Το streaming στο θέατρο ήρθε για να μείνει

Αν στην πρώτη καραντίνα τ’ αντανακλαστικά της θεατρικής κοινότητας ενεργοποιήθηκαν ταχύτατα με το uploading μαγνητοσκοπημένων παραστάσεων, το τρέχον, δεύτερο lockdown έρχεται να λειτουργήσει ως τροφοδότης μιας αναδυόμενης ψηφιακής σκηνής που ολοένα και αναπτύσεται. Το streaming theater ή το κινηματογραφημένο θεατρικό υλικό προβάλλει ως το νέο εργαλείο της θεατρικής λειτουργίας στον καιρό της πανδημίας. Και, όπως όλα δείχνουν, ήρθε για να μείνει.

«Η κυρία του Μαξίμ» credit: Πάτροκλος Σκαφιδάς.

Η ειδοποιός διαφορά κατά τη νέα φάση εξοικείωσης με το streaming θέατρο είναι το εισιτήριο, που ξεκάθαρα, πλέον, τοποθετεί το καινούργιο (στην Ελλάδα) μέσο σε μια επαγγελματική παραγωγική συνθήκη και συνάμα εγκαινιάζει μια ολοκαίνουργια εκδοχή αγοράς πολιτιστικών προϊόντων.

Η ανταπόκριση των πρώτων ημερών μόνο ως ενθαρρυντική μπορεί να διαβαστεί. To Εθνικό θέατρο προγραμματίζει ήδη τα επόμενα streaming ύστερα από τα 1.500 εισιτήρια που συγκέντρωσε η προβολή της παράστασης του Αλέξανδρου Αβρανά πάνω στο έργο της Λούλας Αναγνωστάκη «Σ’ εσάς που με ακούτε» και τα 3.000 που σημείωσε «Η κυρία του Μαξίμ», η σπαρταριστή κωμωδία του Ζωρζ Φεντώ σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου.

Επίσης, έχει ήδη ανακοινωθεί η προβολή του «Φεγγάρι από χαρτί» των Ρέππα – Παπαθανασίου, προγραμματίζεται η επανάληψη της «Κυρίας του Μαξίμ» ενώ σε διαδικασία streaming αναμένεται να μπουν και παραστάσεις που δεν πρόλαβαν καν να γευτούν λίγες ημέρες επαφής με το κοινό: Η «Μήδεια» του Ευριπίδη που επρόκειτο ν’ ανέβει στο Rex από τη Μάρθα Φριντζήλα και «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια» του Ιάκωβου Καμπανέλη που θα έκανε πρεμιέρα στο -1 σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα.

Η Λυρική Σκηνή που έχει από καιρό αναγγείλει την GNOTV, την τηλεόραση του λυρικού θεάτρου, μετράει 3.700 εισιτήρια για την πρώτη της παραγωγή, την «Μαντάμα Μπατερφλάϊ» – νούμερο που μεταφράζεται σε περισσότερους από 9.000 θεατές αφού το κάθε εισιτήριο επιτρέπει σύνδεση από τρεις συσκευές.

Το Θέατρο Πορεία λανσάρει ένα εξαιρετικά οργανωμένο πρόγραμμα live streamimg παραγωγών και οι έξι παραστάσεις που έχουν, μέχρι στιγμής, προβληθεί από την πλατφόρμα του υπολογίζεται πως έχουν συναντήσει περισσότερους από 15.000 θεατές. Ο «Γιούγκερμαν» πούλησε 3.000 ψηφιακά εισιτήρια, η «Ευρυδίκη» 2.000 αλλά την μεγαλύτερη επιτυχία σημείωσε το «This is not Romeo and Juliet» που σε δύο μεταδόσεις συγκέντρωσε το ενδιαφέρον 8.000 δεκτών. Στο μεταξύ, ο Δεκέμβριος έχει ένα γεμάτο πρόγραμμα για το «Πορεία»: «Η μεγάλη χίμαιρα», «Οιδίπους» αλλά και οι νέες μεταδόσεις για «Ευρυδίκη» και «Romeo and Juliet».

