Οι φορείς που ανταποκρίθηκαν στον “κλειστό πολιτισμό”

“Ξεκινάμε πάντα με τη βεβαιότητα πως οι καλλιτέχνες δεν είναι άνθρωποι που κάνουν το χόμπι τους, είναι επαγγελματίες” σημειώνει ο Δημήτρης Θεοδωρόπουλος.

Οι προκλήσεις του «κλειστού πολιτισμού» ήταν κατά κύριο λόγο ζήτημα νοοτροπίας στη δράση. Αυτό εξηγεί ο αναπληρωτής διευθυντής Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Δημήτρης Θεοδωρόπουλος σημειώνοντας πως  «ξεκινάμε πάντα με τη βεβαιότητα πως οι καλλιτέχνες δεν είναι άνθρωποι που κάνουν το χόμπι τους, είναι επαγγελματίες. Οι καλλιτέχνες με τα εφόδια τους πολλαπλασιάζουν τις ζωές μας, φροντίζουν την ψυχή μας και μετακινούν τη σκέψη μας. Ως ομάδα εξελισσόμαστε διαρκώς, προτείνουμε, συζητάμε, δημιουργούμε. Έτσι, αν και οι ψηφιακές πρεμιέρες ήταν κάτι που είχαμε υιοθετήσει από την πρώτη μέρα της Στέγης, ενεργοποιήσαμε το ψηφιακό μας κανάλι με σημαντικές παραγωγές περασμένων ετών αλλά και με νέο υλικό.

Ήταν αυτονόητο για μας να δώσουμε ένα συμβολικό ποσό σε όλους τους συντελεστές κάθε παραγωγής που παίζεται στο κανάλι μας στο YouTube, από τον σκηνοθέτη μέχρι τον ηχολήπτη, από τον ηθοποιό μέχρι τον βοηθό σκηνογράφου. Γιατί μας κρατούσαν ξάγρυπνους η καλλιτεχνική αδράνεια και η οικονομική δυσπραγία των καλλιτεχνών, και έτσι γεννήθηκε το πρόγραμμα «Enter» τον Απρίλιο. Δεν σταματάμε να κάνουμε πρόβες πολλών παραγωγών και να δίνουμε καλλιτεχνικές υποτροφίες σε δημιουργούς που μας ενδιαφέρει η ματιά τους για μελλοντικά έργα, ενώ παράλληλα επενδύουμε στην έρευνα και στην εξέλιξη των καλλιτεχνών».

Ασφαλώς δεν πρόκειται μόνο για θεωρία. Από την 1η Απριλίου έως τις 27 Δεκεμβρίου 2020 το κανάλι της Στέγης έχει πάνω από 3.4 εκατομμύρια views, 47.430 Followers, από 88 χώρες (με αυξημένη ανταπόκριση σε Ελλάδα, ΗΠΑ, Βρετανία, Γερμανία, Κύπρο, Γαλλία, Ολλανδία, Αυστραλία, Καναδά, Ιταλία) ενώ οι συνδρομητές του καναλιού μας έχουν ‘ξοδέψει’ 292.500 ώρες συντονισμένοι στο Onassis Channel.

Η συνέχεια έχει στόχο να τονώσει τους, μέχρι τώρα, κεντρικούς άξονες της φιλοσοφίας της Στέγης. «Οι παραγωγές μας κινηματογραφούνται με τρόπο που φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα είδος το οποίο φλερτάρει με τον κινηματογράφο – δεν προσπαθεί να αντικαταστήσει τη ζωντανή συνθήκη. Γι’ αυτό τον σκοπό, επιστρατεύτηκαν νέοι και παλαιότεροι βραβευμένοι κινηματογραφιστές: Χρήστος Σαρρής, Μπάμπης Μακρίδης, Πάνος Κωστούρος, Άλκης Παπασταθόπουλος κ.ά» σημειώνει ο κ.Θεοδωρόπουλος.

