Η επιστροφή του Στάθη Λιβαθινού στο Εθνικό Θέατρο και στον Μολιέρο

Ήταν φθινόπωρο του 2004. Η Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Νίκου Κούρκουλου, διένυε τον τέταρτο χρόνο της ζωής της και ο Στάθης Λιβαθινός ανέβαζε σε ελληνική πρώτη το παραγκωνισμένο αριστούργημα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, «Μολιέρος».

Δεκαεπτά χρόνια μετά, η Πειραματική αναγεννήθηκε και καταργήθηκε (για δεύτερη φορά) και ο Στάθης Λιβαθινός – πλέον ως τέως καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου – επιστρέφει στη σκηνή με το ίδιο έργο. «Επιστρέφω στο θέμα, όχι στο έργο» ξεκαθαρίζει. «Πάντα με αφορούσε αυτό το θέμα, σήμερα ίσως περισσότερο. Ο Μολιέρος είναι η ιστορία ενός ταλαντούχου ανθρώπου που τσαλακώνεται από την εξουσία και οδηγείται στην εξόντωση. Είναι ένα ρέκβιεμ για κάθε καλλιτέχνη που φιμώνεται».

Βασίλης Ανδρέου, Γιώργος Δάμπασης, Σταμάτης Φασουλής και Στάθης Κόϊκας.

Ο ανανεωτής του σοβιετικού θεάτρου Μπουλγκάκοφ αναδείχθηκε σε μελετητή της ζωής και του έργου του Μολιέρου, καθώς στο πρόσωπο του αναγνώρισε τον εαυτό του: Έναν δημιουργό που θα λογοκρινόταν και θα διωκόταν συστηματικά από το σταλινικό καθεστώς για να πεθάνει μόνος και πένητας, όπως και ο ήρωας του.

Στο ομώνυμο έργο, ο Μπουλγκάκοφ παρακολουθεί τα τελευταία δημιουργικά χρόνια του Μολιέρου, υπό την καταπίεση του κράτους και της Εκκλησίας. «Ο Μπουλγκάκοφ μας παραδίδει μια προχωρημένη δραματουργία για την εποχή του. ΄Ενα μίγμα δράματος και τραγικής φάρσας. Ένα έργο αιχμηρό, συμβολικό και αλληγορικό χωρίς να χάνει την αξιοπιστία του. Ως βαθύς γνώστης της δουλειάς του Μολιέρου, δίνει ένα, σχεδόν, αυτοβιογραφικό τόνο στο έργο, το οποίο παρουσιάζει πολλές δυσκολίες στη γραφή του. Δεν είναι τυχαίο που έχει παρασταθεί ελάχιστες φορές μέχρι σήμερα, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Αμερική» παρατηρεί ο, δις, σκηνοθέτης της παράστασης.

Νίκος Καρδώνης και Κώστας Κορωναίος.

Η νέα του συνομιλία με τον «Μολιέρο» τον ‘ανεβάζει’ από το υπόγειο της τότε Πειραματικής στην Κεντρική Σκηνή του κτηρίου Τσίλερ. Κάτι που μεταφράζεται ακαριαία σε αλλαγή της κλίμακας, της σκηνογραφίας (από την Ελένη Μανωλοπούλου) αλλά και της γενικότερης διαχείρισης της παράστασης. «Ο Μολιέρος είναι η αφορμή για να επιστρέψω σε πιο κλασικές φόρμες – ειδικά μετά την τελευταία μου σκηνοθεσία στο ιστορικό Μπουλάντρα της Ρουμανίας. Αποφάσισα, δηλαδή, να έρθω πιο κοντά στην εποχή για την οποία μιλάει το έργο για να συνειδητοποιήσω ότι το δυσκολότερο σε μια προσέγγιση είναι να μην παραβιάσεις την εποχή του. Κι αυτό την καθιστά αυτομάτως μοντέρνα» σημειώνει.

Ανανεώνοντας την πρωταγωνιστική ομάδα, αναθέτει τον επώνυμο ρόλο στον Σταμάτη Φασουλή καθώς, όπως λέει, «είχα ανάγκη από την παρουσία ενός γνήσιου θεατρανθρώπου όπως είναι ο ίδιος, αλλά και την διάθεση να αποκαλύψω το βάθος που συχνά κρύβει». Ο Φασουλής στεφανώνει την σταθερή ομάδα ηθοποιών του Στάθη Λιβαθινού (Βασίλης Ανδρέου, Άρης Τρουπάκης, Νίκος Καρδώνης, Γιώργος Δάμπασης, Μαρία Σαββίδου, Χρήστος Σουγάρης, Δαυίδ Μαλτέζε, Αμαλία Τσεκούρα, Αργυρώ Ανανιάδου) οι περισσότεροι εκ των οποίων συμμετείχαν και στην πρώτη παράσταση. Μια ομάδα που έχει, πρόσφατα, εμπλουτιστεί από την τελευταία φουρνιά μαθητών του σκηνοθέτη (Κωνσταντίνος Ζωγράφος, Στάθης Κόικας, Αντώνης Γιαννακός, Πάνος Ζυγούρος, Φοίβος Μαρκιανός). Η τωρινή προσέγγιση έχει, επίσης, επιβάλλει ένα καινούργιο κοίταγμα στην μετάφραση (Λεωνίδας Καρατζάς), αλλά και στη μουσική (Θοδωρής Αμπαζής) που μελοποιεί στίχους του Στρατή Πασχάλη.

