Rosa Bonheur: Το έργο της σπουδαίας ζωγράφου έρχεται ξανά στο φως

Μια 58χρονή σύμβουλος επικοινωνίας, η Katherine Brault, στα χέρια της οποίας βρίσκεται από το 2017 το château της Γαλλίδας ζωγράφου και γλύπτριας Rosa Bonheur, αφιερώνει τη ζωή της στη διάσωση και διάδοση της κληρονομιάς της σπουδαίας, αλλά πλέον λησμονημένης, καλλιτέχνιδας του 19ου αιώνα.

Η Marie-Rosalie Bonheur υπήρξε η πλουσιότερη και διασημότερη γυναίκα καλλιτέχνις, στην Γαλλία, του 19ου αιώνα. Για περισσότερα από σαράντα χρόνια ζούσε και εργαζόταν στο μικρό Château de By, πάνω από την πόλη του Thomery στις όχθες του Σηκουάνα.

Αν και υπήρχαν και άλλες γυναίκες ζωγράφοι στην εποχή της, ωστόσο, καμία δεν θα μπορούσε να συγκριθεί με την Bonheur. Η καλλιτέχνις αμφισβήτησε τις καθιερωμένες συμβάσεις όσον αφορά τη «γυναικεία» ζωγραφική, ζωγραφίζοντας ζώα με εκπληκτική ακρίβεια στη λεπτομέρεια, σαν να βρίσκονταν εν ζωή, όσο μεγάλα ή άγρια επιθυμούσε και μελετώντας τα στο φυσικό τους, συχνά λασπώδες και δυσώδες, περιβάλλον.

Επιπλέον, η Rosa Bonheur ήταν μια γυναίκα με χάρισμα στην αυτο-προβολή, γεγονός που, όπως και η προσωπική της ζωή, συνέδραμε στη φήμη της με ποικίλους τρόπους, τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Για την εποχή της θεωρούταν εκκεντρική, όμως, στην πραγματικότητα, ήταν μια ασυμβίβαστη, πρωτοπόρος γυναίκα, η οποία φορούσε ανδρική ενδυμασία, δεν σύναψε ποτέ γάμο και προασπίστηκε την ισότητα των φύλων, αν και όχι για όλες τις γυναίκες ως φεμινίστρια, αλλά για την ίδια και την τέχνη της.

«Sheep by the Sea» (1865): Για λογαριασμό της αυτοκράτειρας Ευγενίας.

Οι πίνακες της απέφεραν στην ίδια κολοσσιαία φήμη και περιουσία κατά τη διάρκεια της ζωής της, έχοντας μεγάλη ζήτηση ανάμεσα σε μέλη βασιλικών οικογενειών, επιφανών πολιτικών και άλλων διάσημων προσωπικοτήτων. Μάλιστα, η αυτοκράτειρα Ευγενία, σύζυγος του Ναπολέοντα Γ, όντας ενθουσιασμένη με τη δουλεία της Bonheur, την τίμησε με το μετάλλιο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής. Η πρώτη γυναίκα που έλαβε αυτή τη διάκριση για τα κατορθώματά της στις τέχνες.

Θαυμαστές της Rosa Bonheur αποτελούσαν εστεμμένοι, όπως ο Αλφόνσο ΙΒ΄της Ισπανίας, ο Τσάρος Νικόλαος Β΄, σύγχρονοι της καλλιτέχνες, όπως ο ζωγράφος του ρομαντισμού Ευγένιος Ντελακρουά και ο συνθέτης Goerge Bizet, καθώς και ένας από τους σημαντικότερους κριτικούς τέχνης στην Αγγλία, ο John Ruskin. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων κυκλοφορούσε προς πώληση μια πορσελάνινη κούκλα με τη μορφή της, ενώ το όνομα της δόθηκε σε μια ποικιλία κόκκινων τριαντάφυλλων.

