Θεοδώρα Μαλάμου: Η εικαστικός πίσω από το online project, που βλέπει τη «Bougada»… αλλιώς

Athens Laundry-Bougada. Μία ερευνητική καταγραφή των απλωμένων μπουγάδων στις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας, η οποία ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2020, σήμερα ενώνει κατοίκους και καλλιτέχνες στο δεύτερο σκέλος του πρότζεκτ, το εικαστικό, με σκοπό να παρουσιάσει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ανθρωπογεογραφία μιας πολυπολιτισμικής – και γεμάτης αντιθέσεις – περιοχής. Το σύνολο των φωτογραφιών που προκύπτουν από την καταγραφή απαρτίζουν το ντοκουμέντο μίας άτυπης open air έκθεσης, που παρουσιάζεται διαδικτυακά.

Η ιδέα προέκυψε κατά τη διάρκεια περιπλανήσεων στην πλατεία Βικτωρίας και τις γύρω γειτονιές, από τον Σταθμό Λαρίσης, την πλατεία Αττικής, μέχρι τις αρχές της Κυψέλης. Σε μια απόπειρα να χαρτογραφήσω το παρόν αυτών των περιοχών, ξεκίνησα μια φωτογραφική καταγραφή στην οποία το στοιχείο των απλωμένων ρούχων εμφανίστηκε δυναμικά και τελικά κυριάρχησε, καταλήγοντας να γίνει το επίκεντρο. Έτσι προέκυψε η δημιουργία του λογαριασμού Athens laundry_bougada στα social media, με σκοπό να παρουσιάσω αυτό το φωτογραφικό αρχείο.

Το σχέδιο ήταν αυτό από την αρχή, το οπτικό αρχείο να οδηγήσει στο εικαστικό σκέλος και από ένα σημείο και έπειτα, αυτά τα δυο να συνδεθούν και να αλληλεπιδρούν στην σελίδα. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες έχουν δημιουργήσει έργα σε ύφασμα με διάφορες τεχνικές, κέντημα, υφαντική, μεταξοτυπία, ζωγραφική κλπ, τα οποία φωτογραφήθηκαν σε βεράντες και μπαλκόνια γειτόνων, εν είδει απλωμένης μπουγάδας. Κάθε Πέμπτη, από τις 29 Οκτωβρίου ένα έργο αναρτάται στη σελίδα του πρότζεκτ σε Facebook και Instagram, σε μια άτυπη online έκθεση που θα ολοκληρωθεί στις 22 Δεκεμβρίου.

Κατ΄ αρχάς πρόκειται για τα μέρη που μεγάλωσα και ζω, οπότε υπάρχει μια ιδιαίτερη σχέση, σχεδόν διπολική: από τη μια το ωραιοποιημένο κομμάτι των αναμνήσεων και από την άλλη η γείωση της καθημερινής τριβής. Είναι μία περιοχή με ιδιαίτερο βάρος, το αστικό παρελθόν της είναι έντονα εμφανές, αλλά η παλιά αίγλη έχει δώσει τη θέση της σε μια πολυπολιτισμική – και συνεχώς μεταβαλλόμενη – κατάσταση που την έχει φορτίσει ποικιλοτρόπως, ενώ παραμένει ιδιαίτερα παραμελημένη. Μια βόλτα πάντως κάνει γρήγορα αντιληπτό ότι πίσω από την έλλειψη φωτογένειας και τη φθορά κρύβονται μερικά από τα ομορφότερα σημεία του κέντρου και μια γειτονιά αληθινή, που προσπαθεί να συνυπάρξει παρά τις αντιξοότητες.

Η μπουγάδα είναι μια ισχυρή εικόνα που μπορεί να παρεισφρήσει σε όλες τις περιοχές της Αθήνας, ακόμα και στις λιγότερο αναμενόμενες. Η έκθεση των υπαρχόντων ενός ανθρώπου και ακόμα περισσότερο ο τρόπος που τα χειρίζεται και τα «παρουσιάζει» σε αυτό τον – ιδιωτικό μεν, σε κοινή θέα δε – χώρο, μπορεί να δώσει πολλά στοιχεία στον επίδοξο παρατηρητή. Στις γειτονιές νοτιοδυτικά της Πατησίων, με τις συνεχείς ζυμώσεις μεταξύ παλαιότερων και νέων κατοίκων, οι μπουγάδες μεταφέρουν σημαντικές πληροφορίες κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος για την την οικονομική και οικογενειακή κατάσταση των ενοίκων, την κουλτούρα τους, την σχέση τους με το περιβάλλον όπου ζουν και τις συνθήκες διαβίωσης τους.

