Όταν ο Κάρλο Γκολντόνι έγραψε την “Λοκαντιέρα”

Σαν σήμερα στις 6 Φεβρουαρίου 1793 έφυγε από την ζωή ο θεατρικός συγγραφέας Κάρλο Γκολντόνι, ο οποίος ανανέωσε την Ιταλική κωμωδία. Ο Γκολντόνι έγραψε περισσότερα από 120 θεατρικά έργα μεταξύ αυτών και τα σημαντικότερα του “Υπηρέτης δύο αφεντάδων (1745)”, “Η Λοκαντιέρα (1753)”, “Οι Αγροίκοι (1760)”. Η “Λοκαντιέρα» είναι ένα από τα προτελευταία και αντιπροσωπευτικά του έργα που γράφτηκε σε ένα ζηλόφθονο και ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Ο Γκολντόνι γεννήθηκε το 1707 στη Βενετία και το ενδιαφέρον του για το θέατρο ξεκίνησε από πολύ μικρή ηλικία. Την πρώτη του κωμωδία την έγραψε σε ηλικία 8 χρονών και ο πατέρας του τον έστειλε σε ένα αυστηρό Κολέγιο στην Πάβια, αλλά ο ίδιος περνούσε τον χρόνο του διαβάζοντας  αρχαίες ελληνικές και λατινικές κωμωδίες. Ο Γκολντόνι σπούδασε νομική στο Ούντινε και πήρε το πτυχίο του στη Μόντενα. Η ζωή του αλλάζει το 1731 με το θάνατο του πατέρα του, όταν αφιερώθηκε στη συγγραφή έργων και στη διαχείριση θεάτρων.

Μετά από διάφορους πειραματισμούς στο θέατρο ο Γκολντόνι αποφάσισε πως η κωμωδία ήταν αυτή που ταιριάζει στο γράψιμο του. Υιοθέτησε το πρότυπό του Μολιέρου και της Κομέντια ντελ Άρτε και έγραψε την πρώτη του κωμωδία «Ο άνθρωπος του Κόσμου». Το 1761, εξαιτίας της διαμάχης του με το συγγραφέα Κάρλο Γκότζι, μετακόμισε αγανακτισμένος στο Παρίσι, όπου εκεί ανέβαζε παραστάσεις για τους Αυλικούς και τέθηκε υπεύθυνος του Ιταλικού Θεάτρου. Έμεινε στη Γαλλία μέχρι το τέλος της ζωής του, γράφοντας θεατρικά έργα αλλά και τα Απομνημονεύματά του, ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο που περιγράφει την ζωή του.

“Ο κόσμος είναι ένα βιβλίο ωραίο αλλά όχι πολύ χρήσιμο για κάποιον που δεν μπορεί να το διαβάσει.” – Κάρλο Γκολντόνι

«Η λέξη προέρχεται από τη λοκάντα (=πανδοχείο), που στα γαλλικά αντιστοιχεί με το hôtel garni. Δεν υπάρχει κατάλληλη λέξη στα γαλλικά που να δείχνει τον άντρα και τη γυναίκα οι οποίοι έχουν ένα πανδοχείο. Αν θέλαμε να μεταφράσουμε αυτήν την κωμωδία στα γαλλικά, θα έπρεπε να βγάλουμε τον τίτλο από το χαρακτήρα της πρωταγωνίστριας και θα ήταν το δίχως άλλο η Καπάτσα” – Γράφει στα Απομνημονεύματα του.

Η παράσταση πραγματοποιήθηκε 26 Δεκεμβρίου 1752  για τον θίασο του Μέντεμπακ. Εκείνη την περίοδο έγραψε μερικά από τα καλύτερα θεατρικά του έργα όπως το  “Κουτσομπολιό Γυναικών” και  “Ο Ψεύτης”. Η “Λοκαντιέρα” όμως αποτελεί μία από τις πιο αντιπροσωπευτικές κωμωδίες του και οι θεατές είχαν ενθουσιαστεί με την παράσταση.

Ο Κάρλο Γκολντόνι έγραψε την “Λοκαντιέρα” αποκλειστικά για την επιτυχημένη ηθοποιό Μανταλένα Ράφφι Μαρλιάνι η οποία τον είχε εμπνεύσει για την πονηριά και την σπιρτάδα της. Το θεατρικό του έργο γράφτηκε μέσα σε ένα ζηλόφθονο και ανταγωνιστικό κλίμα. Η μόνιμη “ασθένεια” της πρωταγωνίστριας και πριμαντόνας του θιάσου, Θεοδώρα Μέντεμπακ για την Κοραλίνα Μανταλένα, καθώς έβλεπε πως η Μανταλένα αρέσει στο κοινό και πως μπορούσε να την ξεπεράσει, είχε φτάσει σε κατάσταση υστερίας και έπεσε άρρωστη στο κρεβάτι. Ο Γκολντόνι είχε αποφασίσει να γράψει την κωμωδία μέσα σε αυτό το περιβάλλον, με πρωταγωνίστρια μια υπηρέτρια, έναν ρόλο αποκλειστικά προορισμένο για την Μανταλένα.

