Οι φορείς που ανταποκρίθηκαν στον “κλειστό πολιτισμό”

Ο ιστορικός του μέλλοντος, εκείνος ο οποίος θα κληθεί να μελετήσει τις ανατροπές που επέφερε η πανδημία στην ανθρωπότητα των after zeros, θα πρέπει οπωσδήποτε να σταθεί και στα ίχνη της στον χώρο του πολιτισμού. Εκεί που οι αλλαγές ήταν ακαριαίες και σαρωτικές. Εκεί που οι Τέχνες, η μήτρα της συλλογικότητας και της κοινωνικής συνοχής, έμειναν με το ζόρι άκαρπες.

Το 2020 μέλλει να αναγνωριστεί ως μια χρονιά πολιτιστικά καταδικασμένη σε μεγάλη σιωπή. Βέβαια, σ’ αυτήν την κυρίαρχη ανάγνωση υπάρχει και η άλλη όψη. Μικρότερη ίσως και ισχνή μπροστά στην μεγάλη καταστροφή – αλλά υπάρχει. Είναι οι πολιτιστικοί φορείς που στην Ελλάδα (όπως και στο εξωτερικό) δοκίμασαν να παράξουν έργο, εικονικό έστω, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν αδιάλειπτη την ροή της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Δημόσιοι και ιδιωτικοί οργανισμοί – το Φεστιβάλ Αθηνών, το Εθνικό Θέατρο, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή – μιλούν, μέσω των επικεφαλής των, για τα αντανακλαστικά τους στην μεγάλη πρόκληση που έδωσε στον χειμαζόμενο ελληνικό πολιτισμό την εναλλακτική μιας άλλης αφήγησης.

“Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ήταν από τις πρώτες πολιτιστικές διοργανώσεις στη χώρα που σχεδίασε και εφάρμοσε πρότυπο ασφαλούς διεξαγωγής θεαμάτων και διαχείρισης κοινού” σημειώνει η Κατερίνα Ευαγγελάτου. credit: Ελίνα Γιουνανλή.

Η καθιερωμένη ανοιξιάτικη ανακοίνωση του προγραμματισμού για το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου αναμετριόταν με τη νέα πραγματικότητα της καραντίνας. Κι έτσι, παρότι ένας έτοιμος σχεδιασμός κινδύνευε ν’ ακυρωθεί εξ ολοκλήρου «τελικώς καταφέραμε να υλοποιήσουμε μέρος του αρχικού μας σχεδιασμού. Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ήταν από τις πρώτες πολιτιστικές διοργανώσεις στη χώρα που σχεδίασε και εφάρμοσε πρότυπο ασφαλούς διεξαγωγής θεαμάτων και διαχείρισης κοινού, το οποίο και κατέθεσε στα αρμόδια Υπουργεία.

Το “Υποσύνολο/Fragment” περιλάμβανε 17 από τις 70 προγραμματισμένες εκδηλώσεις- συναυλίες, ρεσιτάλ, θεατρικές παραστάσεις, όπερα, εικαστική έκθεση. Στα θέατρά μας βρέθηκαν περίπου 50.000 θεατές που εμπιστεύτηκαν τα μέτρα που εφάρμοσε η ομάδα μας για την ασφάλεια όλων και απόλαυσαν την εμπειρία της ζωντανής επαφής με την Τέχνη» σημειώνει η Κατερίνα Ευαγγελάτου που δοκιμάστηκε από την πρώτη χρονιά της θητείας της πάνω στη διαχείριση μιας κρίσης.

Η επέκταση των φεστιβαλικών δραστηριοτήτων και το χειμώνα ήταν το επόμενο εργαλείο που έβαλε σε λειτουργία «επιθυμώντας ένα διαρκή διάλογο με την κοινωνία και τους καλλιτέχνες, κόντρα στην περιρρέουσα αβεβαιότητα». Στο πλαίσιο αυτού εγκαινιάστηκε η πλατφόρμα Open Plan – σειρά από ερευνητικές δράσεις, ραδιοφωνικές θεατρικές παραστάσεις και καλλιτεχνικές συνεργασίες, «για τις οποίες δανειστήκαμε τον γνωστό αρχιτεκτονικό όρο Open Plan: Ανοιχτός σχεδιασμός, ανοιχτός χώρος, ροή, ελευθερία σκέψης, ελευθερία κίνησης. Όπως ακριβώς και με τους Open Plan χώρους, έτσι και η σειρά δράσεων, που εγκαινιάζει το Φεστιβάλ, απελευθερώνει έναν καινούργιο τρόπο συνύπαρξης, που καταργεί τα τείχη και τις οριοθετήσεις» σχολιάζει η Κατερίνα Ευαγγελάτου.