«Ευρυδίκη» από το θέατρο Πορεία. credit: Πάτροκλος Σκαφιδάς.

Ούτε οι Θεατρικές Σκηνές που επένδυσαν σε μια πολύ ακριβή παραγωγή, «Το Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη για το «Παλλάς» δεν δίστασαν να μπουν στον χορό του streaming έχοντας ήδη ξεπεράσει τα 4.500 ψηφιακά εισιτήρια με την προπώληση ακόμα να “τρέχει” για τις δύο μεταδόσεις που θα γίνουν στις 5 και 6 Δεκεμβρίου. Eπιπλέον, έχουν ανακοινώσει τον κύκλο μεταδόσεων των «Μαγισσών της Σμύρνης» όπου η προπώληση κρατεί με 500 εισιτήρια ενώ δρομολογούνται οι προβολές των παραστάσεων «Ωνάσης, τα θέλω όλα» και «Όποιος θέλει να χωρίσει να σηκώσει το χέρι του», η κωμωδία του Γιώργου Καπουτζίδη.

«Το τρίτο στεφάνι» από τις Θεατρικές Σκηνές. credit: Ελίνα Γιουνανλή.

Το κοινό υπάρχει και όπως φαίνεται αντλεί από την δεξαμενή του θεατρικού κοινού της χώρας αλλά και όχι μόνο. Τα στατιστικά εξακτινώνουν την προσπάθεια εκτός Αθήνας αλλά κι εκτός Ελλάδας, τόσο στην ομογένεια όσο και σε αμιγώς ξένο κοινό. Η Λυρική, λόγου χάρη, συγκέντρωσε θεατές από 25 χώρες με πιο δραστήριες στην αγορά εισιτηρίων την Αμερική, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία.

Την ίδια ώρα, το θέατρο Πορεία αποδίδει τουλάχιστον το 10% των on line θεατών του στην Ευρώπη και την Κύπρο ενώ λαμβάνει διαρκώς μηνύματα και μέιλ που επιβεβαιώνουν την διεθνή ταυτότητα του κοινού του. «Σας ευχαριστώ που μας δίνετε την δυνατότητα διαδικτυακής προβολής. Μένω στην Σκωτία και είναι καταπληκτικό που μπορώ να δω ελληνικό θέατρο. Ήθελα πάρα πολύ να δω χθες το “Γιούγκερμαν” αλλά δυστυχώς δεν γινόταν» αναφέρει ΄Ελληνας συνδρομητής, καταλήγοντας στο αίτημα να προβληθεί ξανά το έργο του Καραγάτση.

Την ίδια ώρα, Αμερικανοί πολίτες δηλώνουν μεγάλο ενδιαφέρον να δουν ελληνικό θέατρο με την προϋπόθεση να υπάρχουν αγγλικοί υπότιτλοι: «Θέλουμε διακαώς να δούμε καλό ελληνικό θέατρο και θα χαρούμε να στηρίξουμε τη δουλειά σας» σημειώνεται σε άλλο μήνυμα από την απέναντι πλευρά του Ατλαντικού που προστίθενται στη βάση επαφών του «Πορεία» που έχει διευρύνει το on line θέατρο.

«This is not Romeo and Juliet» από το «Πορεία» credit: Νίκος Πανταζάρας.

«Υπάρχει το σταθερό κοινό που αγαπάει το θέατρο αλλά και το κοινό που προστίθεται σε αυτό είτε γιατί κατοικεί εκτός Αθηνών, είτε γιατί απλώς δεν μπορεί να έρθει. Ευτυχώς, το internet φτάνει σ’ αυτούς τους ανθρώπους. Από το να βλέπουμε Netflix, είναι καλύτερο να παρακολουθούμε καλές παραστάσεις – έστω και από το… παράθυρο» σημειώνει ο παραγωγός των Θεατρικών Σκηνών, Πάνος Κατσαρίδης.