Πέραν από τις θεατρικές παραγωγές σε ψηφιακό περιβάλλον, έχει ξεκινήσει ένα ψηφιακό ραδιόφωνο που θα τρέχει όλη τη σεζόν, το Movement Radio, οι τηλεφωνικές ‘Ποιητικές Συνομιλίες‘ σε συνεργασία με το Theatre de la Ville στο Παρίσι. Παράλληλα, διοργανώνονται  webinars για παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικούς και καλλιτέχνες, παρουσιάζονται συζητήσεις για καυτά θέματα που απασχολούν την ελληνική κοινωνία,  ψηφιακές εκθέσεις, ενώ δρομολογούνται podcasts με σπουδαίους διεθνείς ομιλητές, από τον Paul Holdengraber από το Onassis LA σε συνομιλίες με σημαντικές προσωπικότητες από όλο τον κόσμο έως μια σειρά Sex education podcasts με δύο εφήβους που ρωτούν και μαθαίνουν όσα δεν τους λέει το σχολείο και το οικογενειακό περιβάλλον.

Δημήτρης Θεοδωρόπουλος: Θέλουμε να δημιουργούμε νέα έργα όχι παρά τις συνθήκες, αλλά μαζί τους. Το παιχνίδι αλλάζει και πρέπει όλοι μαζί να γράψουμε τους νέους κανόνες

«Επίσης, μέσα στον Ιανουάριο θα δείτε μια νέα σειρά συναυλιών, σε σημαντικούς συναυλιακούς χώρους που είναι κλειστοί λόγω πανδημίας με σημαντικά συγκροτήματα της εναλλακτικής σκηνής να κάνουν live χωρίς κόσμο, σε σύλληψη και επιμέλεια του Χρήστου Σαρρή. Ήδη έχουν γυριστεί οι πρώτες στο Gagarin. Έτσι, στηρίζουμε και τους κλειστούς συναυλιακούς χώρους και τους καλλιτέχνες. Τέλος, παρουσιάζουμε διάσημους djs σε αρχαιολογικούς χώρους – σύντομα θα δείτε την Charlotte de Witte στην Αρχαία Μεσσήνη. Θα ακολουθήσουν τα ‘Love Letters’, μια σειρά ταινιών όπου σημαντικοί καλλιτέχνες ανοίγουν την ψυχή τους με τον πιο απρόβλεπτο τρόπο, σε σύλληψη και επιμέλεια της Αφροδίτης Παναγιωτάκου» προλογίζει ο Δημήτρης Θεοδωρόπουλος.

Η συγκυρία της πανδημίας και η πρόκληση της αντιμετώπισης της οδηγεί με ταχύτερους βηματισμούς το Ίδρυμα Ωνάση προς τις  νεότερες γενιές, εξοικειωμένες με τις ψηφιακές εικόνες και πλατφόρμες ώστε «να τους εξάψουμε την περιέργεια και να τους δημιουργήσουμε την επιθυμία να εξερευνήσουν τη ζωντανή εμπειρία, όταν αυτό θα είναι πάλι εφικτό». «Θέλουμε να δημιουργούμε νέα έργα όχι παρά τις συνθήκες, αλλά μαζί τους. Το παιχνίδι αλλάζει και πρέπει όλοι μαζί να γράψουμε τους νέους κανόνες. Οι ζωντανές τέχνες πάντα θα είναι κάτι άλλο, υπερβατικό και αξεπέραστο, καθώς δημιουργούν μια συνθήκη ομάδας, ένα μοίρασμα που δεν αντικαθίσταται».

Ποια είναι η θέση του μεγαλύτερου ιδιωτικού πολιτιστικού ιδρύματος της χώρας για την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στο χώρο σήμερα; «Αν και το καλλιτεχνικό επίπεδο είναι πολύ υψηλό, ο πολιτισμός βρίσκεται σε κρίση εδώ και χρόνια. Η οικονομική κρίση άσκησε μεγάλη πίεση σε πάρα πολλούς εργαζόμενους στον πολιτισμό, χωρίς να βρεθούν οι κατάλληλες δικλείδες ασφάλειάς τους» σχολιάζει ο αναπληρωτής διευθυντής Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση. «Ο ‘κλειστός πολιτισμός’ χρειάζεται ‘ανοιχτές’ κεραίες και άμεσα αντανακλαστικά, καθώς η απουσία του από την καθημερινότητα μας έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική συνοχή. Η Πολιτεία πρέπει να στέκεται αρωγός στις ανάγκες των καλλιτεχνών με όποιον τρόπο μπορεί».