Δυστυχώς, όμως, σήμερα η Rosa Bonheur δεν αποτελεί παρά μόνο ένα όνομα διάφορων παριζιάνικων τοποθεσιών, όπως ένα nightclub – boat στον Σηκουάνα, μια κρεπερί στους Κήπους του Κεραμεικού κ.α. Το έργο της και η προσφορά της στην τέχνη έχουν, σχεδόν, περάσει στη λήθη. Το château της απουσιάζει από τους περισσότερους τουριστικούς οδηγούς της περιοχής, αν και βρίσκετε κοντά στο Ανάκτορο του Φονταινεμπλώ, ένα από τα κορυφαία τουριστικά αξιοθέατα της Γαλλίας.

Μάλιστα, στο συγκεκριμένο βασιλικό οικοδόμημα βρίσκεται  ο πίνακάς της Bonheur, «Haymaking in the Auvergne», τοποθετημένος σε μια αίθουσα ανοιχτή για το κοινό μόλις λίγες ώρες κάθε μήνα.

Katherine Brault: Η γυναίκα που αποφάσισε να διασώσει την κληρονομιά της Rose Bonheur | Φωτογραφία: Claudine Doury

Τώρα, πλέον, η τύχη της κληρονομιά της σπουδαίας καλλιτέχνιδος εξαρτάται από μια άλλη Γαλλίδα, την Katherine Brault. Με απεριόριστη αποφασιστικότητα και ελάχιστα οικονομικά μέσα, η Brault καταπιάστηκε με την προσεχτική μεταμόρφωση του Château de By σε μουσείο, το οποίο θα τιμήσει και θα προωθήσει τη ζωή και το καλλιτεχνικό έργο της Rosa Bonheur.

«Στα σαράντα της χρόνια η Bonheur ήταν ήδη πλούσια και διάσημη σε όλο τον κόσμο. (…) Φανταστείτε! Μια γυναίκα χωρίς σύζυγο, οικογένεια, παιδιά, εραστή…» σημειώνει η Katherine Brault εξηγώντας ότι: «Σε έναν βαθιά μισογυνιστικό αιώνα, η Bonheur υπήρξε μια γυναίκα, η οποία διέγραψε μια λαμπρή πορεία χωρίς τη βοήθεια ενός άντρα. Χωρίς να είναι η μούσα ή η σύζυγος κάποιου. Αποτελεί, πλέον, την αποστολή μου να την αποκαταστήσω στο μεγαλείο που της αξίζει. Δεν είχα πραγματικά άλλη επιλογή».

Η Brault, η οποία έλαβε οικονομική βοήθεια και από το γαλλικό κράτος, το 2018, μέσω ενός κυβερνητικού προγράμματος που χρηματοδοτεί την διάσωση της γαλλικής πολιτιστικής κληρονομιάς (ο Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και η σύζυγός του έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εγχείρημα), διευθύνει το μουσείο μαζί με τις τρεις κόρες της.

Ενώ η πανδημία και το συνεπακόλουθο κλείσιμο των πολιτιστικών χώρων, της έδωσε την ευκαιρία να εξερευνήσει τις τέσσερις σοφίτες του Château. Στις εξορμήσεις της βρήκε αμέτρητους «θησαυρούς» που ανήκαν στη ζωγράφο όπως πίνακες ζωγραφικής, σκίτσα, βιβλία, σημειωματάρια, φωτογραφίες, γράμματα και άλλο αρχειακό υλικό, καθώς και διακοσμητικές κορδέλες και κουμπιά από τα ενδύματα της Bonheur.

«Ploughing in the Nivernais» (1849), Μουσείο Ορσέ, Παρίσι

Κόρη ενός φτωχού δασκάλου και καλλιτέχνη, η Bonheur μετακόμισε στο Παρίσι με την οικογένειά της, σε ηλικία επτά ετών. Εκεί ο πατέρας άφησε εκείνη, την μητέρα και τα τρία αδέρφια της να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους, ενώ ο ίδιος πήγε να ζήσει μαζί με μέλη του ουτοπικού σοσιαλιστικού κινήματος των σαινσιμονιστών. Η μητέρα της πέθανε μερικά χρόνια αργότερα, όταν η Rosa Bonheur ήταν 11 χρονών.

