Μολιέρος: Ο σπουδαίος δάσκαλος της κωμωδίας και η δραματική θεωρία του περί κωμικού

Σαν σήμερα, 15 Ιανουαρίου, 1622, γεννήθηκε ο Μολιέρος, ο δημιουργός της «υψηλής κωμωδίας» και ο θεμελιωτής της ρεαλιστικής δραματουργίας.

«Προτιμώ ένα ελάττωμα που δεν ενοχλεί κανέναν από ένα ανυπόφορο προτέρημα.» Είπε κάποτε

Το πραγματικό του όνομα ήταν Ζαν-Μπατίστ Ποκλέν και κατά τη διάρκεια της ζωής του, βίωσε αρκετές διώξεις και φυλακίσεις. Είναι ο άνθρωπος που ενώ αποθεώθηκε από τον λαό, κατηγορήθηκε και τελικά αφορίστηκε από τον Πάπα. Οι κωμωδίες του προκάλεσαν σκάνδαλο στην παρισινή κοινωνία. Κάποιες από αυτές ήταν το «Σχολείο Γυναικών» γιατί σατίριζε τις θρησκευτικές και πολιτικές αρχές της κοινωνίας και ο «Ταρτούφος» που ανάγκασε τον βασιλιά να απαγορεύσει το ανέβασμα της παράστασης στην Γαλλία.

Ο Μολιέρος ξεκίνησε τις σπουδές του στη Νομική, αλλά όταν γνώρισε την ηθοποιό Μαντλέν Μπεζάρ κατάλαβε τη μεγάλη αγάπη που είχε για το θέατρο.

Το 1655 ξεκίνησε να γράφει δικά του θεατρικά έργα, που συχνά σκηνοθετούσε ο ίδιος, ενώ συμμετείχε και ως ηθοποιός στη σκηνή. Μέσα από τα έργα του σατίριζε τον φαρισαϊσμό των ευγενών και της αστικής τάξης, παρόλο που μεγάλωσε μέσα σε μεγαλοαστικό περιβάλλον.

Ο Μολιέρος, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους δασκάλους της κωμωδίας, μάλιστα έγραψε μέσα σε 15 χρόνια, 20 σπουδαίες από τις σπουδαιότερες κωμωδίες! Παρακάτω, παρουσιάζουμε εν συντομία τη δραματική θεωρία του Μολιέρου και τα χαρακτηριστικά που εντοπίζονται στα έργα του.

Ο Μολιέρος επιθυμούσε να διασκεδάζει θεατές διαφορετικών κοινωνικών τάξεων και γι’ αυτό τον λόγο το έργο του ήταν ποικίλο και ικανοποιούσε όλα τα γούστα. Ταυτόχρονα, μπορούσε να διασκεδάζει τον απλό λαό και με απόλυτη επιτυχία και τους αυλικούς.

«Είναι παράξενη δουλειά να κάνεις τίμιους ανθρώπους να γελούν», είχε πει κάποτε.

Το 1660 τα κύρια χαρακτηριστικά της κωμωδίας ήταν η αληθοφάνεια, η φυσικότητα και οι ψυχολογικές αναλύσεις. Ο Μολιέρος κατόρθωσε να σκιαγραφήσει στις κωμωδίες του την ανθρώπινη φύση, ύστερα από προσεκτική παρατήρηση και εκτενή ανάλυση της κοινωνίας. Τα θέματα που τον απασχολούσαν κυρίως ήταν η υποκρισία και η ψευδής μίμηση της αρετής, με αποτέλεσμα ο κάθε άνθρωπος να μπορεί να αναγνωρίσει στοιχεία του εαυτού του μέσα από τις κωμωδίες του.

Ο Μολιέρος ξεκίνησε να γράφει φάρσες από την αρχή της καλλιτεχνικής του καριέρας και δεν σταμάτησε ποτέ. Κατάφερε να εντάξει τις τεχνικές της φάρσας στις «υψηλές κωμωδίες».