Ο Σταμάτης Φασουλής στον επώνυμο ρόλο.

Μοιραία, η επιστροφή στον «Μολιέρο» τον τοποθετεί και σε μια θέση παρατηρητή για όσα τον περιέγραφαν ως δημιουργό τότε, σε αναφορά με το σήμερα.

«Πάντα θαύμαζα και αγαπούσα εκείνη την περίοδο δουλειάς στο Εθνικό για την ορμή, την τόλμη και τη συνέπεια της. Ευτυχώς, και παρά τους φόβους μου ότι ο χρόνος θα τα καταστρέψει όλα, διατήρησα κάποια βασικά θεμέλια της σκέψης και της ύπαρξης μου. Είμαι πιο αισιόδοξος, τρέφω πιο θετική σκέψη, διατηρώ το διορατικό μου βλέμμα και συνάμα είμαι πιο μαλακός, πιο κοντά στους ανθρώπους χωρίς να θέλω να το κρύψω. Κι αυτό, με οδηγεί σε ένα καλύτερο αποτέλεσμα δουλειάς, αλλά και σε μια βαθιά αλληλεπίδραση με τους άλλους, χωρίς να χρειάζεται να πιέσω καταστάσεις για να επιτευχθεί κάτι. Μου έχει συμβεί αυτό που έχει πει ο Ελύτης: Η πείρα μου έχει ξεμάθει τον κόσμο. Έχω μια συμπυκνωμένη εμπειρία – θα ήταν ανησυχητικό αν δεν την είχα – μα δεν λειτουργεί ως βάρος», λέει.

Σκηνικό εποχής για το νέο “Μολιέρο”. Στο πλάνο οι Κωνσταντίνος Ζωγράφος, Χρήστος Σουγάρης, Μιχάλης Βαλασογλου, Αντώνης Γιαννακός, Φοίβος Μαρκιανός.

Έχοντας, πλέον, αφομοιώσει και την εμπειρία της καλλιτεχνικής διεύθυνσης στο Εθνικό Θέατρο για μια τετραετή θητεία, ο Στάθης Λιβαθινός ομολογεί πως η Πειραματική Σκηνή υπήρξε ένας τόπος άσκησης για να τα καταφέρει. «Με προετοίμασε προκειμένου να δώσω χώρο στους άλλους. Το πρίσμα ενός τόσο εγωιστικού και μοναχικού επαγγέλματος, όπως είναι η σκηνοθεσία, άλλαξε τότε. Έμαθα να κοιτάζω με αγάπη και ανοχή τις δουλειές των άλλων – μην ξεχνάμε πόσες πρώτες ευκαιρίες δόθηκαν σε σκηνοθέτες και ηθοποιούς. Η Πειραματική λειτούργησε σαν θάλαμος αναμονής για κάτι άλλο. Κι αυτό αποδείχθηκε πως θα ήταν η καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού όπου – παράλληλα με την τεράστια έμφαση στον τομέα της εκπαίδευσης – προσπάθησα να διακρίνω το σωστό υλικό, στην σωστή στιγμή για τον κάθε καλλιτέχνη που ερχόταν να δουλέψει μαζί μας».

Ένας καλλιτέχνης οφείλει να διαχειρίζεται την όποια εξουσία που του δίνεται ως ευκαιρία για να επέμβει προς το καλύτερο. Στην συνείδηση μου άλλος ρόλος δεν υπάρχει.

Πώς, ωστόσο, αξιολογεί ο ίδιος την εμπειρία της εξουσίας ως επικεφαλής ενός μεγάλου δημόσιου οργανισμού πολιτισμού; Επικράτησε ο καλλιτέχνης ή ο φορέας της διοίκησης;

«Ένας καλλιτέχνης οφείλει να διαχειρίζεται την όποια εξουσία που του δίνεται ως ευκαιρία για να επέμβει προς το καλύτερο. Ως μια δυνατότητα για να δώσει ευκαιρίες εργασίας και δημιουργίας σε ανθρώπους. Μόνο έτσι καταλαβαίνω την εξουσία. Στην συνείδηση μου άλλος ρόλος δεν υπάρχει», τονίζει.

Σε live streaming η σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού.

Η πρεμιέρα του «Μολιέρου» προγραμματίζεται για το προσεχές Σάββατο σε live streaming από την Κεντρική Σκηνή του Εθνικού, σε τηλεσκηνοθεσία Αλέξανδρου Αβρανά. Ο Στάθης Λιβαθινός αντιμετωπίζει την συγκυρία «ως μια πρόκληση καλλιτεχνική αναφορικά με το γύρισμα και ως μια υποχρέωση προς το Εθνικό. Κατά τα λοιπά, δεν με αφορά. Καταλαβαίνω την αναγκαιότητα να δείξουμε τη δουλειά μας. Παρόλα αυτά, θεωρώ πως το streaming είναι μια απόπειρα όπου οι ίδιοι βάζουμε τα χέρια μας και βγάζουμε τα μάτια μας. Αποδίδει ένα, μόνο, κομμάτι της παράστασης και σίγουρα τίποτα από την ζωντανή ανάσα της. Αλλά θέατρο υπάρχει μόνο στο πραγματικό πεδίο της σκηνής, στη ζωντανή στιγμή του».