Λίνα Μενδώνη: Το χρονικό μιας αμφιλεγόμενης θητείας

Όταν πριν από ενάμιση χρόνο η Λίνα Μενδώνη διοργάνωνε συνάντηση γνωριμίας με τους πολιτιστικούς συντάκτες – άρτι διορισθείσα ως υπουργός Πολιτισμού – η παρουσία της γεννούσε μια ξεχασμένη αίσθηση ανακούφισης. Στο ΥΠΠΟ βρισκόταν επιτέλους, ένα πρόσωπο που γνώριζε από 20ετίας από νευραλγική θέση τους μηχανισμούς του υπουργείου και συνάμα αποτελούσε εξωκοινοβουλευτική επιλογή. Κατά συνέπεια, μπορούσε να δρομολογήσει τομές, σ’ ένα διαχρονικά παραγκωνισμένο υπουργείο, χωρίς να λογαριάζει το πολιτικό κόστος.

Δεν πέρασε πολύ καιρός που η Λίνα Μενδώνη εξισώθηκε με τους ανίδεους (από πολιτισμό) προκατόχους της. Καθώς η πανδημία πυροδότησε ραγδαίες εξελίξεις για τους εργαζόμενους στον πολιτισμό, η υπουργός του βρέθηκε να λειτουργεί με αντανακλαστικά ενός πολιτικού καριέρας.

Την ώρα που σύσσωμος ο καλλιτεχνικός κλάδος των δεκάδων ειδικοτήτων και των χιλιάδων θέσεων εργασίας έβγαινε στους δρόμους, κραυγάζοντας απελπισμένα για το βιοποριστικό αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει, η Λίνα Μενδώνη ποδοπατούσε τις πρότερες δεσμεύσεις τις πως «ο πολιτισμός είναι οικονομικό εργαλείο. Εξασφαλίζει θέσεις εργασίας – και μάλιστα σε πρόσωπα με υψηλά προσόντα, σε γυναίκες και νέους. Γι’ αυτό πρέπει να ενισχύσουμε τις πολιτιστικές μας βιομηχανίες. Γιατί τα χρήματα αυτά είναι ανακυκλώσιμα, με την έννοια ότι ο πολιτισμός μπορεί να είναι αυτοχρηματοδοτούμενος» έλεγε τον Αύγουστο του 2019.

Στο νεόκοπο κίνημα των Support Art Workers (με το οποίο παρεμπιπτόντως ουδέποτε συνομίλησε) απάντησε με αντιπερισπασμό: Διοργάνωσε μια συνέντευξη τύπου κατά την οποία, χωρίς σαφή στοιχεία, με προφανείς στρογγυλοποιήσεις προς τα πάνω και συμπεριλαμβάνοντας προγράμματα που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, ανακοίνωσε την διάθεση 100 εκατομμυρίων ευρώ για την στήριξη της καλλιτεχνικής κοινότητας.

Άμεσα, παραθέτοντας συγκεκριμένα στοιχεία, η κολεκτίβα των Support την διέψευδε πανηγυρικά μειώνοντας το πραγματικό ποσό ενίσχυσης περίπου στο 1/3 του ποσού. Ωστόσο, η κ. Μενδώνη – και παρά την δημιουργία του Μητρώου Καλλιτεχνών με πρωτοβουλία της – είχε καταφέρει να δημιουργήσει την εντύπωση στο κοινωνικό σώμα πως ο, βαθιά πληττόμενος, πολιτιστικός χώρος είχε ενισχυθεί. Στην πραγματικότητα, το μόνο που είχε επιτύχει ήταν να διαρρήξει τις σχέσεις της μαζί του.

Ο προσανατολισμός της στον μνημειακό πολιτισμό (εκπορευόμενος από το επιστημονικό υπόβαθρο της αρχαιολόγου) σε στιγμές βαθιάς πολιτιστικής κρίσης πλησίαζε τα όρια της εμμονής. Ειδικά, όταν το ανθρώπινο δυναμικό του σύγχρονου πολιτισμού περνούσε στην απραξία, την αφάνεια και την καθολική ανεργία.

Το καλοκαίρι, ο πολιτισμός – που με παρρησία και στον ελάχιστο βαθμό αποφάσισε να ενεργοποιηθεί – βρήκε ξανά απέναντι του τους θεσμούς. Θύματα αθέμιτων πρακτικών της Περιφέρειας Αττικής όσο και πολλών δήμων, θεατρικές παραστάσεις και μουσικές εκδηλώσεις ακυρώνονταν η μία μετά την άλλη. Και μπορεί το υπουργείο Πολιτισμού να μην ευθυνόταν γι’ αυτό το φιάσκο, εντούτοις άφηνε ανυπεράσπιστο ένα κλάδο κατ’ εξοχήν δικής του αρμοδιότητας.

