Έχει μέλλον ο Μεγάλος Περίπατος;

Δέχθηκε καταιγιστική κριτική όσο ελάχιστες παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο της πόλης. Δημιούργησε εστίες υπεράσπισης αλλά και καθολικής άρνησης του. Ανάγκασε τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη σε μερική παραδοχή αναποτελεσματικότητας κατά την πιλοτική εφαρμογή του. Διανύει το πέμπτο μήνα της δοκιμαστικής περιόδου του κι ακόμα διχάζει.

Σε κάθε περίπτωση, ο Μεγάλος Περίπατος παραμένει η μοναδική, μεγάλης κλίμακας, παρέμβαση στο κέντρο της Αθήνας από τα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων μέχρι και σήμερα. Γι’ αυτό και μοιραία στρέφει τους προβολείς με τόση ένταση στον, εκκωφαντικά παραμελημένο, αστικό πυρήνα.

Καθώς τροφοδοτεί ξανά την συζήτηση για το ιστορικό κέντρο και την αναδιαμόρφωση του, για βασικές αξίες που είναι επιτακτική ανάγκη να διαχυθούν και στην υπόλοιπη Αθήνα – αν θέλει να λογίζεται βιώσιμη, περιβαλλοντικά φιλική και σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη – ζητήσαμε από τρεις καθηγητές Αρχιτεκτονικής κι έναν πολεοδόμο που εμπλέκονται στο διάλογο για τον Μεγάλο Περίπατο να αποτιμήσουν τα θετικά και τα αρνητικά σημεία αυτού του σχεδιασμού.

Μιλούν ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, ο Νίκος Μπελαβίλας, ο Κωνσταντίνος Σερράος και ο Κοσμάς Αναγνωστόπουλος.

Η σοβαρότερη συνέπεια του Μεγάλου Περιπάτου εντοπίζεται στον τρόπο που αποτυπώθηκε στην κοινωνική συνείδηση. Ένα ακόμη αποτυχημένο εγχείρημα, που μόλυνε την πεποίθηση των πολιτών για τους αναγκαίους μετασχηματισμούς στο δημόσιο χώρο –αποθαρρύνοντας τους ακόμη μια φορά για το αν και πως κάτι μπορεί ν’ αλλάξει.

Δυστυχώς, το εγχείρημα κορυφώθηκε σε μια πολεοδομική φαιδρότητα που εκδηλώθηκε με επιθετικότητα, υπεροψία, βιασύνη και ελλιπή τεκμηρίωση. Απεναντίας, ένας μετασχηματισμός τέτοιας κλίμακας θα απαιτούσε επεξεργασία, σχεδιασμό και διάλογο.

Στην περίπτωση του Μεγάλου Περιπάτου επελέγη η αφελής μεταφορά της χρωματολογίας και των κυκλοφοριακών συστημάτων που εφαρμόζονται αλλού χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν τα υλικά δεδομένα, η ιδιάζουσα κοινωνικότητα και οι συμπεριφορές των κατοίκων. Κάθε πόλη, έτσι και η Αθήνα, έχει τις δικές της ανθρωπολογίες, που χρειάζεται να μελετήσουμε προσεκτικά, έτσι ώστε οι κάτοικοι να γνωρίζουν και, προπάντων, να μετέχουν στις μεταβολές που επιχειρούνται.

Πρέπει ν’ αποφύγουμε ότι συνέβη στις δεκαετίες του 1980 και 1990, με την ανεξέλεγκτη και φοβική επέκταση της πόλης στα προάστια, που κατέστρεψε ολόκληρες περιοχές, εδάφη, καλλιέργειες και ακτές.

Από την άλλη, βέβαια, η περιπέτεια του Μεγάλου Περιπάτου επανέφερε το κέντρο της Αθήνας στο επίκεντρο της συζήτησης –αυτό το εγκαταλελειμμένο ερείπιο που βιώνει αύξουσα περιθωριοποίηση για περισσότερα από δέκα χρόνια. Επείγει, λοιπόν, όχι μόνο η αναβάθμιση αλλά η αναγέννηση του αθηναϊκού κέντρου, η αναδιαμόρφωση των ανοιχτών δημόσιων χώρων του, μέσα από τη νέα συνθήκη που επέφερε η Πανδημία. Ο δήμος Αθηναίων και οι οργανισμοί αστικού σχεδιασμού πρέπει να αναθεωρήσουν τα στερεότυπα και τις συνήθειες τους, να λάβουν υπόψιν τα καινούργια δεδομένα και να συμφιλιώσουν τους κατοίκους με αυτά, προωθώντας λύσεις μακράς διάρκειας.

Η στιγμή για την Αθήνα είναι κρίσιμη αλλά και με κάποια προοπτική. Έχει σημασία ν’ αναδιαμορφώσουμε τους ανοιχτούς χώρους, τους δρόμους και τα πάρκα ώστε να λειτουργήσουν οι μεγάλες νησίδες του αθηναϊκού μητροπολιτικού περιβάλλοντος. Να ανασχεδιάσουμε τον υπάρχοντα πολυμερισμό του αστικού περιβάλλοντος, βελτιώνοντας τις υπηρεσίες και την ποιότητα ζωής. Με λίγα λόγια, ν’ αντιμετωπίσουμε την Αθήνα σαν ένα “αρχιπέλαγος συνοικιών”, αξιοποιώντας την πολυπυρηνική δομή και δυναμική της. Και πιο συγκεκριμένα, εκείνο που ορισμένοι αποκαλούν “πόλη των 20 λεπτών”: Δηλαδή τις περιοχές στις οποίες ο πολίτης μπορεί να βρει ότι έχει ανάγκη σε κατάλληλο χώρο και χρόνο, χωρίς να κάνει χρήση του αυτοκινήτου.

Ναι, η Αθήνα έχει επείγουσα ανάγκη από πράσινο αλλά όχι από ασχεδίαστο πράσινο που λειτουργεί περισσότερο σαν άλλοθι ή μόνο χρωματολογικά.

Ναι, η Αθήνα χρειάζεται να αποθαρρύνει την ιδιωτική χρήση του αυτοκινήτου, όχι μόνο στο κέντρο της αλλά συνολικά, με την μεταρρύθμιση της αστικής κινητικότητας και τη βελτίωση των εξαθλιωμένων αστικών συγκοινωνιών.

Στην παρούσα συνθήκη της πανδημίας η επιδίωξη μας είναι αναπόφευκτα διπλή: Αφενός, να αποφύγουμε ότι συνέβη στις δεκαετίες του 1980 και 1990, με την ανεξέλεγκτη και φοβική επέκταση της πόλης στα προάστια, που κατέστρεψε ολόκληρες περιοχές, εδάφη, καλλιέργειες και ακτές. Και αφετέρου, να επαναφέρουμε στη ζωή τις ερειπωμένες περιοχές του κέντρου και της περιφέρειας.