Cinemathesis: Φτάνει στην άγονη γραμμή για να μυήσει τα παιδιά στον κινηματογράφο

Πάνε λίγες ημέρες που έχει επιστρέψει από τους Φούρνους. Νωρίτερα, τον Οκτώβριο είχε περάσει στο νησάκι της Θύμαινας αλλά και στην Ικαρία ενώ πιο πριν είχε ταξιδέψει έως την Ερεικούσα. Τα περισσότερα ονόματα νησιών που αναφέρει είναι οικεία στο άκουσμα τους ως προορισμοί εναλλακτικών παραθεριστών τους καλοκαιρινούς μήνες. Όμως, η κινηματογραφίστρια Γιάννα Δεληγιάννη βρέθηκε εκεί το φθινόπωρο, με πολλά μποφόρ και καταιγίδες. Στους Φούρνους, την πέτυχε και ο μεγάλος σεισμός της Σάμου.

Η μαγεία του σινεμά στα μάτια των μικρών μαθητών της άγονης γραμμής.

Είχε, μόλις, ξεκινήσει τη δεύτερη χρονιά εντατικών επισκέψεων σε μικρά σχολεία της άγονης γραμμής, ένα πρόγραμμα που στηρίζει (στοιχειωδώς) το υπουργείο Πολιτισμού και το υπουργείο Παιδείας αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα προσωπικό της έργο – ίσως και μια βαθιά προσωπική της ανάγκη – να συναντήσει μαθητές Δημοτικού, οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν ξέρουν καν τι είναι σινεμά ή τι είναι θέατρο.

Πρόκειται για ένα από τα δημιουργικά εργαστήρια της «Cinemathesis» που η Δεληγιάννη ονομάζει «Μικρά σχολεία, μεγάλη οθόνη» και τελικά αναδεικνύεται σ΄ένα μεγάλο (κι όμως) αθόρυβο επίτευγμα.

«Πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα εστιάζουν με μεγάλη έμφαση στους αριθμούς των ωφελούμενων από τις δράσεις. Εγώ, πάλι, θεωρώ εξίσου σημαντικό ν’ ακουμπήσω ένα μαθητή. Την ίδια προσπάθεια θα καταβάλλω ακόμα κι αν ταξιδέψω στην άλλη άκρη της χώρας για πέντε παιδιά. Είναι τεράστια η αντίφαση. Στα αστικά κέντρα, τα παιδιά έχουν κορεστεί από τις δεκάδες δραστηριότητες, την ώρα που σε κάποια σχολεία της άγονης γραμμής, κάποιοι μαθητές βιώνουν την εγκατάλειψη. Είναι ανάγκη να αισθανθούν ότι, παρά την απόσταση, υπάρχει κάποιος που τα σκέφτεται, που θα πάει κοντά τους και θα τα ακούσει ανοίγοντας διάλογο μέσα από την τέχνη. Κι έχει σημασία να τα προσεγγίζεις σαν μονάδα. Έτσι μπορεί να αλλάξει η νοοτροπία τους» τονίζει η Γιάννα Δεληγιάννη.

Η Γιάννα Δεληγιάννη επί τω έργω.

‘Εχει νωπές τις αναμνήσεις από την Ερεικούσα, εκείνη την κουκίδα στο χάρτη των Διαπόντιων Νήσων, δίπλα στην Κέρκυρα. Φέτος, μετά από πολλά χρόνια, λειτούργησε ένα εγκατελελειμένο σχολείο για δύο παιδάκια, δύο αδερφάκια μικρών τάξεων του Δημοτικού και η Δεληγιάννη – μαζί με τον ακούραστο συνεργάτη της, Χρήστο Πετρόπουλο – έφτασαν εκεί με την Cinemathesis. Με έκπληξη διαπίστωσαν πως τα δυο πιτσιρίκια δεν γνώριζαν τι είναι ο κινηματογράφος, δεν γνώριζαν τι κάνει ένας ηθοποιός ή τι συμβαίνει μέσα σε ένα θέατρο. Οι έννοιες τους ήταν εντελώς άγνωστες.

«Αποφασίσαμε, λοιπόν, να αλλάξουμε τον συνήθη τρόπο συνομιλίας. Αρχίσαμε με την προβολή μιας ταινίας μικρού μήκους πάνω σε όπερα του Μότσαρντ, στα γερμανικά. Μια γλώσσα που ήταν άγνωστη σε όλους μας. Κι έτσι, μέσα από αυτή την ασφάλεια της κοινής άγνοιας, τα παιδιά έφτιαξαν τη δική τους ιστορία οπάνω στο υλικό της όπερας. Ήταν απίστευτα συγκινητικό».