Ο στόχος του Μολιέρου μέσα από τα παραδοσιακά στοιχεία της ιταλικής και γαλλικής κωμωδίας (με τις καρικατούρες των γιατρών, τους ξυλοδαρμούς, τα χαστούκια που δίνονται σε λάθος πρόσωπο, τις μεταμφιέσεις) είναι να προσφέρει γέλιο και το κατορθώνει με την ενσωμάτωση της ανάλογης γλώσσας.

Οι χαρακτήρες που επιλέγει είναι στερεοτυπικοί, υπάρχει ο «παληκαράς», ο παράσιτος, ο σχολαστικός, ο αφελής, ο πονηρός και άλλοι.

«…Μια μαύρη θλίψη, οργή βαθιά νιώθω, θυμό μεγάλο σαν βλέπω οι άνθρωποι πως ζουν ο ένας με τον άλλο όπου κοιτάξω γύρω μου, άνανδρη κολακεία δόλος και απάτη μονάχα, συμφέρον, αδικία…» – Μισάνθρωπος

Ο Μολιέρος συνήθιζε να ακολουθεί ίδιο μοτίβο στις κωμωδίες του, με εξαίρεση τον «Μισάνθρωπο». Παρόλο που τα έργα του μοιάζουν μεταξύ τους, η κάθε κωμωδία είναι ξεχωριστή και προσφέρει διαφορετικές δόσεις γέλιου. Η υπόθεση αφορά γάμους που εμποδίζονται από τους γονείς μίας νεαρής κόρης ή σπανιότερα ενός νεαρού. Συνήθως αυτός που αντιτίθεται στον γάμο είναι ένας ήρωας με εμμονές που είναι κι αυτός που θα προσφέρει γέλιο μέσα από τα ελαττώματα του. Οι υπηρέτες είναι αυτοί που αποκαλύπτουν την υποκρισία και θα ανοίξουν τον δρόμο στον θρίαμβο του έρωτα.

Στις κωμωδίες του ο Μολιέρος, διακωμωδεί τα ήθη της εποχής του με απόλυτη μαεστρία. Οι ιστορίες του μάς προσφέρουν πλήρη εικόνα για την κοινωνία της εποχής του. Μέσα από την εκτενή παρατήρηση των συνηθειών της Αυλής, των παρισινών αστικών στρωμάτων αλλά και την ζωή των ανθρώπων της επαρχίας, κατάφερε να γράψει κωμωδίες διαχρονικές και σύγχρονες.

Το κωμικό στοιχείο υπερτερεί στο έργο του Μολιέρου, ωστόσο, παρουσιάζονται καταστάσεις που βρίσκονται στα όρια του τραγικού. Όλη η τέχνη του βασίζεται στο τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τις επώδυνες καταστάσεις με την απαραίτητη δόση γέλιου. Στον πρόλογο που έχει γράψει στον «Ταρτούφο» αναφέρει πως είναι ικανός να εργασθεί έτσι ώστε να απαλύνει και να «διορθώσει» τα πάθη των ανθρώπων.

«…Απελευθερωθείτε, αγάπη μου, από φοβίες και προκαταλήψεις… Η αμαρτία στο λαιμό μου…» – Ταρτούφος

Τα θέματα που απασχολούν τον Μολιέρο αφορούν κυρίως την εκπαίδευση των γυναικών, τη θρησκεία, τον έρωτα και τον γάμο, ζητήματα που κυριαρχούν τον 17ο αιώνα και μάχεται γι’ αυτά. Ο Μολιέρος μέσα από τις καρικατούρες του θίγει τις αρχές της επιτήδευσης και της προσποίησης, τους κανόνες που επιβάλει η φύση και την υπακοή σε αυτούς.

Ο Μολιέρος κατά τη διάρκεια της παράστασης «Κατά φαντασίαν ασθενής» κατέρρευσε στη σκηνή βήχοντας και αιμορραγώντας και παρά τις πιέσεις του βασιλιά Λουδοβίκου XIV για ξεκούραση, εκείνος συνέχισε να παίζει μέχρι το τέλος του έργου. Τελικά, πέθανε από υπερκόπωση στις 17 Φεβρουαρίου το 1673 στο σπίτι του.