“Προφανώς οι ψηφιακές δράσεις δεν αντικαθιστούν τη σχέση μας με την τέχνη, απλά τώρα την υποκαθιστούν. Σήμερα, ο συνδυασμός αυτός, το λεγόμενο «phygital», είναι αναγκαίος για να παραμείνει η τέχνη κοντά στην ζωή μας” τονίζει η Ευγενία Χριστοδουλάκου. credit Πάρις Ταβιτιάν.

Ενώ ο σχεδιασμός της μεγαλειώδους έκθεσης για τον Takis βρισκόταν στην τελική ευθεία, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αναγκαζόταν να υπαναχωρήσει και να αναδιοργανώσει τα σχέδια του. «Η πανδημία μας ανάγκασε για γίνουμε ευέλικτοι και ευρηματικοί και να δουλεύουμε παράλληλα σε δύο ταχύτητες, covid και non covid.

Στο πρώτο lockdown, προσφέραμε μια σειρά ψηφιακών εμπειριών για το σπίτι μέσω virtual viewings περιοδικών εκθέσεων, videos επιμελητών και καλλιτεχνών, ξεναγήσεων, ομιλιών, παιδικών δραστηριοτήτων κλπ. Προφανώς οι ψηφιακές δράσεις δεν αντικαθιστούν τη σχέση μας με την τέχνη, απλά τώρα την υποκαθιστούν. Σήμερα, ο συνδυασμός αυτός, το λεγόμενο «phygital», είναι αναγκαίος για να παραμείνει η τέχνη κοντά στην ζωή μας. Παράλληλα, αντί της έκθεσης του Takis, αναπτύξαμε ένα δυναμικό microsite το οποίο φιλοξενεί τον κατάλογό της, ελεύθερα προσβάσιμο σε όλους.

Λαμβάνοντας υπόψη τη δύσκολη συγκυρία, προχωρήσαμε και σε μια κοινωνική πρωτοβουλία: Κατόπιν συμφωνίας με το Υπουργείο Παιδείας διαθέσαμε το 20% από τις συνδρομές των Φίλων για την αγορά tablets που διατέθηκαν σε σχολεία σε όλη τη χώρα, στηρίζοντας την εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση» σημειώνει η Ευγενία Χριστοδουλάκου, η εκτελεστική διευθύντρια του μουσείου,απαριθμώντας τις αρχικές δράσεις του οργανισμού που του επέτρεψαν να λέει πως «το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μπορεί να είναι “κλειστό”, παραμένει όμως ανοιχτό, διατηρώντας ζωντανή τη σχέση του με την κοινωνία».

Ευγενία Χριστοδουλάκου:  Ήρθε στην επιφάνεια μία αλήθεια: Τα μουσεία δεν είναι αποθήκες έργων αλλά πολιτιστικοί και εκπαιδευτικοί φορείς ζωντανοί, όσο και η ίδια η κοινωνία

Έτσι, όταν το μουσείο μπόρεσε να υποδεχθεί ξανά επισκέπτες, το κοινό επέστρεψε και στους φυσικούς χώρους. Από τις αρχές Ιουλίου μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου το μουσείο επισκέφθηκαν 6.100 επισκέπτες (60% τουρίστες και 40% Έλληνες) έχοντας καθιερώσει θεματικές ξεναγήσεις στις μόνιμες συλλογές χωρίς έξτρα χρέωση.

Την ίδια ώρα, ενθαρρυντικά ήταν και τα ψηφιακά νούμερα: Το Microsite Takis προσέλκυσε 10.500 επισκέπτες σε Ελλάδα, Αγγλία και Αμερική, 87.000 επισκέπτες παρακολούθησαν τις online δράσεις στο cycladic.gr ενώ 25.000 επισκέπτες είδαν την ψηφιακή έκθεση του παιδικού διαγωνισμού.

