Το ραδιόφωνο ως μια άλλη θεατρική σκηνή

Ασπρόμαυρες μα και έγχρωμες φωτογραφίες στο αρχείο της ΕΡΤ συγκεντρώνουν ένα υψηλό ποσοστό της εξέχουσας ελληνικής θεατρικής σκηνής των 50s, 60s, 70s και 80s γύρω από ένα μικρόφωνο ή μέσα σε μικρούς ραδιοθάλαμους. Η ιστορία του Θεάτρου μέσα από το Ραδιόφωνο είναι ταυτόσημη με την ιστορία του ραδιοφώνου στην Ελλάδα και περιλαμβάνει έργα που χρονολογούνται ακόμα και κατά την προπολεμική περίοδο. Ασφαλώς, η επέλαση της τηλεόρασης τις επόμενες δεκαετίες έμελλε να ανακόψει με συνοπτικούς ρυθμούς αυτή την πορεία.

Χρήστος Ευθυμίου, Ορέστης Μακρής και Μίμης Φωτόπουλος σε διάλειμμα ηχογράφησης.

΄Ολα αυτά, μέχρι σήμερα. Σήμερα, όπου παρότι η δύναμη της εικόνας όχι μόνο είναι κραταιά αλλά ολοένα και ισχυροποιείται, το θέατρο στο ραδιόφωνο αναβιώνει. Οι κεντρικοί θεσμοί στην ελληνική παραστατική τέχνη, το Εθνικό Θέατρο και το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου είναι υπεύθυνα γι’ αυτό το comeback που φιλοδοξεί να συνεχίσει την μεγάλη παράδοση των ραδιοφωνικών ηχογραφήσεων με νέο πρωτότυπο θεατρικό υλικό – και χωρίς την ρομαντική αναπόληση που συνοδεύει το αρχειακό υλικό.

Δημήτρης Λιγνάδης: Η νέα γενιά των θεατρικών έργων στο ραδιόφωνο μπορεί να μας απομακρύνει για λίγο από την αισθητική και να μας οδηγήσει στο αίσθημα

Δεν είναι τυχαία η στροφή του πολιτισμού στο ραδιόφωνο, τώρα που η πανδημία καθηλώνει ανελέητα τη θεατρική δράση και το πλούσιο δυναμικό της αναζητά τρόπους να παραμείνει ενεργό στη συνείδηση του κοινού και συνάμα υπό απασχόληση. «Δεν αισθάνομαι πως μιλάμε για επιστροφή στο ραδιόφωνο, εκτός αν πρόκειται για μια επιστροφή στο μέλλον. Οι επαφές μας με την ΕΡΤ ξεκίνησαν εξάλλου, πολύ πριν ξεσπάσει η πανδημία, απλώς τα νέα δεδομένα την ενεργοποίησαν. Ας εργαστούμε προκειμένου αυτή η επιστροφή του θεάτρου στο ραδιόφωνο να μην είναι συγκυριακή και ας φροντίσουμε να ευδοκιμήσει ώστε να εργαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι» σημειώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Δημήτρης Λιγνάδης.

«Ας εργαστούμε προκειμένου αυτή η επιστροφή του θεάτρου στο ραδιόφωνο να μην είναι συγκυριακή και ας φροντίσουμε να ευδοκιμήσει ώστε να εργαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι» λέει ο Δημήτρης Λιγνάδης.

Τις επόμενες ημέρες θα ξεκινήσουν οι πρώτες δοκιμές για την ηχογράφηση της «Γυναίκας της Ζάκυθος», το εμβληματικό έργο του Διονύσιου Σολωμού που θα σκηνοθετήσει ο Νίκος Καραθάνος με τον ίδιο να πρωταγωνιστεί κοντά στην Έμιλυ Κολιανδρή και τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο.

Θα είναι η πρώτη ανάμεσα στις πέντε συμπαραγωγές του Εθνικού θεάτρου και της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, με τη συμμετοχή ηθοποιών που αυτό το χειμώνα ανήκουν στο δυναμικό του οργανισμού και την πρόσκληση συνεργασίας σε σκηνοθέτες εκτός Εθνικού. Η ΕΡΤ θα συνδράμει οικονομικά με 25.000 ευρώ για το σύνολο των ραδιοφωνικών παραγωγών προκειμένου να μεταδώσει δύο φορές την καθεμιά, αποδίδοντας τα δικαιώματα εγγραφής στους πρωταγωνιστές. Ήδη η Νέα Σκηνή του Εθνικού έχει διαμορφωθεί σε studio για να φιλοξενήσει τις ηχογραφήσεις που έτοιμες θα παραδοθούν προς μετάδοση στην ΕΡΤ.

