Τι έφερε η χρονιά της πανδημίας στον χώρο του βιβλίου;

Το 2020 κατεξοχήν πληθωριστικό στις λέξεις –πολλές εκ των οποίων φυλλορροούν κι ως fake news (περί του ιού και των συν αυτώ–: περί ζωής ή ελευθερίας ή ως πηγή γραφικών σχολίων, εγκωμίων & γενικής απαξίωσης κλπ. Προς τι να συνεχίσω;

Το 2020 ήταν η χρονιά της μπουρδολογίας που ζήσαμε(;) σαν υπνοβάτες ψηφιακά και δωρεάν. Χάθηκαν άνθρωποι, χάθηκε και η ζωή όπως την ξέραμε.

Τα βιβλία πάλι (χάρτινα & ψηφιακά) διστακτικά σκόνταψαν στην αρχή, με αναβολές εκδόσεων ώσπου και με τη δέσμευση των πολυμήχανων βιβλιοπωλών σε πείσμα των καιρών, μας έβγαλαν από τον λήθαργο για να καταλήξουν σαν παλιρροιακό κύμα, άπειρα τον αριθμό, απαιτητικά κι ευανάγνωστα μπροστά στα πόδια μας. Κανείς δεν πρόλαβε να διαβάσει φέτος τα βιβλία της χρονιάς…

Με τις δραστικές επισημάνσεις του και τη διαρκή ανατροφοδότησή τους από τον τύπο διεθνώς, τι τα θέλετε ο Χαράρι μας καταρράκωσε. Κι αν δεν υπήρχε η πρόσφατη εικονογραφημένη έκδοση (εκδ. Αλεξάνδρεια) του βιβλίου του: Sapiens Η γέννεση του Ανθρώπου, κεφάλι δεν θα σηκώναμε…

Τι μας έμαθε ο Χαράρι κόντρα στις θεωρίες συνωμοσίας; Πώς μπορεί η επιστήμη να φθάσει σε περισσότερο κόσμο; Μπαίνουμε σε μια εποχή που είναι δυνατόν να χακάρουμε ανθρώπους, εξηγεί ο Ισραηλινός ιστορικός και εκθέτει με αξιοζήλευτη (και τρομακτική) διαύγεια τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το είδος μας. Ο Χαράρι διδάσκει ένα μαζικό ελεύθερο διαδικτυακό μάθημα με τίτλο Μια σύντομη ιστορία της ανθρωπότητας, όπου μεταξύ άλλων μαθαίνεις πώς για να μπορέσει ο άνθρωπος να παραμείνει στο παιχνίδι πρέπει να χτίσει ανθρώπινες ταυτότητες όπως όταν στήνουμε ένα αντίσκηνο, κάτι που μπορείς ανά πάσα στιγμή να ξεστήσεις και να διπλώσεις και μετά να το ξαναστήσεις αλλιώς, κάπου αλλού.

Η πιο ουσιαστική παρέμβαση την κατάλληλη στιγμή. Το Περί μετάδοσης (“Nel contagio”) το άρθρο του Ιταλού φυσικού και συγγραφέα Π. Τζορντάνο στην Corriere della sera, γραμμένο στη Ρώμη στο διάστημα 29 Φεβρουαρίου έως 6 Μαρτίου 2020, είχε τέτοια ανταπόκριση που η ίδια εφημερίδα το κυκλοφόρησε στην Ιταλία στις 26 Μαρτίου, ενώ το βιβλίο μεταφράστηκε ταυτόχρονα σε πάνω από 26 γλώσσες.

Ο Τζορντάνο ουσιαστικά ήταν ο πρώτος που μας είπε με απλά λόγια τι τρέχει με τον κορωνοϊό και μίλησε για τις συνέπειες και επιπλοκές της πανδημίας, περιγράφοντας τις πανδημίες ως «Μαθηματικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης». Η πανδημία σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι μια ακτινογραφία του πολιτισμού μας. Παρακολούθησα κι άλλες παρεμβάσεις του στην ιταλική εφημερίδα σχετικά με τη λογική της μετάδοσης και την απόκρισή μας στον ιό, για το αν θα πρέπει ν’ ανοίξουν τα σχολεία, όπως και τη συνέντευξή του μέσω skype στην Ιταλίδα δημοσιογράφο Alessia Rastelli… και ήταν πάντα καίριες. Tο βιβλίο του, αποτύπωμα μιας εξαιρετικά δύσκολης εποχής κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου.

