Νέοι χορογράφοι στην ψηφιακή σκηνή της Στέγης

Μικρού μήκους ταινίες ενηλικίωσης, βίντεο κλιπ, χορευτικά μαθήματα μαγειρικής, περιπατητικές περφόρμανς, κινηματογραφημένες παραστάσεις, stick figures, studio visits, performative διαλέξεις.

Η πληθωρικότητα της ψηφιακής ζωής περιγράφει το 8ο Φεστιβάλ Νέων Χορογράφων της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

Δηλαδή, το πλέον σωματικό καλλιτεχνικό υλικό, ψηφιοποιείται μέχρι κεραίας. Μπροστά στην επιβεβλημένη υγειονομική συνθήκη διαρκείας, έντεκα χορευτικά projects κάνουν πρεμιέρα στο You Tube και το Instagram. Και οι δημιουργοί τους σχολιάζουν την μεγάλη αντίφαση: Το νέο μέσο που από την μια τους οδήγησε στην έρευνα μιας καινούργιας γλώσσας και από την άλλη τους γέννησε δεύτερες σκέψεις για το μέλλον της ζωντανής τέχνης.

credit: Otto Quangel

Ελευθερία είναι μια ωραία λέξη να περιγράψει την εμπειρία που είχα δημιουργώντας αυτό το project. Και είναι μια λέξη που, σαν έννοια, δεν πλανάται καθόλου στον αέρα εδώ και καιρό. Φόβοι και δεύτερες σκέψεις δεν θα έλεγα ότι γεννήθηκαν. Υπήρχε μεγαλύτερη χαρά για δημιουργία παρά ανησυχία για το αποτέλεσμα. Είτε έπρεπε να παρουσιαστεί live, είτε τώρα που είναι σε ψηφιακή μορφή, η έμπνευση – αν υπάρχει- είναι αρκετή για να μην φύγει το μυαλό προς τέτοιες περιοχές. Εξάλλου, διανύουμε μια περίοδο πολιτικά και κοινωνικά που έχουμε, δυστυχώς, σημαντικότερα ζητήματα να μας ταλαιπωρούν.

Ο χορός, ναι, εμπλέκει το σώμα και τον συγχρωτισμό, και συνεχίζει να το κάνει και σε ψηφιακά έργα. Αν σκεφτούμε ότι τα έργα δημιουργούνται είτε προτού ψηφιοποιηθούν, είτε ενώ ψηφιοποιούνται, είτε εξαρχής ψηφιοποιημένα, το στοιχείο αυτό δεν χάνεται απαραίτητα. Αυτό που χάνεται κατά το μοίρασμα τους, ενώ είναι ψηφιακά∙ είναι η ζωντανή στιγμή, η αμεσότητα της συνύπαρξης και η κοινή εμπειρία-το βίωμα των ανθρώπων που το παρακολουθούν (το κοινό) και αυτών που το ερμηνεύουν. Σταματούν να βρίσκονται στο ίδιο χρονικό και χωρικό σημείο.

Το «The cooking-with-Nadi show» τοποθετείται εξαρχής στον ψηφιακό κόσμο. Αντλεί εργαλεία και στοιχεία από το Instagram. Ο λογαριασμός cooking.with.Nadi χρησιμοποιείται σαν ένα μοίρασμα της καθημερινής πρόβας. Ένα από τα ζητήματα του πρότζεκτ είναι πώς τα εργαλεία που προσφέρει η πλατφόρμα μπορούν να συνδημιουργήσουν, δραματουργικά και ζωτικά, την εξέλιξη του project. Τα social media είναι άμεσα, γρήγορα και ακραία. Όση τροφή τους δώσεις τόση θα σου δώσουν πίσω, ανεξαρτήτου πρόσημου. Αυτό αυτομάτως δημιουργεί το δίπολο του self expression (εγώ εκφράζω τον εαυτό μου/εκφράζομαι) και του self exploitation (εγώ προβάλω/ εκμεταλλεύομαι τον εαυτό μου). Είναι λεπτή αυτή η γραμμή και προσωπικά με προβλημάτισε στην δημιουργική διαδικασία.

credit: Πηνελόπη Γερασίμου

Η πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας – με ό,τι αυτή συνεπάγεται σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο – έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα σώματα και τις σχέσεις μας. Κατά συνέπεια, οι καθημερινές μας πρακτικές έχουν μετατοπιστεί κατά πολύ προς μια καινούρια και κάπως αναπάντεχη συνθήκη.