Πίσω από τη φθορά κρύβονται μερικά από τα ομορφότερα σημεία του κέντρου.

Ανέκαθεν με ενδιέφεραν οι εικαστικές δράσεις εκτός του συνηθισμένου πλαισίου και το συγκεκριμένο θέμα προσφέρεται για ένα τέτοιο πείραμα, τόσο ως προς τον διάλογο των έργων με το πλαίσιο της γειτονιάς όσο και τη συνύπαρξη τους με τις υπόλοιπες αναρτημένες μπουγαδοφωτογραφίες. Δεν με ενδιαφέρει να περάσω κάποιο μήνυμα, παρά μόνο να παρουσιάσω την περιοχή όπως την γνωρίζω και την αντιλαμβάνομαι στην καθημερινότητα της, χωρίς διάθεση εξωτικοποίησης αλλά ούτε και ανακύκλωσης της μονοδιάστατης εικόνας που την συνοδεύει τα τελευταία χρόνια.

Τα μπαλκόνια έχουν μια αβίαστη θεατρικότητα που μπορεί να τα μετατρέψει σε σκηνές, πολλές φορές χωρίς την ανάγκη καμίας προσθήκης. Εν προκειμένω δεν θα έλεγα ότι επαναπροσδιόρισα κάτι, περισσότερο έκλεισα το μάτι σε μια κατάσταση που προϋπήρχε, χρησιμοποιώντας τους κώδικες που οι ίδιες οι μπουγάδες έχουν καθιερώσει.

Το ενδιαφέρον μέχρι στιγμής είναι εντυπωσιακό και ενδεικτικό του ότι πρόκειται τελικά για ένα θέμα που αγγίζει τον κόσμο ποικιλοτρόπως. Από τις πρώτες μέρες η σελίδα λαμβάνει φωτογραφίες από μπουγάδες από διάφορες περιοχές της Αθήνας αλλά και της επαρχίας, σε βαθμό που μια μέρα της εβδομάδας κρατήθηκε αποκλειστικά για τις αναρτήσεις των φίλων της σελίδας. Πέραν των διαδικτυακών φίλων όμως, τρομερά σημαντική ήταν η υποστήριξη των γειτόνων, που με εμπιστεύτηκαν και μου έδωσαν τα μπαλκόνια τους παρόλο που με ορισμένους γνωριστήκαμε μόλις τώρα, με αφορμή το πρότζεκτ.

Τα μπαλκόνια έχουν μια αβίαστη θεατρικότητα που μπορεί να τα μετατρέψει σε σκηνές, πολλές φορές χωρίς την ανάγκη καμίας προσθήκης

Πιστεύω ότι διαφαίνεται ένα γενικότερο ενδιαφέρον για τη χρήση ανοιχτού ή/και δημόσιου χώρου για καλλιτεχνικές δράσεις. Έχουν ήδη παρουσιαστεί – ορισμένα μάλιστα ολοκληρώθηκαν πρόσφατα – πολύ ενδιαφέροντα πρότζεκτ σε οριοθετημένες διαδρομές μέσα στην πόλη, σε διάφορους χώρους, από καταστήματα μέχρι πλατείες και είναι ωραίο όταν οι καλλιτέχνες συνδιαλέγονται με το περιβάλλον στο οποίο ζουν.

Μαρία Βαρελά, Data Altar, 2020, Οπτικοποίηση δεδομένων μέσω της ύφανσης μαλλί, χειροποίητο υφαντό σε παραδοσιακό αργαλειό 100 x 47cm

 Μαρία Βαρελά, Data Altar, 2020, Οπτικοποίηση δεδομένων μέσω της ύφανσης μαλλί, χειροποίητο υφαντό σε παραδοσιακό αργαλειό 100 x 47cm

Ειρήνη Μπαχλιτζανάκη, Parasol 2020, Κέντημα σε βαμβακερό ύφασμα 500 x 300 cm

Ειρήνη Μπαχλιτζανάκη, Parasol 2020, Κέντημα σε βαμβακερό ύφασμα 500 x 300 cm

* Όλες οι φωτογραφίες είναι της Θεοδώρας Μαλάμου, εκτός από την φωτογραφία πορτραίτου της.