Ταυτόχρονα, σε τροχιά παρουσίασης είναι τα νέα ραδιοφωνικά έργα του Φεστιβάλ που ενεργοποιούν καλλιτέχνες του θεάτρου και της μουσικής μέσα σε μια πολύ δύσκολη συγκυρία καθώς και η παρθενική παρουσία του θεσμού με τον κόσμο των εκδόσεων: «Χώροι σε αναμονή», ένα πολυτελές λεύκωμα με φωτογραφίες του Μιχάλη Κλουκίνα και σχεδιασμό από το δημιουργικό γραφείο nowhere studio, όπου αποτυπώνονται τα θέατρα του ΕΦ κλειστά εν καιρώ πανδημίας, σε διάλογο με αποσπάσματα έργων που δεν ματαιώθηκαν.

Το κοινό του Φεστιβάλ έχει ανταποκριθεί στο μεικτό σχήμα δράσεων. Παρόντες στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στη Μικρή Επίδαυρο και στο Ηρώδειο ήταν πάνω από 50.000 θεατές ενώ μεγάλο ενδιαφέρον σημειώθηκε και κατά την on line αναμετάδοση μνημειωδών παραγωγών του Φεστιβάλ. Περισσότεροι από 63.000 θεατές παρακολούθησαν την «Αντιγόνη» του Λευτέρη Βογιατζή, το «Ιnsenso» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, την «Ορέστεια» του Γιάννη Χουβαρδά και το ντεμπούτο της Commedie Francaise με τις τραγωδίες «Ηλέκτρα – Ορέστης».

Η αναβίωση του ραδιοφωνικού θεάτρου έχει ήδη βρει το κοινό της με 16.000 ακροατές για τις δύο πρώτες παραγωγές που έχουν παιχτεί. Το Φεστιβάλ δρομολογεί την εξέλιξη αυτών των προγραμμάτων τους πρώτους μήνες της νέας χρονιάς, τόσο με το Open Plan, όσο και με τα Radio Plays αλλά και με την προβολή παραγωγών του περασμένου καλοκαιριού από την σελίδα του ΕΦ. Το ποδαρικό θα κάνει το επιδαύριο ρεσιτάλ του Λεωνίδα Καβάκου που θα διατίθεται δωρεάν για 48 ώρες από την 1η Ιανουαρίου.

Κατερίνα Ευαγγελάτου: Έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε με ασφάλεια και αυστηρές προδιαγραφές

Η Κατερίνα Ευαγγελάτου μοιάζει διατεθειμένη να συνεχίσει και μετά το πέρας της υγειονομικής κρίσης τις χειμερινές δράσεις, σε φυσικό ή ψηφιακό τόπο. «Μας ενδιαφέρει πολύ το Φεστιβάλ να μην πάψει να είναι μια καλοκαιρινή γιορτή των Τεχνών, αλλά ταυτόχρονα επιδιώκουμε να επεκτείνουμε το στίγμα του Οργανισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους με συνεργασίες και δράσεις που ανοίγουν διάλογο με το κοινό και το προετοιμάζουν για το καλοκαίρι» σημειώνει.

Βεβαίως, παρά την αδιάκοπη δραστηριότητα του θεσμού, η ζημία από τα εισιτήρια, τα έσοδα από την φορολόγηση των καζίνο και τις παραχωρήσεις του Ηρωδείου και της Επιδαύρου υπολογίζονται σε πάνω από 3.6 εκατομμύρια ευρώ, μέρος των οποίων έχουν αναπληρωθεί με έκτακτες επιχορηγήσεις από το ΥΠΠΟΑ.

Θα έπρεπε και το Υπουργείο Πολιτισμού και τα συναρμόδια υπουργεία να συντάξουν έναν πιο ολοκληρωμένο σχεδιασμό για την αντιμετώπιση του «κλειστού πολιτισμού»; «Μακάρι το πράγμα να ήταν τόσο απλό, που να μπορούσαμε σε ένα τέτοιο πλαίσιο να δώσουμε μια εύκολη απάντηση για τον συνολικό σχεδιασμό που απαιτείται», απαντά η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. «Οι κυβερνήσεις οφείλουν να στηρίξουν τον χώρο του Πολιτισμού, ο οποίος έχει πληγεί πολύ βαριά και θα αργήσει να επανέλθει – είναι βέβαιο. Τι χρειάζεται; Τι άλλο; Χρήματα – και να μην αντιμετωπίζονται θέατρα, μουσεία, σινεμά ως απειλές. Έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε με ασφάλεια και αυστηρές προδιαγραφές. Είναι κρίσιμο να εγκαθιδρυθεί στις συνειδήσεις των πολιτικών ηγετών ότι ο Πολιτισμός είναι εξίσου απαραίτητος όσο και η Παιδεία».

“Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι αυτή η συνθήκη είναι κάτι πρωτόγνωρο και δεν υπάρχει ακόμη έτοιμη συνταγή για την αντιμετώπισή της” τονίζει ο Δημήτρης Λιγνάδης. credit: Ελίνα Γιουνανλή.