Αυτή εκτιμά πως θα είναι η χρησιμότητα του streaming στο διηνεκές – ακόμα και μετά την κατάπαυση της πανδημίας – ο Δημήτρης Τάρλοου, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του «Πορεία» που θεωρεί ότι «έχουμε θέσει σε λειτουργία ένα ακόμα εργαλείο το οποίο, υπό κανονικές συνθήκες, θα λειτουργεί επικουρικά. Εξάλλου, το σύστημα του streaming στην Ελλάδα είναι ακόμα σε εμβρυακή κατάσταση. Απομένουν πολλά βήματα να γίνουν: Να εξασφαλίσουμε υπέρτιτλους, να λειτουργούμε chat, να οργανώνουμε συζητήσεις πριν και μετά την παράσταση, να απευθυνθούμε σε ανθρώπους με προβλήματα ακοής, να εγκαινιάσουμε το φορμάτ των πολλαπλών εισιτηρίων. Να δημιουργήσουμε, δηλαδή, ένα περιβάλλον που να φέρνει τον θεατή όσο το δυνατόν πιο κοντά στην συνθήκη του θεάτρου».

Δεν είναι τυχαίο που το «Πορεία» έχει επιλέξει την τεχνική του live streaming, δηλαδή την απευθείας σύνδεση με την παράσταση προκειμένου «ν’ αποτυπώνεται κάτι από τη ζωντάνια και το απροσδόκητο του θεάτρου. Εννοείται πως οι θεατές μας είναι απαραίτητοι αλλά νιώθουμε πως μέσω αυτής της διάδρασης οι θεατές υπάρχουν – απλώς είναι αόρατοι. Μόνο έτσι μπορώ να εξηγήσω και τις φορτισμένες ερμηνείες των ηθοποιών μας».

Η έννοια του streaming ήταν, περίπου, εξωτική και σίγουρα σποραδική συνθήκη μέχρι και πριν την πανδημία για το mainstream ελληνικό κοινό. Η Στέγη εισήγαγε για πρώτη φορά streaming παραστασιακού υλικού το 2016 με τους «Όρνιθες» του Νίκου Καραθάνου συγκεντρώνοντας τότε το ενδιαφέρον περισσότερων από 40.000 θεατών. Σε άλλη εκδοχή του streaming – με την προϋπόθεση εισιτηρίου – είχε προχωρήσει το Μέγαρο Μουσικής διοργανώνοντας με επιτυχία την αναμετάδοση διάσημων έργων όπερας ή θεάτρου από κορυφαίους διεθνείς οργανισμούς.

Χρειάστηκε, ωστόσο, η πανδημία για να επιταχύνει την ανάδειξη εργαλείων που πολλοί πολιτιστικοί οργανισμοί ανά τον κόσμο είχαν θέσει ήδη σε λειτουργία. «Δεν μπορούμε να γυρίσουμε την πλάτη στο μέλλον. ΄Ηδη ζούμε σ΄έναν ψηφιακό κόσμο τον οποίο δεν μπορούμε να αρνηθούμε. Στη Στέγη είχαμε ήδη προχωρήσει στην ανάπτυξη ενός παράλληλου περιβάλλοντος, ενός μεγαλύτερου σύμπαντος γύρω από τις παραγωγές μας. Είχαμε, ήδη, δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ένα ψηφιακό περιεχόμενο με αφορμή τις παραστάσεις μας» εξηγεί ο Χρήστος Σαρρής, creative head της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, εξηγώντας την πληθωρική ψηφιακή σκηνή που λανσάρει ο οργανισμός, αρχής γενομένης από το κανάλι της στο YouTube που τους τελευταίους οκτώ μήνες έχει εξασφαλίσει 45.000 users.