Από μικρή ηλικία η Bonheur εστίασε το ενδιαφέρον της στη ζωγραφική απεικόνιση ζώων, τα οποία θεωρούσε ότι είχαν ψυχή ακριβώς όπως και οι άνθρωποι. Ως έφηβη, εκπαιδευμένη από τον πατέρα της, ξεκίνησε να αντιγράφει πίνακες του Λούβρου, μαθαίνοντας, παράλληλα, να σχεδιάζει και να ζωγραφίζει ζώα εν κινήσει και με φωτογραφική ακρίβεια.

Σε ηλικία μόλις 19 ετών παρουσίασε δύο μικρούς πίνακες της στο Παρισινό Σαλόνι, ενώ το 1848 βραβεύτηκε από επιτροπή, απαρτιζόμενη από τους, Ευγένιο Ντελακρουά, Jean-Auguste-Dominique Ingres και Jean-Baptiste-Camille Corot, λαμβάνοντας μια γενναιόδωρη παραγγελία από το κράτος.

Αποτέλεσμα, ο πίνακας «Ploughing in the Nivernais», ο οποίος σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Ορσέ, στο Παρίσι και στον οποίο απεικονίζεται ένα κοπάδι βόδια, χωρισμένο σε ομάδες, να σέρνει δύο βαριά άροτρα. Το έργο παρουσιάστηκε στον Παρισινό Σαλόνι, το 1849. Κάποιοι κριτικοί έκαναν λόγο για «αριστούργημα», ενώ άλλοι θεώρησαν ότι ο πίνακας «επιδεικνύει τέτοιο σφρίγγος, ασυνήθιστο για έργο τέχνης από τα χέρια μιας γυναίκας».

«Το Αλογοπάζαρο» (1855), Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης: Θεωρείται το αριστουργηματικότερο έργο της ζωγράφου.

Ο μεγαλύτερος και διασημότερος πίνακας της, ωστόσο, ήταν το «Aλογοπάζαρο», το οποίο απεικόνιζε την αγορά αλόγων που πραγματοποιούταν, στην Boulevard de l’Hôpital στο Παρίσι. Τα άλογα καλπάζουν και χλιμιντρίζουν τόσο ρεαλιστικά και με τέτοια φρενίτιδα, που ο θεατής έχει την αίσθηση ότι πρέπει να κάνει στην άκρη. Το έργο τράβηξε την προσοχή του Βέλγου εμπόρου τέχνης Ernest Gambart, ο οποίος αποφάσισε να εκπροσωπεί από εδώ και πέρα την Rosa Bonheur.

Κατά τη διάρκεια μιας πολυδιαφημιζόμενης και, εν τέλει, άκρως επιτυχημένης επίσκεψης της καλλιτέχνιδας στην Αγγλία, δημιουργήθηκαν πολυάριθμα αντίγραφα του «Αλογοπάζαρου», σε μικρότερες εκδοχές και εκτυπώσεις, οι οποίες κυκλοφόρησαν στη Βρετανία, την Ηπειρωτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πρωτότυπο πουλήθηκε, το 1887, στον Cornelius Vanderbilt για 53.000 δολάρια και από τότε εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Με τα χρήματα αυτά, η Bonheur αγόρασε το Château de By, ένα τριώροφο αρχοντικό του 17ου αιώνα, κατασκευασμένο από τούβλο και πέτρα, με σοφίτες, γκαράζ για άμαξες, στάβλους και θερμοκήπιο, το οποίο συνόρευε με το Βασιλικό Δάσος του Φονταινεμπλώ. Αρχικά η ζωγράφος χρησιμοποιούσε ως ατελιέ την αίθουσα μπιλιάρδου. Αργότερα έχτισε ένα μεγαλύτερο στούντιο, με παράθυρα από το δάπεδο ως την οροφή.

