Ριγιούνιον: Ο σπαρακτικός μονόλογος της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη είναι on line

Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973, παραμονή της εισβολής του τανκ στο Πολυτεχνείο. Στο Α΄Γυμνάσιο Θηλέων Θεσσαλονίκης, ο φιλόλογος Λευτέρης Κοϊμτζόγλου ενημερώνει ταραγμένος τις μαθήτριες του να μαζέψουν γρήγορα τα πράγματα τους και να φύγουν για τα σπίτια τους. Στην τάξη επικρατεί ενθουσιώδης αναβρασμός για το μάθημα που ακυρώνεται. Τότε, ο Κοϊμτζόγλου χτυπάει με δύναμη το χέρι του στο πρώτο θρανίο, ουρλιάζοντας: «Σταματήστε! Τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά!».

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη ανακαλεί τη φράση του καθηγητή της – ως μία, ανάμεσα στις μαθήτριες που θα διέκοπταν την εφηβική ονειροπόληση, με κάτι πραγματικά σοβαρό. Είχε προηγηθεί η επιβολή της Χούντας αλλά μια σειρά από σοβαρά, πολύ σοβαρά γεγονότα, θ’ ακολουθούσαν.

Σαράντα και πλέον χρόνια μετά, η Καραμπέτη κάθεται ξανά στο πρώτο θρανίο, φοράει ένα μπλε φόρεμα (που παραπέμπει σε σχολική ποδιά) και ερμηνεύει το «Ριγιούνιον», το νεόκοπο μονόλογο της Γλυκερίας Μπασδέκη που – βασισμένος σε αναμνήσεις της ηθοποιού από τα σκληρά χρόνια της Δικτατορίας, του Πολυτεχνείου, της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο – αποδίδει με ποιητική λεπτότητα τον βρόγχο μιας κοινωνίας, όπου όλα τελούν σε απαγόρευση.

Μίλησαν άπειρες ώρες οι δυο τους στο τηλέφωνο – είχαν άλλωστε συνεργαστεί ξανά στη φεστιβαλική «Ραμόνα travel» των Bijoux de Kant – προκειμένου η διακεκριμένη συγγραφέας να εμπλουτίσει το μονόλογο που ετοίμαζε για τα φετινά διαδικτυακά Δημήτρια, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Άκη Σακελλαρίου.

Το «Ριγιούνιον» θα βρίσκεται στην πλατφόρμα των 55ων Δημήτριων με θέμα «Αποστάσεις» μέχρι και τις 26 Οκτωβρίου.

Η Καραμπέτη θα στεκόταν σε διάφορα συμβάντα· αλλά τσακισμένη θα ανακαλούσε στιγμές μιας εθνικής τραγωδίας που την άγγιζε προσωπικά: Το βράδυ όπου ένα αεροσκάφος από την Α’ μοίρα καταδρομών – στην προσπάθεια να συνδράμει τους Κυπρίους κατά την τουρκική εισβολή – καταρρίπτεται από φίλια, κυπριακά πυρά τα οποία εκτιμούν ότι πρόκειται για τουρκικά αεροσκάφη.

Η αιματοβαμμένη «Επιχείρηση Νίκη» θα στοίχιζε τη ζωή 33 καταδρομέων και αεροπόρων, ανάμεσα τους και του Χρήστου Χατζόπουλου, του 22χρονου συγχωριανού της. «Ο Χρήστος είχε γεννηθεί στο Ελαφοχώρι, εγώ στη Δόξα. Καταγόμασταν από διπλανά χωριά του Διδυμότειχου. Ένα παιδί προικισμένο, πανέμορφο, ο χαμός του οποίου βύθισε την πατρίδα μας σε μεγάλο θρήνο. Πέρασαν χρόνια για να μάθουμε την αλήθεια, αλλά σε κάθε περίπτωση παρέμενε ένα από τα μεγαλύτερα τραύματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Κι εμένα, προσωπικά, με είχε σημαδέψει ανεξίτηλα» σημειώνει τώρα με σπασμένη φωνή.

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη με συμμαθήτριες της στην αυλή του Α΄ Γυμνασίου Θηλέων Θεσσαλονίκης.

Από το μεταγωγικό αεροσκάφος «Νίκη 4» όπου επέβαινε ο Χατζόπουλος θα υπήρξε μόνον ένας επιζήσας: Ο Θανάσης Ζαφειρίου που, παρά τα σοβαρά τραύματα, θα ζούσε μέχρι το 2016. Οι 27 καταδρομείς και οι τέσσερις πιλότοι θα σκοτώνονταν από τα κυπριακά πυρά – οι περισσότεροι εκ των οποίων θα έβρισκαν βασανιστικό θάνατο αφού ζωσμένοι καθώς ήταν με πυρομαχικά θα καίγονταν ζωντανοί. Ο Ζαφειρίου σώθηκε όταν πήρε την παράτολμη απόφαση να πηδήξει από το αεροσκάφος, όταν πια αυτό είχε φτάσει στα 75μ., πάνω από το έδαφος.