Ειδικότερα ο χώρος του χορού αλλά και του θεάτρου που σε μεγάλο βαθμό βασίζονται στις συνυπάρξεις, τις συναντήσεις και τους συνωστισμούς, έχουν δεχτεί ένα απρόσμενο πλήγμα. Σε πολλές περιπτώσεις, γίναμε θεατές από τις οθόνες των υπολογιστών προκειμένου να παρακολουθήσουμε μία παράσταση. Σίγουρα αυτή η συνθήκη δεν μπορεί να συγκριθεί με τη δια ζώσης διαδικασία της θέασης μιας παράστασης που εκτυλίσσεται στον ίδιο χώρο, τον ίδιο χρόνο.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αποφασίσαμε εξαρχής να μην βιντεοσκοπήσουμε ένα παραστατικό έργο που θα προβαλλόταν ψηφιακά, αλλά κατευθυνθήκαμε προς την ιδέα να δημιουργήσουμε ένα έργο υβριδικού χαρακτήρα. Το «Pose_Transpose» επιχειρεί μέσα από ένα σύστημα ψηφιακής χαρτογράφησης να ανιχνεύσει τις καθημερινές μας μετατοπίσεις, όπως αυτές έχουν επηρεαστεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας λόγω των πολλαπλών απαγορεύσεων.

credit: Ανδρέας Σιμόπουλος

Η τεχνολογία και ο ψηφιακός χώρος έχει γίνει από επιλογή μέρος της πρακτικής μου ήδη τρία χρόνια τώρα, οπότε δεν έζησα κάποια βίαιη μετάβαση σ’ αυτό το κομμάτι. Ο χορός, ως κίνηση που φέρει τη δυναμική της αλλαγής, είναι κάτι που μπορείς να βρεις σε κάθε σώμα, ανθρώπινο ή μη, με σάρκα ή με ψηφία. Πράγματι στερούμαστε τον συγχρωτισμό με ανθρώπους αλλά μας έχει δοθεί χώρος να συγχρωτιστούμε με άλλες υλικότητες και να παίξουμε, να εφεύρουμε ή να ανακαλύψουμε νέες σχέσεις μ’ αυτές.

Όταν πρωτοστράφηκα στην τεχνολογία ως μέσο δημιουργίας, το έκανα επειδή ένιωθα πως το σώμα μου είναι τραυματισμένο και άρα ευάλωτο. Ασχέτως του πως κρίνω αυτόν τον λόγο τρία χρόνια μετά, έχει ενδιαφέρον πως σήμερα στρεφόμαστε μαζικά στο ψηφιακό επειδή νιώθουμε τα σώματά μας ευάλωτα. Προσωπικά, η τεχνολογία με βοήθησε με πολλούς τρόπους και άρα την εμπιστεύομαι και την αγκαλιάζω πιο εύκολα ίσως από κάποιον που του επιβάλλεται.

Συγκεκριμένα στο «yaGrid», απήλαυσα την ψηφιακή δημιουργική διαδικασία χωρίς αυτό να αναιρεί το ότι μου έλειψε η ανθρώπινη επαφή. Μου έλειψε και μου λείπει απελπισμένα. Τρεις μέρες είχα γυρίσματα με ‘αληθινούς’ ανθρώπους και στο τέλος της ημέρας ήθελα να κλάψω από χαρά και πληρότητα.

credit: Ανδρέας Σιμόπουλος

Στο Βesuch πειραματιζόμαστε με στοιχεία από τον κλάδο των ψηφιακών τεχνών, προτείνοντας μία επίσκεψη της χορογραφικής πρακτικής στον κόσμο των νέων μέσων, ζητώντας, ωστόσο, από το κοινό να απο-ταυτίσει τον/την χορογράφο που συμμετέχει σε ένα ψηφιακό φεστιβάλ χορού στην covid-εποχή από τον/την ψηφιακό/ή καλλιτέχνη.

