Γιατί ο αγώνας ενάντια στην έμφυλη βία είναι ζήτημα πολιτισμού

Από νωρίς το πρωί χθες, Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, αναρτώνται άρθρα (κυρίως με πηγή την Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων) για το πόσες γυναίκες, πόσες συνάνθρωποι μας, αναζήτησαν βοήθεια σε γραμμές υποστήριξης ως θύματα έμφυλης βίας. Σύμφωνα με τα ίδια στατιστικά, περισσότερες από το 55% υπέμειναν σωματική ή ψυχολογική βία από τον σύζυγο τους, με τα περιστατικά καταγγελίας να εκτοξεύονται στην περίοδο του πρώτου lockdown – κατά τον Μάρτιο και τον Απρίλιο.

Για πολλούς από εμάς, η πανδημία έχει καταλύσει τον γνώριμο τρόπο ζωής, τη ρουτίνα και τα θέλω μας, απειλεί ή τροποποιεί επί τω δυσμενέστερο την εργασία μας, απειλεί την υγεία αγαπημένων προσώπων και την προσωπική μας υγεία. Για κάποιες από εμάς απειλεί συνάμα και συστηματικότερα τη ζωή, την σωματική και ψυχική υγεία, την ασφάλεια, την αξιοπρέπεια. Βέβαια, στην ισοπεδωτική επικαιρότητα του covid, αυτά μοιάζουν να είναι ψιλά γράμματα. Ο δημόσιος συστημικός διάλογος που συντηρείται από την πλειοψηφία των ΜΜΕ επιμένει στην επιφάνεια της επικαιρότητας και δεν διαννοείται να ξύσει κάτω από αυτήν. Εξάλλου, οι περισσότερες απόπειρες ενημέρωσης έχουν την τάση να εξωραϊζουν επιδεικτικά πράξεις έμφυλης βίας κάνοντας λόγο για «οικογενειακές τραγωδίες», «εγκλήματα πάθους», «παθολογική ζήλια» κ.ο.κ.

΄Ενας δημοσιογραφικός φάκελος συζήτησης για την έμφυλη βία στην Ελλάδα – πόσω μάλλον μετά την ολοκλήρωση της δίκης Τοπαλούδη, μετά την δολοφονία της Αμερικανίδας βιολόγου Σούζαν Ίτον στην Κρήτη ακόμα και την δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου – δεν παρουσιάστηκε ποτέ. Εξαίρεση αποτελεί η παρουσίαση ρεπορτάζ που αποκάλυπταν “ανατριχιαστικές” λεπτομέρειες, ικανές να ταϊσουν την ανώτερη στοιβάδα περιέργειας και ηδονοβλεψίας του τηλεθεατή για το εκάστοτε έγκλημα. Και να που αυτή η αναγκαία χειρονομία οργανώνεται από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, έναν πολιτιστικό οργανισμό. Η Στέγη, λοιπόν, έκανε το αυτονόητο: Τοποθέτησε οκτώ γυναίκες, καλά ενημερωμένες για την έμφυλη βία, να συζητήσουν μπροστά σε μια κάμερα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Στέγη εμπλέκεται με μεγάλα κοινωνικά ζητήματα. Μια από τις πιο πρόσφατες απόπειρες της αφορούσε την προβολή μιας εικαστικής προσωπογραφίας του Ζακ Κωστόπουλου στην πρόσοψη του κτηρίου της – πρωτοβουλία που ως ανάρτηση στα social media λοιδωρήθηκε με μένος και καταργήθηκε ως προσβλητική ή επικίνδυνη. ΄Ομως, ο κύβος έχει πέσει, όσο κι αν κάνει θόρυβο.

Η συντονίστρια της συζήτησης Στεύη Κίτσου.

Ο πολιτισμός στη σημερινή κοινωνία των μεγάλων προκλήσεων δεν αφορά μόνο στην παραγωγή περιεχομένου και καλλιτεχνικού προϊόντος. Πολιτισμός είναι και πρέπει να είναι η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η προστασία του περιβάλλοντος, το βήμα της προοδευτικής σκέψης προς πάσα κατεύθυνση, η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και του ήθους, η κάθε είδους προσπάθεια προς όφελος της υγιούς κοινωνικής συνοχής, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας. Πολιτισμός είναι ότι φέρνει πιο κοντά τους ανθρώπους μεταξύ τους, ενθαρρύνει την υγιή λειτουργία μιας κοινότητας ή μιας κοινωνίας. Και σε μια κοινωνία με σοβαρό έλλειμμα πολιτισμού, όπως είναι η ελληνική, αποδίδεται – θέλουμε, δεν θέλουμε – μεγάλη βαρύτητα σε τέτοιες “ιδρυματικές” πρωτοβουλίες.