Στα μικρά σχολείων, μικρών νησιών ζωντανεύει μια μεγάλη τέχνη.

Στα νησιά με κάθε τρόπο

Η εμπειρία της Ερεικούσας συμπυκνώνει, πιθανόν, τα εξασκημένα αντανακλαστικά που χρειάζεται να αναπτύσσει όποιος επισκέπτεται κάθε φορά ένα διαφορετικό τόπο. Στην Ικαρία, στο βραχώδες ακρωτήρι που βρίσκεται το Καρκινάγρι, ένα μικρό λιμανάκι, φοιτούν έξι μαθητές: Τρία παιδιά Δημοτικού και τρία Νηπιαγωγείου. Είναι ένα από τα δυσπρόσιτα σημεία του νησιού κι όμως η Cinemathesis έφτασε εκεί.

Για να προσεγγίσει τους Φούρνους έπρεπε να μπει σε καϊκι από τη Θύμαινα μαζί με τον εξοπλισμό της Cinemathesis – καθώς το πλοίο της γραμμής βρισκόταν για επισκευή. Στους Φούρνους, πάλι, την ώρα του εργαστηρίου, συνέβη ο σεισμός. Η Γιάννα Δεληγιάννη σκαρφάλωσε μαζί με τα παιδιά για τα πιο ορεινά σημεία του νησιού προκειμένου ν’ αποφύγουν το τσουνάμι.

«Κάθε ταξίδι κρύβει από πίσω του μήνες προετοιμασίας και εγκρίσεων από θεσμούς και τοπικούς φορείς. Ακόμα, βέβαια, κι αν έχεις οργανώσει τα πάντα άψογα οι ανατροπές είναι αναμενόμενες. Σ’ ένα νησί έτυχε να πεθάνει ένας ψαράς τις ημέρες της άφιξης μας. Ο τόπος πενθούσε, συνεπώς το πρόγραμμα ακυρώθηκε. Επίσης, ο αποκλεισμός λόγω κακοκαιρίας είναι πολύ τακτικός. Πέρυσι αποκλειστήκαμε στη Γαύδο για μέρες, χάνοντας τις ημερομηνίες παρουσίασης του προγράμματος σε σχολεία στην Αθήνα. Σε άλλο ταξίδι, φτάσαμε στον Κάλαμο της Λευκάδας με σκάφος λίγο πριν βγει απαγορευτικό για απόπλου. Προκειμένου να προσεγγίσουμε απομακρυσμένα σχολεία έχουμε ανέβει 300 σκαλιά υπό βροχή, φορτωμένοι με όλο τον εξοπλισμό του εργαστηρίου», θυμάται.

Οι δυσκολίες, φυσικά,  προκύπτουν και για πιο αυτονόητες ανάγκες. Στα μέρη όπου φτάνει η Cinemathesis πολύ συχνά δεν λειτουργούν ξενοδοχεία, οπότε η διαμονή καλύπτεται από κοινοτικούς ξενώνες. Άλλοτε είναι δύσκολο να εξασφαλίσουν ακόμα και το που θα φάνε ή θα πιουν ένα καφέ.

Από μια φωτογραφία στιγμής, τα παιδιά ξεκινούν την παραγωγή του προσωπικού τους έργου.

Το αποκορύφωμα των εμποδίων ήρθε με το ξέσπασμα της πανδημίας. Δεκάδες συναντήσεις με σχολεία αναβλήθηκαν, πολλά τοπικά φεστιβάλ (κατά τους καλοκαιρινούς μήνες) στα οποία θα συμμετείχε η Cinemathesis ακυρώθηκαν, ενώ τα επικείμενα ταξίδια που είχε προγραμματίσει (σε Δονούσα, Σχοινούσα, Σίκινο, Σέριφο, Ηρακλειά, Αστυπάλαια, Ανάφη, Λειψούς, Αγαθονήσι, Θηρασιά, Πρέβεζα, Μεγανήσι, Ιθάκη και Κεφαλονιά) είναι, για την ώρα, στον αέρα. Άγνωστο παραμένει αν θα μπορέσουν να γίνουν τους επόμενους μήνες.