Ασφαλώς, το πλήγμα συγκριτικά με τις περιόδους της κανονικότητας παρέμενε μεγάλο: Σημειωνόταν πτώση της τάξεως του 75% κατά μέσο όρο από μια προηγούμενη περίοδο λειτουργίας του μουσείου χωρίς περιοδική έκθεση.

Το νέο μοντέλο επαφής με το κοινό του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης αποτιμάται ήδη ως κληρονομιά για το μέλλον αφού σύμφωνα με την κ. Χριστοδουλάκου «διαμορφώνεται μια νέα πραγματικότητα χωρίς επιστροφή». «Η πανδημία υπήρξε σαρωτική για τον χώρο του πολιτισμού ενώ παρατηρήσαμε τον δύσκολο αγώνα επιβίωσης κορυφαίων μουσείων ανά τον κόσμο. Ταυτόχρονα όμως ήρθε στην επιφάνεια μία αλήθεια: Τα μουσεία δεν είναι αποθήκες έργων αλλά πολιτιστικοί και εκπαιδευτικοί φορείς ζωντανοί, όσο και η ίδια η κοινωνία. Οφείλουμε να κινούμαστε και να προβλέπουμε τις ανάγκες της και να παραμένουμε ενεργοί και ευπροσάρμοστοι. Από πλευράς μας νιώθουμε δικαιωμένοι για τα γρήγορα αντανακλαστικά μας και την αποδοχή του κοινού».

Συνεπώς, κατά τους επόμενους μήνες το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αναμένεται να συμμετέχει στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ReinHerit που προτείνει ένα νέο μοντέλο βιώσιμης πολιτιστικής κληρονομιάς: Ειδικοί τεχνολογίας, ερευνητές, δημόσιες αρχές και μουσεία από όλη την ΕΕ θα δημιουργήσουν μια καινοτόμα ψηφιακή πλατφόρμα. Συνάμα, θα αναπτύξει μια σειρά από livestreaming προγράμματα για παιδιά για σχολεία σε όλη την Ελλάδα ενώ παράλληλα, τα εργαστήρια του Σαββατοκύριακου για οικογένειες θα προσφέρονται κι αυτά online με πιο οικονομικό εισιτήριο. Επίσης, οργανώνει live streaming cultural guides tours για ειδικά κοινά με σκοπό να εξάγει τον κυκλαδικό πολιτισμό εξασφαλίζοντας έσοδα ενώ ψηφιοποιεί και τις δράσεις των Φίλων του Μουσείου για να παρακολουθούν σε εβδομαδιαία βάση μια σειρά από virtual events ειδικά γι’ αυτούς. Τέλος, μια από τις προτεραιότητες του Μουσείου στη μετά covid εποχή είναι η έμφαση στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ενώ θα δημιουργηθεί σελίδα εξατομικευμένη για ΑΜΕΑ στο site του μουσείου.

Με την βαθιά πεποίθηση πως «ο πολιτισμός δεν μπορεί να “κλείσει” γιατί η επαφή μας μαζί του είναι μια κοινωνική ανάγκη και μας ανακουφίζει καθημερινά από μία δίψα που συχνά δεν ξέρουμε ότι έχουμε» η εκτελεστική διευθύντρια του Μουσείου τονίζει ότι «είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως υπάρχει κατανόηση και ουσιαστική στήριξη από τους κρατικούς φορείς, πόσω μάλλον αυτή την περίοδο. Η συνεργασία του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα, ειδικά στον χώρο του πολιτισμού, κρίνεται πλέον αναγκαία και με το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο θα επιφέρει θετικότερα αποτελέσματα για όλους».