Μετά από αυτή την ανάγνωση δεν θα είσαι ίδιος… Στην πρώτη καραντίνα παρακολουθούσα μια διαδικτυακή λέσχη ανάγνωσης του Ρόμπερτ ΜακΦάρλαν. Η μαγεία και το μυστήριο του βιβλίου της Nan Shepherd, The Living Mountain μαζί με την ταυτόχρονη ανάγνωση της Υπογαίας ήταν τα πιο εύγλωττα δείγματα παρηγοριάς και δύναμης που μπορεί να αντλήσει κανείς από τα βιώματά του στη φύση. «Είναι πολύ γνωστός ο τελευταίος στίχος από το ποίημα “Ένας τάφος των Άραντελ” του Φίλιπ Λάρκιν: “Αυτό που μένει από μας είναι η αγάπη”. Λάθος. Αυτό που θα μείνει είναι πλαστικό, κόκαλα από γουρούνια και μόλυβδος-207, το σταθερό ισότοπο στο τέλος της αλυσίδας διάσπασης του ουρανίου-235, μας λέει ο ΜακΦάρλαν, κάνοντάς μας να αναρωτηθούμε: Είμαστε οι κατάλληλοι απόγονοι της Γης του μέλλοντος;

Η απόδειξη ότι το μυθιστόρημα δεν πέθανε! Λογοτεχνία σε πραγματικό χρόνο, βιβλίο σήμα κατατεθέν μιας αργόσυρτης, νοσηρής χρονιάς. Θα χρειαστούν πολλές ζωές (και αναγνώσεις)  για να συνειδητοποιήσουμε τι αξιοσημείωτα συναρπαστικό έκρυβε ο Ταμιευτήρας 13 … Ποίηση, πεζογραφία, μουσική, ολόκληρη η ζωή ενός μικρού τόπου ζωντανεύει στην ιστορία του Τζον ΜακΓκρέγκορ.

Τι είναι σημαντικό τελικά, πόσο εξωπραγματική είναι η πραγματικότητα; Το βιβλίο ξεκινά με την εξαφάνιση μιας έφηβης λίγο πριν την Πρωτοχρονιά, θα μπορούσε να είναι μια αστυνομική ιστορία. Αντ’ αυτού ο συγγραφέας αφηγείται με εξαιρετική ζωντάνια το πέρασμα του χρόνου σ’ ένα χωριό, και της φύσης που το περιβάλλει επί 13 χρόνια από την εξαφάνιση του κοριτσιού. Σ’ ένα υπνωτιστικό κείμενο που μας δείχνει πώς το ποτάμι κινείται, το κοτσύφι πρέπει να πετάει…

Τις δικές μου τις έχω ήδη καταθέσει. Να προσθέσω*:

• Μπέρναρντ Μαλάμουντ, Το Μαγικό βαρέλι (μτφρ: Σταυρούλα Αργυροπούλου, εκδ. Καστανιώτης)
• στη μαγική σειρά Απάντων, συγγραφέων όπως ο Μπρούνο Σουλτς, Άπαντα τα Πεζά και
• Γιούρι Ερέρα, Σημάδια πριν το τέλος του κόσμου

• Η γενιά του 70, στην πολύτιμη σειρά Έλληνες Ποιητές  20+ τόμοι (εκδ. Γκοβόστης)

• Η αστυνομία της μνήμης,Γιόκο Ογκάουα (μτφρ: Χίλντα Παπαδημητρίου, εκδ. Πατάκης)

• Ο Ταχυδρόμος, Γιώργος Παπαδάκης (Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2019, εκδ. βιβλιοπωλείον της Εστίας)
• Άντρες χωρίς γυναίκες, Νίκος Δαββέτας (εκδ. Πατάκης)

• Τζοσάϊα Ομπερ, Η άνοδος και η πτώση της κλασικής Ελλάδας (μτφρ: Μιχάλης Λαλιώτης, εκδ. Δώμα)

Όταν τα διαβάσουμε, θα επανέλθουμε

• Τα τρία απανωτά χτυπήματα του Πέτερ Χάντκε: Ανέμελη δυστυχία, Η δεύτερη μάχαιρα (μτφρ: Σπύρος Μοσκόβου,  εκδ. Εστία) & Η Κλέφτρα των Φρούτων (μτφρ: Μ. Αγγελίδου, εκδ. Gutenberg)
• Τη Σιωπή του Ντε Λίλο (μτφρ: Μπέλλα Αρμάου, εκδ. Gutenberg)
• Κορίτσι της Edna O’Brien (μτφρ: Χριστίνα Σωτηροπούλου, εκδ. Κλειδάριθμος)

• Του Ωρίωνα Αρκομάνη, Κόμης Μοντεχρίστος, Αλ. Δουμά (εκδ. Gutenberg)
• Της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου, Πλάνητες, Ό. Τοκάρτσουκ (εκδ. Καστανιώτης)
• Του Μιχάλη Μακρόπουλου, Υπογαία, Ρόμπερτ Μακφάρλαν (εκδ. Μεταίχμιο)
• Της Μυρσίνης Γκανά, Λάννυ, Μαξ Πόρτερ (εκδ. Πόλις)
• Της Μαρίας Φακίνου, Οι Αργοναύτες, Μάγκι Νέλσον (εκδ. Αντίποδες)

Γιατί αυτό μας άφησε το 2020. Στα βιβλία του χρωστάμε αναγνώσεις.
Καλή Χρονιά!