«Συνήθως κάνουμε ένα ταξίδι το μήνα σε συνεργασία με αναπληρωτές εκπαιδευτικούς που έχουν όρεξη να στρέψουν τα παιδιά σε πιο δημιουργικά πράγματα, σε συνεργασία με τις περιφέρειες. Όσο περνάει ο καιρός συναντάμε πιο ανοιχτές και τις τοπικές κοινωνίες γιατί διαπιστώνουν πόσο ωφελούνται και ζωηρεύουν τα παιδιά μέσα από αυτή τη διαδικασία. Η πανδημία, βέβαια, έχει θέσει άλλο βαθμό δυσκολίας στα πράγματα, έχει προκαλέσει τρομερή ανασφάλεια και αστάθεια. Όμως, όσο έχεις μπροστά σου παιδιά αναγκάζεσαι να στραφείς προς την αισιοδοξία, να τα πείσεις πως υπάρχει διέξοδος, να τους πεις “βλέπεις, μπορούμε να τα καταφέρουμε”» εξηγεί η Γιάννα Δεληγιάννη.

Το Cinemathesis σαρώνει την άγονη γραμμή του ελληνικού χάρτη.

Αν τη ρωτήσεις γιατί επιμένει να μοχθεί, ν’ αφήνει πίσω την οικογένεια και τα δικά της παιδιά θα απαντήσει «για κάποιες στιγμές με απίστευτη δυναμική». «Να βλέπεις ένα παιδί που ακούει για πρώτη φορά όπερα και χωρίς να το ξέρει να συγκινείται και να λάμπει. Για ένα τέτοιο βλέμμα θα ξαναγυρίσω. Να κοιτάζεις τα παιδιά που, ενθουσιασμένα, αποτυπώνουν μια στιγμή από το λιμάνι του χωριού τους, εκεί όπου ψαρεύουν κάθε μέρα, στην κάμερα polaroid και ύστερα βασισμένα σε αυτήν, υφαίνουν μια ιστορία με δικούς τους ήρωες. Φτιάχνουν ένα δικό τους έργο τέχνης. Γι’ αυτό το ερέθισμα έκφρασης που τους δίνεται, γι’ αυτή τη μικρή έκρηξη μέσα στο κεφάλι τους θα ξαναπάω» λέει.

Για την ώρα, με τα σχολεία της χώρας όλα κλειστά, η Cinemathesis θα αρκεστεί σε on line εργαστήρια – παρότι στερούνται τη χαρά και την δημιουργικότητα του ζωντανού βιώματος. Εξάλλου, μετά από κάθε επίσκεψη σε κάθε νησί, σε κάθε χωριό, η Δεληγιάννη φροντίζει να διατηρεί επαφή με τους μαθητές της είτε μέσω των δραστήριων και φωτισμένων δασκάλων τους, είτε μέσω των social media (όπου υπάρχει δυνατότητα δικτύου) είτε μέσω κι άλλων καλλιτεχνών που προσφέρονται να δώσουν στα παιδιά κάποια κλειδιά μύησης στην τέχνη τους.

Στιγμιότυπο από το εργαστήρι στην Ικαρία: Φιγούρες ηρώων φτιαγμένες από τα παιδιά πάνω σε φωτεινή οθόνη.

Θυμάται τις περιοδείες που έκαναν οι παιδικές παραστάσεις της Ξένιας Καλογεροπούλου, με την οποία συνεργαζόταν για χρόνια στο θέατρο «Πόρτα». Θυμάται την ακάματη προσπάθεια της, που τις περισσότερες (αν όχι όλες) φορές την έβαζε «μέσα», ταμειακά αλλά εκείνη επέμενε να συνεχίζει.

Σ’ αυτό το παράδειγμα, η Γιάννα Δεληγιάννη μοιάζει να αποδίδει και την δική της αγόγγυστη διάθεση να επιστρέφει σ’ αυτά μέρη που για τους περισσότερους υπάρχουν μόνο ως κουκίδες στον ελληνικό χάρτη. «Μετράω τα νησιά που έχω ακόμα να πάω. Αλλά και να τα εξαντλήσω, θα επιστρέφω πάλι. Για να δω πως μεγαλώνουν και πως εξελίσσονται στη ζωή τους τα παιδιά που συνάντησα, αλλά και για να βάλω κι άλλες φουρνιές παιδιών στην Cinemathesis. Μου φαίνεται πως είναι υποχρέωση μου».