«Η γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονύσιου Σολωμού σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου θα εγκαινιάσει τις ραδιοφωνικές παραγωγές του Εθνικού.

Στην ίδια δημιουργική συχνότητα θα κινηθεί και το Φεστιβάλ Αθηνών, έχοντας ωστόσο οριοθετήσει το πλαίσιο των δραστηριοτήτων του σε συγκεκριμένη θεματική. Αντλώντας από την αγάπη της για τα αστυνομικά μυθιστορήματα, η καλλιτεχνική διευθύντρια του οργανισμού, Κατερίνα Ευαγγελάτου έδωσε την δυνατότητα σε πέντε σκηνοθέτες – Γιάννη Χουβαρδά, Δημήτρη Καταλειφό, Αργύρη Ξάφη, Μαρία Μαγκανάρη και Γιώργο Κουτλή – να επιλέξουν από την πλούσια σειρά των εκδόσεων Καστανιώτη «Ελληνικά εγκλήματα» ένα έργο έκαστος και να το “ανεβάσουν” για το ραδιόφωνο, αφού προηγουμένως το διασκευάσουν. Η σειρά ονομάστηκε «Radio plays».

«Στην προσπάθεια μας να επεκτείνουμε την φεστιβαλική παρουσία και το χειμώνα, σκεφτήκαμε πως δεν έχει νόημα να προσθέσουμε κάτι στην ήδη μεγάλη ανάπτυξη των έργων εικόνας· γι’ αυτό και στραφήκαμε στα podcasts. Στηριζόμαστε, λοιπόν, στη μεγάλη παράδοση του ραδιοφωνικού θεάτρου αλλά επιχειρούμε μια νέα προσέγγιση κυρίως βάσει του συγκεριμένου concept: Παντρεύουμε την αστυνομική αφήγηση με την ακροαματική εμπειρία και συνάμα βάζουμε όλες τις παραστάσεις να λειτουργήσουν κάτω από ένα κοινό μουσικό ύφος. Κάθε ηχογράφηση δηλαδή, θα έχει ως soundtrack πρωτότυπη jazz μουσική υπογεγραμμένη από κορυφαίους συνθέτες του είδους. Συνεπώς, θα έχουμε τη συλλειτουργία δύο τεχνών, του θεάτρου και της μουσικής κι ενός μέσου, του ραδιοφώνου».

«Στηριζόμαστε, λοιπόν, στη μεγάλη παράδοση του ραδιοφωνικού θεάτρου αλλά επιχειρούμε μια νέα προσέγγιση κυρίως βάσει του συγκεριμένου concept» τονίζει η Κατερίνα Ευαγγελάτου.

Στόχος της Ευαγγελάτου είναι τα αστυνομικά διηγήματα ν’ αποτελέσουν τον πρώτο θεματικό κύκλο και ν’ ακολουθήσουν κι άλλοι, δημιουργώντας μια συλλογή έργων με πρωταγωνιστές σημαντικούς ηθοποιούς. Προς το παρόν, ο πρώτος κύκλος θα ανοίξει για το κοινό του Φεστιβάλ Αθηνών στις αρχές Δεκεμβρίου με την ανάρτηση ηχητικών αρχείων στη σελίδα του οργανισμού.

Με την προοπτική αυτής της πρώτης φουρνιάς δέκα έργων, το ραδιόφωνο υπενθυμίζει την δυνατότητα του να λειτουργεί ως μια επιπλέον σκηνή για το θέατρο – κι όχι μόνο ως μια λύση ανάγκης και επιβίωσης. «Θεωρώ πως αυτή η αναβίωση δεν είναι παρά μια αντανάκλαση της ανάγκης των ανθρώπων – κοινού και επαγγελματιών του θεάτρου – να επιστρέψουν σε πιο γνήσια και πιο ουσιαστικά πράγματα. Το ραδιόφωνο είναι ένα από αυτά, εξ ου και η διαχρονικότητα του. Η νέα γενιά των θεατρικών έργων στο ραδιόφωνο μπορεί να μας απομακρύνει για λίγο από την αισθητική και να μας οδηγήσει στο αίσθημα» τονίζει ο Δημήτρης Λιγνάδης, ο οποίος εκτιμά ότι ειδικά για τους νέους ηθοποιούς το ραδιόφωνο μπορεί να εξελιχθεί σε ένα άριστο μέσο άσκησης των δυνατοτήτων τους.