«Δύο λαγοί» (1841)

Είχε εμμονή με την μελέτη των ζώων από πολύ κοντά, συχνά σε ανδροκρατούμενα «σκηνικά», όπως τα σφαγεία και τις αγορές ζώων. Ως συνέπεια άφησε στην άκρη τα άβολα φορέματα, αντικαθιστώντας τα με παντελόνια. Είχε εξασφαλίσει ειδική άδεια από την παρισινή αστυνομία για τον σκοπό αυτό, την οποία ανανέωνε κάθε έξι μήνες και η οποία περιείχε χειρόγραφη σημείωση του γιατρού: «Για λόγους υγείας». 

Επιπλέον, είχε τα μαλλιά της κοντά, ίππευε όπως ένας άντρας, ήξερε πως να χρησιμοποιεί όπλο και περιστασιακά κυνηγούσε λαγούς. Έστριβε τα τσιγάρα μόνη της, όντας μανιώδης καπνίστρια σε μια εποχή όπου το κάπνισμα θεωρούταν ότι υποβίβαζε μια γυναίκα, συνδεόμενο με την πορνεία. Έκανε «άσεμνα» σχόλια και υπέφερε από κυκλοθυμικές τάσεις. Αρκετές φορές την περνούσαν για άντρα.

Πορτρέτο της Bonheur σε μεγάλη ηλικία από την Anna Klumpke

Δεν παντρεύτηκε ποτέ, αν και συζούσε για τέσσερις δεκαετίες με την παιδική της φίλη, και επίσης ζωγράφο, Nathalie Micas. Οι βιογράφοι και ιστορικοί αποφεύγουν να βγάλουν συμπεράσματα για την προσωπική της ζωή, ωστόσο, αναφέρουν ότι αυτή υπήρξε αντικείμενο σκληρής χλεύης από τους συγχρόνους της. Η ίδια δήλωνε: «Παντρεύτηκα την τέχνη. Αυτή είναι ο σύζυγός μου, ο κόσμος μου, το όνειρό μου, η ζωή μου, ο αέρας που αναπνέω. Η ψυχή μου βρίσκει σε αυτή την απόλυτη ικανοποίηση».

Όταν η Micas πέθανε το 1889, η 67χρονή τότε Bonheur υπήρξε απαρηγόρητη. Μετέπειτα προσκάλεσε την Αμερικανίδα ζωγράφο Anna Klumpke να ζήσει κοντά της. Η Bonheur χαρακτήριζε τη σχέση τούς ως το «πάντρεμα δύο ψυχών», ενώ αργότερα θα αποκαλούσε την Klumpke ως την κόρη που ποτέ δεν είχε, καθώς γέμισε τα τελευταία χρόνια της Bonheur με χαρά και συντροφικότητα, μένοντας δίπλα της έως το τέλος.

Η Rosa Bonheur πέθανε το 1899 από πνευμονία, σε ηλικία 77 ετών. Η Klumpke, την οποία η Bonheur κατονόμασε ως μοναδική κληρονόμο, αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής της στην διάδοση της καλλιτεχνικής κληρονομιάς της Bonheur. Όμως, η ρεαλιστική τέχνη της Bonheur θεωρούνταν ξεπερασμένη από όταν εκείνη ήταν ζωντανή κιόλας. Άλλωστε, τα ζώα ως θέμα δεν έχαιραν της ίδιας εκτίμησης όπως τα ιστορικά θέματα και η προσωπογραφία. Το έργο της επισκιάστηκε σύντομα από τις καινοτομίες του ιμπρεσιονισμού.

Πηγή: www.smithsonianmag.com