Η απόφαση να κατασκευάσουμε ένα έργο που μπορεί να κατοικήσει μόνο στην οθόνη ήταν καθοριστική και λειτούργησε απελευθερωτικά. Αναζητήσαμε μία μεθοδολογία στηριζόμενοι στη συλλογικότητα και την, από κοινού, δημιουργία, απαντώντας στην ανάγκη να μην είμαστε μόνες/οι. Αυτό που μας θυμώνει (αλλάξαμε για τώρα τη λέξη φόβος) βρίσκεται έξω από το έργο μας: Είναι η πολιτική διαχείριση των τωρινών κρίσιμων καταστάσεων και η αυθαιρεσία και επικοινωνιακή προπαγάνδα των καναλιών. Βιώνουμε πολύ έντονα την αντίφαση της παρούσας ευκαιρίας που μας δίνεται, να συμμετέχουμε σε ένα Φεστιβάλ που μας κινητοποιεί προς το να παραμείνουμε ενεργοί/ες από τη μία και της σκληρότητας και ζοφερότητας που διακατέχει τις μέρες μας από την άλλη.

•  Οι Besuch Team είναι οι Δημήτριος Μυτιληναίος, Ευθύμιος Μοσχόπουλος, Ξένια Βλάχου-Κογχυλάκη, Βενετσιάνα Καλαμπαλίκη, Νεφέλη Αστερίου

credit: Ανδρέας Σιμόπουλος

Είμαι εικαστικός. Ο τρόπος μου να επικοινωνώ είναι μέσω εικόνων. Στην προκειμένη κινούμενων. Δεν φοβήθηκα ιδιαίτερα δεδομένου του ότι δεν υπήρξε η πολυτέλεια του χρόνου. Είμαι εξοικειωμένη και με τη live performance αλλά και με τον ψηφιακό χώρο. Δούλεψα με τους περιορισμούς της συνθήκης και αυτό είναι πάντα ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Αποκλείονται οι επιλογές που προσωπικά με παραλύουν ελαφρώς. Η συνθήκη καθόρισε αρκετά στοιχεία στο έργο αυτό.

Ο συγχρωτισμός τώρα με τους συνεργάτες μου, μου επανάφερε έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα μια αίσθηση κανονικότητας. Κάτι που πραγματικά με πονάει όλο αυτό το διάστημα της πανδημίας. Σίγουρα ήταν μια πυκνή δουλειά, η οποία υλοποιήθηκε σε αρκετά σφιχτό χρονικό πλαίσιο. Υπήρξε το σκαμπανέβασμα της αυτοακύρωσης κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων αλλά αυτό είναι και προϊόν της φύσης μου. Η απόρριψη του ίδιου σου του έργου είναι απαραίτητη προκειμένου να επαναπροσδιοριστεί η πρόθεση.

Credit: Πηνελόπη Γερασίμου.

Τo σώμα είναι το εργαλείο, για ιδέες θέλουμε να μιλήσουμε. Οπότε, δεδομένων των συνθηκών, απλά άλλαξα το εργαλείο. Μια τέχνη κάτω από οποιαδήποτε συνθήκη αν βρει τον τρόπο της να υπάρχει δεν πιστεύω ότι χάνει αναγκαστικά από τα όρια που της θέτει η εκάστοτε εποχή ή συνθήκη. Λόγω του βίντεο, διάλεξα τη γλώσσα αντί για το σώμα. Και το να μιλήσω τελικά για τον χορό αντί να χορέψω, μόνο απελευθερωτικό ήταν. Μέσα από τις οριοθετήσεις ανοίγονται κι άλλα πεδία και το να μιλάμε άμεσα είναι κι αυτό μέρος της δουλειάς μας.

credit: Ανδρέας Σιμόπουλος.

Το σώμα ως μέσο στον ψηφιακό κόσμο ή τα ψηφιακά μέσα ως εργαλεία για το σώμα δεν είναι καινούριοι συσχετισμοί. Το ζήτημα είναι να υπάρχει η δυνατότητα τα σώματα να κινούνται όπως επιθυμούν. Αντιλαμβάνομαι ότι προκύπτουν υβρίδια καλλιτεχνικών αποτελεσμάτων, πράγμα ενδιαφέρον, όμως είναι άλλο η επιλογή, άλλο η ανάγκη και άλλο ο μονόδρομος για τη δημιουργία τους. Τα live streaming και οι κινηματογραφήσεις διαδικασιών προορισμένων για έκθεση σε κοινό είναι ασύμβατα και όσο εξακολουθεί να μην υπάρχει το δια ζώσης, θα πρέπει να αναρωτηθούμε σχετικά με τις διαδικασίες. Αλλιώς είναι σα να βλέπουμε φαντάσματα.