«Προτρέπω πάντα τους μαθητές μου να επιδιώκουν την λειτουργία της ερμηνείας τους στο απόλυτο σκοτάδι. Μια παράσταση πρωτίστως λειτουργεί στ’ αυτιά του θεατή· αν αυτό δεν συμβαίνει, κάπου υπάρχει λάθος. Ας αναλογιστούμε πως δεν υπάρχει μόνο η σκηνή ή η εικόνα για τον ηθοποιό, υπάρχει και η φωνή. Και ο λόγος είναι σώμα· ένα ζωντανό, σύγχρονο σώμα» συμπληρώνει.

Η Μαρία Μαγκανάρη σκηνοθετεί το μυθιστόρημα «Ξένος» της Αθηνάς Κακούρη στο πλαίσιο των φεστιβαλικών «Radio Plays».

Αναθρεμένη με τα ακούσματα της «Λιλιπούπολης», όπως και πολλά παιδιά της ηλικίας της, η Κατερίνα Ευαγγελάτου συνηγορεί στην δυναμική του ακροάματος. «Πλέον, δεν μιλάμε για θεατρικό θεατή αλλά για θεατρικό ακροατή. Κι αυτό, από μόνο του θέτει τους όρους για μιαν άλλη διαδικασία. Είναι ο λόγος που έρχεται να ερεθίσει το νου και τη φαντασία, κάτι που ανοίγει ένα τεράστιο πεδίο επικοινωνίας του κοινού με το έργο» σημειώνει η ίδια.

Κατερίνα Ευαγγελάτου: Είναι ο λόγος που έρχεται να ερεθίσει το νου και τη φαντασία, κάτι που ανοίγει ένα τεράστιο πεδίο επικοινωνίας του κοινού με το έργο

Την ίδια ώρα, εκτιμά πως και οι δημιουργικές ομάδες που θα εμπλέκονται κάθε φορά – για την δράση του Φεστιβάλ θα δουλέψουν μεταξύ άλλων οι ηθοποιοί Νίκος Ψαρράς, Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Θανάσης Παπαγεωργίου, Εύη Σαουλίδου, Δημήτρης Ήμελλος, Μαρία Καλλιμάνη, Νίκος Χατζόπουλος, Χάρης Φραγκούλης, Ακύλλας Καραζήσης, Κόρα Καρβούνη, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Γιάννης Νταλιάνης, Άλκηστις Πουλοπούλου, Ασπασία Κράλλη, Ανθή Ευστρατιάδου, Δημήτρης Παπανικολάου, Κώστας Μπερικόπουλος – «θα κληθούν ν’ ανακαλύψουν δυνατότητες κρυμμένες και να διερευνήσουν μεγάλες παγίδες. Τα εργαλεία τόσο για τους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες είναι, εκ των πραγμάτων λιγότερα».

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, ο Νικίτας Τσακίρογλου και η Σοφία Μυρμηγκίδου ηχογραφούν το «Λίβινγκ ρουμ» του Γκράχαμ Γκριν.

Παράλληλα με την υβριδική γλώσσα που αναδύεται από την ζύμωση θεάτρου και κινηματογράφου – το σκηνοθετικά επιμελημένο live streaming θεατρικών παραστάσεων – οι ραδιοφωνικές ηχογραφήσεις θεατρικών έργων έρχονται να προστεθούν στην προσπάθεια της παραστατικής σκηνής να δώσει μια επιπλέον διέξοδο στο κοινό της που έχει απομείνει ολομόναχο. Η εξοικείωση πολλών γενεών θεατών με το ραδιοφωνικό θέατρο, ωστόσο, αναβαθμίζει το εγχείρημα. ‘Οπως και η πεποίθηση πως το ραδιόφωνο συντηρεί το αίσθημα μιας γνήσιας «θεατρίλας».