Τις επόμενες εβδομάδες αναμένεται να βγουν on line – και χωρίς εισιτήριο – η «Καθαρή πόλη» η πολυταξιδεμένη παράσταση των Αζά – Τσινικόρη, οι «Ερωτικές καρτ ποστάλ από την Ελλάδα» του Ανέστη Αζά, η νέα πολυαναμενόμενη χορογραφία των RootlessRoot, το «Stones and bones» καθώς και σειρά project που έχουν σχεδιαστεί εξ αρχής προς κινηματογράφιση.

«Ερωτικές καρτ ποστάλ από την Ελλάδα» και από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. credit: Πηνελόπη Γερασίμου.

Ο Χρήστος Σαρρής διαχωρίζει τη μενταλιτέ του streaming από αυτή της κινηματογράφισης, εκτιμώντας πως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε έργου που παρουσιάζονται με τον δεύτερο τρόπο αναβαθμίζονται δραστικά. «Σε αυτή τη φάση μας απασχολεί περισσότερο η δυνατότητα της κινηματογραφικής εμπειρίας κι όχι το streaming ως υποκατάστατο μιας ζωντανής παράστασης. Eκτιμούμε πως για την ώρα, η υπάρχουσα τεχνολογία στην Ελλάδα δεν βοηθάει. Αναφέρω ένα πρόσφατο παράδειγμα: Η διαδικτυακή συναυλία της Dua Lipa κόστισε 1.5 εκατομμύριο δολάρια και τα έσοδα της ξεπέρασαν τα 5 εκατομμύρια δολάρια. Μέχρι να εξασφαλίσουμε τα εργαλεία αυτού του επιπέδου ας εμπιστευτούμε την ματιά κινηματογραφιστών που φτιάχνουν μαζί με τους δημιουργούς μας κάτι από την αρχή. Το σίγουρο είναι πως η διεθνής βιομηχανία βλέπει πως ανοίγει μια νέα και πολλά υποσχόμενη αγορά γύρω από το πολιτιστικό προϊόν».

Οι, μέχρι τώρα, ελληνικές απόπειρες που ακολουθούν την διεθνή τάση του streaming αναφέρονται σε ένα καλά φροντισμένο υλικό, που τις περισσότερες φορές φέρει την υπογραφή αναγνωρισμένων κινηματογραφιστών. Υπό αυτές τις συνθήκες το κόστος κινηματογράφισης είναι αρκετά υψηλό. Ενδεικτικά η αποτύπωση μιας πολυπρόσωπης παράστασης του Εθνικού θεάτρου κοστίζει περί τις 10.000 ευρώ ενώ μιας μικρότερης κλίμακας όχι λιγότερα από 6.500 ευρώ. Η ανταπόκριση του κοινού φαίνεται να εξασφαλίζει την απόσβεση αυτού του κονδυλίου και ίσως σε τροχιά ανάπτυξης ν΄αφήνει και έσοδα για τον εκάστοτε παραγωγό.

΄Ηταν αναμενόμενο πως άνοιγμα της εγχώριας αγοράς του streaming θα τραβούσε την προσοχή πολλών παραγωγών, συνεπώς δεν θα είναι έκπληξη το αθρώο λανσάρισμα on line παραστάσεων. «Η αμφίβολη ποιότητα του οπτικού υλικού θα πρέπει να μας προβληματίσει καθώς αυτό θα βλάψει τη γενικότερη προσπάθεια. Ας ελπίσουμε ό,τι επιχειρηθεί να γίνει με τις απαραίτητες προδιαγραφές. Η μαγνητοσκόπηση μιας παράστασης δεν περιορίζεται σ’ ένα βίντεο που υπάρχει για αρχειακούς σκοπούς. Είναι και αυτό. Κυρίως, όμως, είναι μια επένδυση για τον παραγωγό» παρατηρεί ο Πάνος Κατσαρίδης των «Θεατρικών Σκηνών».