Όσο για τους συνεχείς άστοχους χειρισμούς στο ξεκίνημα της χειμερινής σεζόν, το υπουργείο Πολιτισμού έδειχνε με το δάχτυλο την Επιτροπή Λοιμωξιολόγων – ανένδοτη, όπως λέγεται, ως προς την αναγκαιότητα των πολιτιστικών δράσεων.

Σ’ ένα απολιτιστικό (όρος που χρησιμοποίησε η κ. Μενδώνη) τοπίο, μια τρομακτική, για την κοινωνική συνοχή, πολιτιστική καθίζηση, ο χώρος αίφνης μπήκε σε μια διαδικασία αυτοκάθαρσης. Τα πολύχρονα φαινόμενα έμφυλης βίας και σεξουαλικών κακοποιήσεων που έμεναν στο σκοτάδι άρχισαν να έρχονται στο φως με χειμαρρώδη ταχύτητα.
Κι αν το κίνημα του #metoo αρχικά βόλευε πολιτικά – αποπροσανατολίζοντας από τα μεγάλα θέματα της επικαιρότητας – πολύ γρήγορα όρισε την επικαιρότητα. Η αποκάλυψη της, όπως όλα δείχνουν, νοσηρής δράσης του Δημήτρη Λιγνάδη, καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου και επίλεκτου της Λίνας Μενδώνη, αναδείχθηκε σε πρώτης γραμμής πολιτική επικαιρότητα. Και το υπουργείο Πολιτισμού βρέθηκε υπόλογο για το μεγαλύτερο και απεχθέστερο σκάνδαλο που έχει γνωρίσει ποτέ η μεταπολεμική πολιτιστική ζωή της χώρας.

Τι έκανε η Λίνα Μενδώνη; Συνοπτικά: Επέμεινε να αγνοεί το όργιο φημών (το οποίο κορυφώθηκε στη χθεσινή σύλληψη του) και να αναμένει τυπολατρικά τις επώνυμες καταγγελίες για να καθαιρέσει τον Δημήτρη Λιγνάδη. Σώπασε απέναντι στα πρώτα δημοσιεύματα που τον φωτογράφιζαν ως αποτρόπαιο θύτη. Του άφησε, κατά δήλωση της, την επιλογή να παραιτηθεί. Προηγουμένως – πάλι κατά δήλωση της – ζήτησε από τον, φερόμενο ως θύτη, να απολογηθεί για τις καταγγελίες. (Τι έκπληξη, ο ίδιος την καθησύχασε πως επρόκειτο για σκαιότατα ψεύδη). Καθυστέρησε χαρακτηριστικά να κινητοποιηθεί όταν κατατέθηκε η πρώτη μηνυτήρια αναφορά που τόσο επιζητούσε (4 Φεβρουαρίου).

Κι όταν πλέον όλα κραύγαζαν εις βάρος του, βγήκε λάβρα στην αντεπίθεση: Τον χαρακτήρισε επικίνδυνο, παρότι μέχρι τότε υπερασπιζόταν το «κράτος δικαίου». Έδωσε στην υπόθεση χαρακτήρα πολιτικής διαμάχης, την ώρα που στην ίδια ομιλία καλούσε σε αποκομματικοποίηση της. Όχι μόνο δήλωσε παντελή άγνοια της δράσης Λιγνάδη, αλλά αναζήτησε άλλοθι στην παντελή άγνοια των προκατόχων της. Με λίγα λόγια, όχι μόνο δήλωσε ανεπαρκής αλλά εξίσου ανεπαρκής με τους προκατόχους της. Υποδύθηκε την εξαπατημένη, θυματοποιώντας τον εαυτό της. Έδωσε στην υποκριτική τέχνη την διάσταση ενός εγκληματικού ψεύδους. Αποποιήθηκε επίμονα και κατ’ επανάληψη κάθε πολιτική ευθύνη. Δεν απολογήθηκε στιγμή. Και δεν ζήτησε – το πλέον αυτονόητο – συγνώμη.

Το κρισιμότερο σφάλμα της Λίνας Μενδώνη ήταν η μεταστροφή της: Από φορέας του πολιτισμού σε φορέα της πολιτικής. Αλλά ούτε κι αυτό φαίνεται πως θα είναι ικανό να την διατηρήσει στη θέση της. Πληροφορίες κι εκτιμήσεις (και εντός της κυβέρνησης) αναφέρουν πως η Λίνα Μενδώνη θα παραιτηθεί ή θα οδηγηθεί σε παραίτηση τις επόμενες ώρες – ημέρες.