Βάζοντας σε λειτουργία κοινωνικές δράσεις, το Εθνικό θέατρο αντέδρασε στην πρώτη φάση της πανδημίας. Ήταν μια μεγάλη πρόκληση για το νεόκοπο καλλιτεχνικό διευθυντή του Δημήτρη Λιγνάδη, ο οποίος εκτιμά πως το Εθνικό «έδειξε ταχύτητα αντίδρασης και προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Όλα αυτά, σε ένα αχαρτογράφητο τοπίο του οποίου οι συνθήκες συνεχώς άλλαζαν. Και αλλάζουν. Νομίζω ότι έπαιξε ρόλο η επίγνωση της ευθύνης που έχει ως κρατικός φορέας, σε συνδυασμό με την μέριμνα για την επιβίωση του θεάτρου και των ανθρώπων του. Στο παρόν και στο μέλλον».

Την καλοκαιρινή σεζόν, το Εθνικό σχεδόν μονοπώλησε το συρρικνωμένο Φεστιβάλ Επιδαύρου με δύο παραγωγές («Πέρσες» και «Λυσιστράτη») και συνάμα συμμετείχε με άλλα δύο ενδιαφέροντα δρώμενα στην πρωτοβουλία του υπουργείου Πολιτισμού «Όλη η Ελλάδα, ένας πολιτισμός»: Την «Αθηναίων Πολιτεία» σε σκηνοθεσία του Βασίλη Παπαβασιλείου και τα «Σπουδαία ερείπια» της Νατάσσας Τριανταφύλλη.

Δημήτρης Λιγνάδης: Το Εθνικό έδειξε ταχύτητα αντίδρασης και προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Όλα αυτά, σε ένα αχαρτογράφητο τοπίο του οποίου οι συνθήκες συνεχώς άλλαζαν

Το χειμερινό πρόγραμμα των παραστάσεων σε φυσικούς χώρους είχε ελάχιστη διάρκεια και 30% πληρότητα· παρόλα αυτά, συγκέντρωσε το ενδιαφέρον 2.453 θεατών. Όταν η σκυτάλη πέρασε στην live streaming μετάδοση των παραγωγών τα ηλεκτρονικά εισιτήρια στις πέντε αναμεταδόσεις παραγωγών που έχουν γίνει μέχρι τώρα ξεπέρασαν τις 8.500. Αριθμοί ενθαρρυντικοί για την ανταπόκριση του κοινού από τη μια, ενδεικτικοί, από την άλλη, της προβληματικής κατάστασης που συνεχίζεται εξαιτίας της οποίας το Εθνικό μετράει μείωση των εσόδων κατά 1.262.000 ευρώ.

Για τη νέα χρονιά, ο Δημήτρης Λιγνάδης τονίζει πως «η σχεδιασμένη καλλιτεχνική του λειτουργία θα συνεχιστεί με κάθε τρόπο. Την ίδια ώρα, δουλεύουμε πάνω στα εκπαιδευτικά και ερευνητικά προγράμματα που σύντομα θα ανακοινωθούν» ενώ έχει ήδη ξεκινήσει να υλοποιείται η συνεργασία του Εθνικού με την ΕΡΤ για το θέατρο στο ραδιόφωνο.

Η ψηφιακή αναμετάδοση παραστάσεων δεν φαίνεται να είναι προτεραιότητα για το Εθνικό θέατρο από την στιγμή που οι υγειονομικές συνθήκες αποκατασταθούν. «Για εμένα, εξομάλυνση της κατάστασης σημαίνει να επιστρέψουν οι ηθοποιοί στη σκηνή και ο κόσμος στις αίθουσες. Και τίποτε άλλο» σημειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Λιγνάδης.

Mπροστά στην τρέχουσα πραγματικότητα του «κλειστού πολιτισμού» ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού εκτιμά πως τα κρατικά αντανακλαστικά έχουν ενεργοποιηθεί. «Δεν πρέπει να ξεχνάμε», λέει, «ότι αυτή η συνθήκη είναι κάτι πρωτόγνωρο και δεν υπάρχει ακόμη έτοιμη συνταγή για την αντιμετώπισή της. Αν δεν πίστευα ότι γίνεται – στο μέτρο του δυνατού – ένας συγκροτημένος σχεδιασμός, δε θα ήμουν σε αυτή τη θέση».

“Στόχος μας είναι να αναπτύξουμε πολύ την GNOTV και να γίνει η τρίτη σκηνή της ΕΛΣ, με στόχο να παρουσιάζει το έργο μας σε όλο τον κόσμο, χωρίς τους περιορισμούς του ζωντανού θεάματος” εξηγεί ο Γιώργος Κουμεντάκης. credit Ελίνα Γιουνανλή.