Αναμένοντας τους επόμενους μήνες την αυξημένη συνομιλία των θεατών με αντίστοιχο υλικό γεννιέται το ερώτημα – πιθανώς και η πρόκληση – αν το κοινό εκπαιδευτεί σ’ αυτήν την λιγότερο συμμετοχική συνθήκη θέασης. «Προσωπικά, δεν το φοβάμαι καθόλου» δηλώνει ευθέως ο Δημήτρης Τάρλοου, θεωρώντας πως μια ποιοτική διαδικτυακή παρουσίαση «θα βάλει στο παιχνίδι κι άλλους θεατές. Μεγαλώνει η πίτα του κοινού. Γινόμαστε, τρόπον τινά, ανταγωνιστικοί της τηλεόρασης και του κινηματογράφου».

«Καθαρή πόλη» από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. credit: Γκέλυ Καλαμπάκα.

Σε παρόμοιες εκτιμήσεις καταλήγει και ο Χρήστος Σαρρής της Στέγης αφού προηγουμένως παραδεχτεί πως οι πλατφόρμες «μας έχουν από καιρό εκθέσει σε μια φτηνή παραγωγή που καταναλώνουμε μέσα στο σπίτι. Μια παραγωγή που βλέπεις όποτε θέλεις, όσο θέλεις, που πατάς το off όταν θέλεις. Ναι, αυτή η διαδικασία τρέφει ένα νωχελικό θεατή. ‘Ομως, η κινηματογράφιση μιας παράστασης έρχεται να υπερτονίσει τη σημασία του θεάτρου, την μοναδική αυτή εμπειρία. Λειτουργεί σαν δόλωμα ώστε να προετοιμάσει την επιστροφή στους φυσικούς χώρους που – κατά τη γνώμη μου – θα έχει μεγάλη διάρκεια. Το μεγάλο στοίχημα θα είναι να εξάψει την περιέργεια και των νεότερων γενεών – που εξοικειωμένοι καθώς είναι με τις ψηφιακές εικόνες – μπουν στην διαδικασία να συναντήσουν την ζωντανή κατάσταση».

Ασφαλώς, η εμπειρία της φυσικής παρουσίας με την on line παρακολούθηση μιας παράστασης δεν είναι συγκρίσιμα μεγέθη. Όλοι – ανεξαιρέτως – συμφωνούν πως το θέατρο χωρίς φυσική αλληλεπίδραση με το κοινό δεν μπορεί να υπάρξει ή τουλάχιστον σηματοδοτεί μιαν άλλη, υβριδική κατάσταση. «Το ξεκαθαρίζουμε: Δεν είναι θέατρο. Αλλά σε μια παράξενη εποχή, όπως αυτή που ζούμε, κάνουμε κι εμείς ένα παράξενο θέατρο» παρατηρεί εύστοχα ο κ. Κατσαρίδης.

Ο Δημήτρης Τάρλοου τολμά εμφατικά μιαν άλλη σύγκριση: «Μοιάζει με την εξής κατάσταση: Από την μια είσαι στο γήπεδο και βλέπεις τον αγώνα της ομάδας σου κι από την άλλη είσαι στον καναπέ του σπιτιού σου και παρακολουθείς τον αγώνα από την συνδρομητική. Ε, δεν συγκρίνεται η εμπειρία». Γι’ αυτό και οι περισσότεροι παραγωγοί που ανεβάζουν τις παραστάσεις τους σε πλατφόρμες on line μετάδοσης σκοπεύουν να επαναφέρουν τις παραστάσεις τους εκεί που ανήκουν, στα θέατρα τους.

Σε αυτή τη φάση, πάντως, το streaming έρχεται σαν μια καινούργια, ενδιάμεση μορφή επικοινωνίας, με πολλές – μάλλον ανεξερεύνητες προς το παρόν – δυνατότητες που κρατά ζεστό το θεατρόφιλο κοινό και απαλύνει την τεράστια ζημία που υπομένει εδώ και 10 μήνες η κοινότητα των παραστατικών τεχνών.