι και τις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως παρ’ όλο που πλέον είναι διάσημη στους κύκλους της τέχνης -μάλιστα οι περισσότεροι την αποκαλούν μόνο με το μικρό της όνομα, δηλαδή σκέτο Αρτεμισία– μόλις φέτος διοργανώθηκε η πρώτη μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στο έργο της ζωής της.

Είναι γεγονός ότι από την στιγμή που η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου ανακοίνωσε την μεγάλη αυτή έκθεση, με τίτλο “Αρτεμισία”, το όνομα της μεγάλης ζωγράφου άρχισε να γίνεται πιο γνωστό στο ευρύ κοινό. Αρχικά η έκθεση είχε πέσει θύμα του κορονοϊου, τελικά όμως κατάφερε να ανοίξει τις πόρτες της πριν λίγες μέρες, ενώ θα διαρκέσει μέχρι και τον Ιανουάριο του 2021.

Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, Αυτοπροσωπογραφία ως μουσικός λαούτου, Wadsworth Atheneum Museum of Art

Όπως είναι λογικό, κριτικοί από τα μεγαλύτερα διεθνή μέσα έσπευσαν να δώσουν το παρών στην πρώτη έκθεση με τα σημαντικότερα έργα της μεγάλης ζωγράφου. Μέχρι τώρα, οι The Guardian, The Times, BBC και New York Times έχουν δώσει πέντε αστέρια στην έκθεση, και τα σχόλια τους είναι διθυραμβικά!

Ο Τζόναθαν Τζόουνς της Guardian περιέγραψε την έκθεση ως “συναρπαστική από την αρχή μέχρι το τέλος”, αλλά και “την πιο συναρπαστική έκθεση που έχει ποτέ φιλοξενήσει η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου”. Έγραψε: “Αυτή η έκθεση αποτελεί μία ηρωική πράξη ανάστασης από την έφορο Λετίσια Τρέβες, που έχει καταφέρει να συγκεντρώσει όλα τα μεγαλύτερα έργα της Αρτεμισία Τζεντιλέσκι εν μέσω πανδημίας”.

Η κριτικός τέχνης Ρέιτσελ Κάμπελ-Τζόνστον έγραψε για τους Times: “Οι εκτυπωμένες αναπαραστάσεις των έργων της δεν μπορούν να σε προετοιμάσουν για την δραματικότητα όσων πρόκειται να παρακολουθήσεις. Μπαίνοντας στις “περιοχές” των μεγάλων -ανδρών- δασκάλων, η Αρτεμισία Τζεντιλέσκι προσέγγισε γνωστές ιστορίες μέσα από μία μοναδική, γυναικεία ματιά”.

Ο κριτικός του BBC Γουίλ Γκόμπερτζ ήταν εξίσου ενθουσιασμένος: “Φεύγεις από αυτό το καταπληκτικό σόου με δύο ερωτήσεις στο μυαλό. Πρώτον έχει υπάρξει ποτέ καλύτερος, πιο τολμηρός ζωγράφος του ανθρωπίνου δράματος; Και δεύτερον, γιατί πήρε τόσο καιρό στην Αγγλία να παρουσιάσει τα έργα της σε μεγάλη έκθεση; Είναι πιθανόν να μην έχετε ακούσει ποτέ για την Αρτεμισία, είναι όμως απίθανο να την ξεχάσετε αφού έχετε δει τα έργα της στην έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης”.