Από την πρώτη στιγμή της πανδημίας, τον περασμένο Μάρτιο, η ΕΛΣ ανέπτυξε ένα εναλλακτικό σχέδιο δράσης με στόχο να μην χάσει την επαφή με το κοινό της, μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες για όλους.

«Καθώς το 2020 ολοκληρώνεται θεωρούμε ότι επιτύχαμε το σκοπό μας, να είμαστε παρόντες και ενεργοί με όποιο τρόπο μπορούμε, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες της πανδημίας» σχολιάζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του οργανισμού, Γιώργος Κουμεντάκης, παραπέμποντας στα τρία διαδικτυακά φεστιβάλ που έχει παρουσιάζει η ΕΛΣ έως τώρα, τα δύο γκαλά στο Ηρώδειο, το γκαλά στη Ρωμαϊκή Αγορά και τη συμμετοχή στον θεσμό του ΥΠΠΟΑ «Όλη η Ελλάδα, ένας Πολιτισμός», τις παραστάσεις της «Μπαττερφλάι» στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος αλλά και τη δημιουργία της GNO TV.

Είτε δηλώνοντας φυσική, είτε ψηφιακή παρουσία το κοινό της ΕΛΣ, παρά την αστάθεια της υγειονομικής συνθήκης ανταποκρίθηκε στην μεικτή αυτή προσπάθεια: Το ρεσιτάλ της Ανίτας Ρατσβελισβίλι στη Ρωμαϊκή Αγορά είδαν πάνω από 1.100.000 θεατές σε όλο τον κόσμο μέσω του live streaming, ενώ το πρώτο διαδικτυακό φεστιβάλ της ΕΛΣ, είδαν πάνω από 350.000 θεατές. Παράλληλα, το κανάλι της στο YouTube είδε μια αύξηση στους συνδρομητές της τάξεως του 285%, ενώ οι οκτώ παραστάσεις της Μπαττερφλάι ήταν sold out.

Παρά τα καλά αντανακλαστικά και τη διάδραση με το κοινό της, η ζημιά για τον οργανισμό «είναι τεράστια» όπως χαρακτηριστικά λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της. Τα διαφυγόντα έσοδα για το 2020 ανήλθαν σε περίπου 3.5 εκ. ευρώ.

Γιώργος Κουμεντάκης: καθώς το 2020 ολοκληρώνεται θεωρούμε ότι επιτύχαμε το σκοπό μας, να είμαστε παρόντες και ενεργοί

Εντούτοις, και μη έχοντας άλλη δυνατότητα, η ΕΛΣ θα εξακολουθήσει στο ίδιο μοτίβο δράσεων καθώς σε λίγες μέρες θα ανέβει στη GNO TV, η νέα παραγωγή του «Ντον Τζοβάννι», η οποία μαγνητοσκοπήθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου. «Πρόκειται για μια συμπαραγωγή μας με το Γκαίτεμποργκ και την Κοπεγχάγη, την οποία φτιάξαμε εξ ολοκλήρου εμείς και στη συνέχεια θα παρουσιαστεί και στα δύο αυτά λυρικά θέατρα. Επιπλέον, ελπίζουμε εντός του Ιανουαρίου, οι συνθήκες να μας επιτρέψουν να παρουσιάσουμε το πρόγραμμα του 2021, το οποίο είναι έτοιμο προς ανακοίνωση εδώ και πολλούς μήνες» σημειώνει ο κ. Κουμεντάκης ενώ παράλληλα δρομολογεί τα επόμενα διαδικτυακά φεστιβάλ και τις παραγωγές της Εναλλακτικής που θα ανέβουν στην GNO TV.

Η τηλεόραση της Λυρικής, είναι κατά τον Γιώργο Κουμεντάκη, «η πιο βασική επένδυση που κάναμε φέτος. Ήταν κάτι που το συζητούσαμε αρκετά, αλλά η πανδημία το έφερε πολύ πιο γρήγορα. Στόχος μας είναι να το αναπτύξουμε πολύ και να γίνει η τρίτη σκηνή της ΕΛΣ, με στόχο να παρουσιάζει το έργο μας σε όλο τον κόσμο, χωρίς τους περιορισμούς του ζωντανού θεάματος».

Αυτή, ενδεχομένως, να είναι και μια παρακαταθήκη για την Εθνική Λυρική των επόμενων ετών. «Αισθάνομαι ότι το κεφάλαιο “κλειστός πολιτισμός” πρέπει να μας αφήσει μόνο κάποιες υποδομές χρήσιμες για το έργο μας. Κατά τα άλλα εύχομαι πολύ γρήγορα να πάψει να υπάρχει η ανάγκη γι’ αυτό και να μπορέσουμε να υποδεχτούμε το κοινό στις αίθουσες μας».