Στο πάνελ της Στέγης συμμετείχαν οι Ήβη Καϊσερλή (τρανς γυναίκα, σεξεργάτρια), Νατάσα Κεφαλληνού (υπεύθυνη Επικοινωνίας του Κέντρου Διοτίμα), Γιάννα Κουκά (δημόσιος υπάλληλος), Ευτυχία Λεοντίδου (γυναικολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών), Μαρία Λούκα (δημοσιογράφος), Κλειώ Παπαπαντολέων (δικηγόρος), Βάλια Τσιριγώτη (κοινωνιολόγος και ψυχοθεραπεύτρια) με το συντονισμό της Στεύης Κίτσου (δικηγόρου της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου). Καθεμιά με τα επιχειρήματα της σκιαγράφησε κάτι από το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών ως αιμορραγούσα πληγή της ελληνικής πραγματικότητας.

Νατάσσα Κεφαληνού, υπεύθυνη επικοινωνίας του κέντρου Διοτίμα.

Εκεί η κουλτούρα του βιασμού δεν κυοφορείται από κάποιους επικίνδυνους και ολιγάριθμους νταήδες· είναι ένα ακραίο ιδεολόγημα, κι όμως τόσο βαθιά αφομοιωμένο από τους ανθρώπους και τους θεσμούς ώστε στα ελληνικά δικαστήρια αθωώνονται ένοχοι ομαδικών βιασμών γιατί το θύμα ήταν «προκληκτικά ντυμένο». ΄Ωστε στην ελληνική τηλεόραση ο γυναικοκτόνος παρουσιάζεται ως «σύζυγος που αγαπούσε με πάθος την γυναίκα του». Ώστε στα αστυνομικά τμήματα, το θύμα αμφισβητείται για τα λεγόμενα του και προτρέπεται να γυρίσει στο σπίτι και το δυνάστη του. Αν δεν είναι ζήτημα ζωής, θανάτου και πολιτισμού όλα τα παραπάνω, τότε τι είναι;

Στις 12.00 χθες το μεσημέρι, οπότε και μεταδιδόταν για πρώτη φορά η συζήτηση «Οκτώ γυναίκες συζητούν: Πατριαρχία, σεξισμός και έμφυλη βία στην ελληνική κοινωνία», είχαν συνδεθεί περί τους 500 ανθρώπους στο κανάλι της Στέγης στο You Tube που, μάλλον, συμφωνούν με την παραπάνω θεώρηση για τον πολιτισμό (στην ευρεία ανάγνωση του). Μερικές ώρες αργότερα, οι προβολές της συζήτησης είχαν δεκαπλασιαστεί (4.500) και το ίδιο βράδυ είχαν φτάσει στις 10.000.

Μπροστά στα μάτια και τα αυτιά των χιλιάδων, μια από τις συμμετέχουσες – ούσα θύμα ενδοοικογενειακής βίας που βρήκε το κουράγιο και τη στήριξη να αποσχιστεί από τον κακοποιητή της – σχολιάζει κάτι συνταρακτικό: Την προτροπή ενός ανθρώπου του περιβάλλοντος της να μεγαλώσει τους γιους της «ως μάτσο άνδρες» για να αποφύγει τον κίνδυνο να «της βγουν ομοφυλόφιλοι». Μπροστά στα μάτια των χιλιάδων, μια διακεκριμένη αθλήτρια, ένα δημόσιο πρόσωπο, κάνει γραπτώς (στο chat της προβολής) την αυτοκριτική της που δεν κατήγγειλε εκείνον τον προπονητή ο οποίος την παρενόχλησε σεξουαλικά, επιτρέποντας του να συνεχίσει τη δράση του και σε άλλες αθλούμενες.

Η κοινωνιολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Βάλια Τσιριγώτη.

Φτάνει μια συζήτηση που θα δουν 10, 20, 30 χιλιάδες για ν’ αλλάξει κάτι; Προφανώς και όχι. Είναι, όμως, ενδεικτική των, συχνά αθέατων, παραμέτρων που καλείται να αγγίξει ο πολιτισμός· και δη σε μια εποχή ο φόβος, η πόλωση, η βία, οι διακρίσεις κινούν την σκέψη και την αντίδραση των πολλών. Είναι, επίσης, ένας βαθύτερος τρόπος κατανόησης των στατιστικών στοιχείων που δημοσιοποιούνται μέρες σαν αυτές· γιατί πίσω από τις γραμμές στήριξης κρύβονται γυναίκες που, παρά το προσωπικό τους τραύμα, κάποτε αρνήθηκαν να μεγαλώσουν τους γιους τους ως «μάτσο».