Το έργο παίχτηκε μόνο τέσσερις φορές καθώς η Θεοδώρα Μέντεμπακ, η οποία ήταν παντρεμένη με τον διευθυντή του θεάτρου, αντιλαμβανόμενη την ταύτιση της πρωταγωνίστριας Μιραντολίνας με την Μανταλένα Μαρλιάνι, ανάγκασε τον σύζυγό της να αντικαταστήσει το έργο με ένα έργο που πρωταγωνιστούσε η ίδια, την “Παμέλα”.

«Η κυρία Μέντεμπακ εμφανίστηκε όρθια και απόλυτα υγιής την ημέρα των Χριστουγέννων όταν όμως έμαθε ότι για την επομένη είχε αφισοκολληθεί το έργο “Η Λοκαντιέρα”, μια νέα κωμωδία γραμμένη για την Κοραλίνα, ξανάπεσε στο κρεβάτι, με πρωτοφανείς σπασμούς, που απέλπισαν τη μητέρα της, τον σύζυγό της, τους συγγενείς και όλους τους υπηρέτες» Περιγράφει ο Γκολντόνι την αντίδραση της πριμαντόνας στα Απομνημονεύματα του.

Η Ελεονόρα Ντούζε στο ρόλο της Μιραντολίνας.

Ο ρόλος της Μιραντολίνας, το κεντρικό πρόσωπο του έργου, είναι συμβολικός. Η Μιραντολίνα αποτελεί γυναίκα-σύμβολο και έχει τα χαρακτηριστικά μίας γυναίκας του 18ου αιώνα. Ωστόσο, ολόκληρη η κωμωδία σκιαγραφεί την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, τον ταξικό πόλεμο μίας εκτοπισμένης αριστοκρατίας και της νεόπλουτης ανερχόμενης αστικής τάξης που γρήγορα μετατρέπεται σε πόλεμο μεταξύ των δύο φύλων.

Παρ όλες τις λιγοστές παραστάσεις το συγκεκριμένο έργο ήταν αυτό που ξεχώρισε και το κοινό το είχε αποθέωσει. Μάλιστα ο Γκολντόνι ανέφερε στα Απομνημονεύματα του για το έργο: «Ίσως είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς, χωρίς να την έχει διαβάσει, ότι τα σχέδια, τα στρατηγήματα και ο θρίαμβος της Μιραντολίνας μπορούν αληθοφανώς να περικλειστούν εντός είκοσι τεσσάρων ωρών. Ίσως στην Ιταλία μ’ έχουν κολακέψει˙ με έκαναν να πιστέψω ότι δεν είχα ποτέ δημιουργήσει κάτι πιο φυσικό και καλύτερα συγκροτημένο, και ότι η δράση ήταν άριστα δομημένη και πλήρης» 

Η “Λοκαντιέρα” ύστερα από τόσους αιώνες, παίζετε ακόμη και σήμερα στα μεγάλα θέατρα των αστικών πόλεων και είναι αγαπητή στο κοινό. Η ερμηνείες που έμειναν ανεξίτηλες στον χρόνο ήταν των ηθοποιών Ελεονόρας Ντουζέ τον 19 αιώνα και της Ρίνα Μορέλλι σε σκηνοθεσία του Λουκίνο Βισκόντι τον 20ό αιώνα. Μάλιστα, το έργο του Γκολντόνι παρουσιάστηκε και στο σινεμά από τον σκηνοθέτη Λουίτζι Σκουαρτζίνα. Το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας το ανέβασε με απίστευτη επιτυχία το 1934 σε σκηνοθεσία Φώτος Πολίτης.

“…Είναι δυνατό να μη μαλακώσει; Ποιος είν’ αυτός που μπορεί ν’ αντισταθεί σε μια γυναίκα, όταν της δώσει τον καιρό να χρησιμοποιήσει όλη της την τέχνη; Όποιος τρέπεται σε φυγή, δεν πρέπει να φοβάται μην νικηθεί, μα αυτός που σταματά κι ακούει και του αρέσει, αυτός πρέπει, αργά ή γρήγορα, και χωρίς τη θέλησή του, να την πάθει…” – Η Λοκαντιέρα

Την “Λοκαντιέρα” μπορείτε να την διαβάσετε online εδώ. Μετάφραση: Νικόλαος Ποριώτης (1870-1945), Εκδοτικός Οίκος: Γεωργίου Δ. Φέξη, Άδεια διανομής: Ελεύθερη διάθεση, Έτος έκδοσης: 1903