“Η συγκίνηση που προσφέρει η άμεση επαφή με ένα έργο τέχνης δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την ψηφιακή εικόνα” επισημαίνει η Μαρία Κουτσομάλλη. credit Ελίνα Γιουνανλή

Πρόλαβε, πριν το lockdown, να κάνει ένα εντυπωσιακό ντεμπούτο στη μουσειακή Αθήνα, συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον 110.000 επισκεπτών μέσα σε πέντε μήνες. Και ύστερα ήρθε η πανδημία. «Αν σκεφτούμε την ετυμολογία και μόνο της λέξης ‘πολιτισμός’, είναι παράδοξο να μιλάμε για ‘κλειστό πολιτισμό’. Ο πολιτισμός βασίζεται πάνω στην επαφή με τον άλλο. Ακόμη και με τις πόρτες μας κλειστές, θεωρήσαμε, στο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, πως πρέπει τα μουσεία μας να παραμείνουν ένα παράθυρο ανοιχτό προς τον κόσμο της σκέψης και της τέχνης» παρατηρεί η Μαρία Κουτσομάλλη, υπεύθυνη συλλογής του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή.

Κρατώντας, λοιπόν, ανέπαφο το νήμα της λειτουργίας του, το μουσείο του Παγκρατίου οργάνωσε την πλήρη και δωρεάν ψηφιακή εξερεύνηση των 148 έργων της συλλογής του, έκανε ένα open call για παιδιά που οδήγησε σε μια εντυπωσιακή παιδική έκθεση, παρουσίασε ένα φωτογραφικό αφιέρωμα που αναφέρεται στις διάφορες φάσεις ανοικοδόμησης του κτιρίου του μουσείου και ανανέωσε τους εκθεσιακούς χώρους του.

Μαρία Κουτσομάλλη: Ο χώρος του πολιτισμού υπέφερε ιδιαίτερα και θα συνεχίσει να πάσχει για αρκετούς μήνες ακόμη, ακριβώς επειδή βασίζεται πάνω στην επαφή με τον άλλον

Γρήγορα επιβραβεύτηκε γι’ αυτή την αλληλεπίδραση διαπιστώνοντας πως η ιστοσελίδα του μουσείου είχε δεχτεί μέσα σε μια εβδομάδα 16.435 επισκέψεις από 10.779 χρήστες, εκ των οποίων οι 9.457 ήταν νέοι. Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, παρά να συνεχίσει να δίνει βάρος στην ψηφιακή του παρουσία υπογραμμίζοντας προηγουμένως πως «η συγκίνηση που προσφέρει η άμεση επαφή με ένα έργο τέχνης δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την ψηφιακή εικόνα».

Παρόλα αυτά, όπως σημειώνει η κ. Κουτσομάλλη «θα κάνουμε ότι μπορούμε για να διατηρήσουμε μία στενή επαφή με τους επισκέπτες μας, ώσπου να μας δοθεί η ευκαιρία να τους δεχθούμε και πάλι στους χώρους μας. Στόχος μας είναι να αγγίξουμε όλες τις ηλικίες. Πιο συγκεκριμένα, για την τρίτη ηλικία, σχεδιάζουμε 3D tours, που θα ταξιδέψουν στους οίκους ευγηρίας όλης της χώρας. Αυτή η ενέργεια, σε συνδυασμό με τη σειρά διαδραστικών διαδικτυακών ξεναγήσεων «Ψηφιακό Παιχνίδι για μεγάλους» υλοποιείται ήδη από την Seveneleven με την υποστήριξη του ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα. Επίσης, για τα παιδιά, προχωράμε με την δημιουργία μουσειοσκευών και αναζητούμε τρόπους να προσφέρουμε τις σχολικές ξεναγήσεις μας ψηφιακά. Αυτό θα μας δώσει την ευκαιρία, όχι μόνο να προσεγγίσουμε παιδιά που μένουν μακριά από την Αθήνα, αλλά και να χτίσουμε μακροπρόθεσμη σχέση με μερικές τάξεις».

Εκτιμώντας πως «ο χώρος του πολιτισμού υπέφερε ιδιαίτερα και θα συνεχίσει να πάσχει για αρκετούς μήνες ακόμη, ακριβώς επειδή βασίζεται πάνω στην επαφή με τον άλλον», το Ίδρυμα Γουλανδρή, θα συνεχίσει με έναν πολύ συντηρητικό προϋπολογισμό, μέχρι να ξεπεραστεί η δύσκολη περίοδος με κεντρική προτεραιότητα την προστασία της υγεία των εργαζόμενων και την διαφύλαξη της συλλογής του μουσείου.