«Μπορεί να μην ένιωσα τίποτα, όταν σφαχτάρι έπεφτα/ Και έπεφτα στη γη, με τις τουρμπίνες όλες μου μεσίστιες/ Μπορεί να μην πόνεσαν τα φίλια πυρά/Να νόμιζα πως με φιλάνε άγρια/ Πως ήπιε η νύφη/ Ο γαμπρός ξεσάλωσε/Μπορεί να μην έφτασα ποτέ στην Κύπρο/ Να ονειρεύτηκα πηδάλια και λαμαρίνες/ Φωτιές κατάσαρκες/ Το σώμα μου σε τύμβο/Πηλήκια, στολές, μετά/ Ένα χαρτόνι κόκκαλα υπέρ πατρίδων/ Ελληνικές σημαίες/ Τον εθνικό μας ύμνο/Ό,τι συνηθίζεται με τον ηρωικό θάνατο εν ώρα υπηρεσίας δηλαδή» γράφει η Μπασδέκη στο «Ριγιούνιον». Θα πιανόταν από το πολύνεκρο συμβάν (πολλοί το χαρακτήρισαν «προδοσία») για να φωτίσει μιαν ολόκληρη “πέτρινη” περίοδο που ζούσε ακόμα στην ανάμνηση και στην ψυχή της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη.

Τσούρμο κοριτσιών σε σχολική εκδρομή. Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη διακρίνεται στο κέντρο της ομάδας.

Η πλοκή του κειμένου εκκινεί από την οργάνωση ενός reunion παλιών συμμαθητριών (σημειωτέον στο έργο αναφέρονται τα πραγματικά ονόματα των συμμαθητριών της Καραμπέτη στο Γυμνάσιο Θηλέων) που ωστόσο δεν πραγματοποιείται· καθώς έχει προγραμματιστεί σε μια εποχή όπου οι συναντήσεις, τα φιλιά, οι αγκαλιές, οι ανθρώπινες επαφές έχουν απαγορευτεί καθολικά. Το έργο αφομοιώνει πολλές από τις εμπειρίες της Καραμπέτη μα και της ίδιας της εποχής, με μια καταιγιστική λυρικότητα.

Ήθελα με κάποιο τρόπο να μιλήσω γι’ αυτή τη φοβερή ιστορία της διάψευσης και το κείμενο της Γλυκερίας είναι μια ελεγεία της ματαίωσης που εξελίχθηκε στη σημερινή κατάσταση που βιώνουμε

Η ιστορική κοσμογονία των 70’s θα βιωνόταν με την αθωότητα των 16 χρόνων αλλά και με τον ασίγαστο ιδεαλισμό της ηλικίας, με τα ποιήματα των απαγορευμένων ποιητών, των απογορευμένων συνθετών, των απαγορευμένων ταινιών και βιβλίων. «Ήθελα με κάποιο τρόπο να μιλήσω γι’ αυτή την φοβερή ιστορία της διάψευσης και το κείμενο της Γλυκερίας είναι μια ελεγεία της ματαίωσης που εξελίχθηκε στη σημερινή κατάσταση που βιώνουμε· με νέες απαγορεύσεις. Νομίζω, τότε, όσοι βιώσαμε εκείνα τα γεγονότα δεν ξαναβρήκαμε ποτέ την αθωότητα μας, ποτέ δεν ξαναγίναμε οι ίδιοι. Κι αναρωτιέμαι κι αν σήμερα καταφέρουμε να γίνουμε εκείνοι που ήμασταν πριν την πανδημία».

«Νομίζω, τότε, όσοι βιώσαμε εκείνα τα γεγονότα δεν ξαναβρήκαμε ποτέ την αθωότητα μας, ποτέ δεν ξαναγίναμε οι ίδιοι. Κι αναρωτιέμαι κι αν σήμερα καταφέρουμε να γίνουμε εκείνοι που ήμασταν πριν την πανδημία» λέει η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη.

Ο πόνος ματαίωσης που αναβίωνε μέσα από το «Ριγιούνιον» οδήγησε την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και κάπου αλλού: Σ’ ένα τηλεφώνημα στη Λεμονιά Χατζοπούλου, την αδελφή του ήρωα Χατζόπουλου – που μόλις το 2016 θα ανασύρονταν από τον τύμβο της Μακεδονίσσας (εκεί όπου είχε θαφτεί η άτρακτος του «Νίκη 4») και τα οστά του θα ταυτοποιούνταν με τη μέθοδο του dna. «Για μένα η Λεμονιά Χατζοπούλου είναι μια σύγχρονη Αντιγόνη, ένα σύμβολο οδύνης. Ο πόνος την έχει σμιλέψει τόσο βαθιά, στα μάτια μου συμβολίζει όλες τις μητέρες, τις αδελφές, τις συζύγους, τους πατεράδες των παιδιών που χάθηκαν, όλους τους αθώους που σαρώνει στο πέρασμά της η Ιστορία. Όμως, η Ιστορία δεν πρέπει να ξεχνάει».

Η ηθοποιός πνίγει με το ζόρι τα αναφιλητά της στην ερμηνεία του «Ριγιούνιον» που είναι πάνω στην πλατφόρμα των 55ων Δημητρίων μέχρι και τη λήξη της διοργάνωσης, τη Δευτέρα 26 Οκτωβρίου. Ωστόσο, μαζί με την συγγραφέα του έργου δεν κρύβουν την πρόθεση τους να το μεταφέρουν, όταν οι υγειονομικές συνθήκες το επιτρέψουν και στο φυσικό του χώρο, στη σκηνή. Και να δώσουν και πάλι χώρο στην ιστορική μνήμη.