Η αφορμή για το project ήταν ένα you tube βίντεο, οπότε με αφορούσε να ακολουθήσω το συγκεκριμένο format στην υλοποίησή του. Είναι η πρώτη μου απόπειρα δημιουργίας ενός συνολικού αποτελέσματος και από μόνο του αυτό λειτούργησε απελευθερωτικά. Ασχολούμαι με το βίντεο και την εικόνα ανεξαρτήτως παρούσας συνθήκης. Παρόλα αυτά, δημιουργήθηκε σε χρονικό πλαίσιο που έχω ανησυχίες σχετικές με τον τρόπο και τις συνθήκες υπό τις οποίες θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τις επιλογές μας γενικά.

credit: Πηνελόπη Γερασίμου.

Σίγουρα προέκυψε ένα πεδίο για πειραματισμό που, πριν ένα χρόνο, δεν είχα φανταστεί και δεν περίμενα να με ενθουσιάσει τόσο. Νομίζω ότι αν δεν υπήρχε αυτή η σχεδόν αναγκαστική στροφή προς τα ψηφιακά μέσα δε θα το είχα κάνει αυθόρμητα και προσπαθώ να φανταστώ πως θα μπορούσαν να συνδυαστούν τελικά με μια ζωντανή παράσταση. Ίσως επειδή αποζητώ τη στιγμή που ένα έργο ζωντανεύει όταν παρουσιάζεται σε ένα χώρο μπροστά σε άλλους ανθρώπους αλλά και την εξέλιξη του από εκείνη τη στιγμή και μετά.

Μου λείπει αυτό το μοίρασμα, ο “αναλογικός”, κοινός χώρος για διάδραση. Μου λείπει όχι μόνο σε επίπεδο παρουσίασης ενός έργου αλλά στην καθημερινότητα πια. Ο ψηφιακός κόσμος έχει πολλά πλεονεκτήματα. Έχει, όμως, και μια ευκολία η οποία ως ένα βαθμό καταπραΰνει τις αντιδράσεις. Φοβάμαι τι μπορεί να αντικαταστήσει σιγά σιγά όλο αυτό, τι μπορεί να συνηθίσουμε.

credit: Πηνελόπη Γερασίμου.

Ο ψηφιακός χώρος λειτουργεί κατευναστικά όταν δημιουργός και δημιούργημα μπαίνουν σε αυτόν εθελοντικά. Όταν εισβάλλεις στην ψηφιακή αποκωδικοποίηση μιας ιδέας επειδή οι κοινωνικές συνθήκες το επιβάλλουν, χρειάζεται σίγουρα μεγαλύτερη διερεύνηση του πλαισίου. Το για ποιόν λόγο και πως εγκλωβίστηκες ξαφνικά στην ψηφιακότητα της τέχνης αφορά πλέον την κοινωνική κατάσταση. Αναρωτιέσαι: Πόσο θα κρατήσει αυτό; Είναι αυτό ένα νέο status-quo το οποίος πρέπει εγώ -ως δημιουργός και ως πολίτης- να συνηθίσω; Να μιλήσω για αυτό; Ή να ασχοληθώ με την τέχνη για την τέχνη; Τι ευθύνη έχω απέναντι σε αυτή την καταναγκαστική ψηφιοποίηση μιας κατά τ’ άλλα βιωματικής εμπειρίας;

Προσωπικά χρησιμοποίησα τον χώρο που μου δίνεται, αξιοποιώντας μια ήδη υπάρχουσα συνθήκη της ψηφιακής τέχνης –το μουσικό βίντεο – ώστε να μπορώ να απεγκλωβιστώ από την αμήχανη καταγραφής ενός εξ ορισμού παραστάσιμου υλικού (κάτι για το οποίο έχω σίγουρα δεύτερες σκέψεις).

Credit: Stephie Grape

Στο πρότζεκτ “442 or a game without score” της χορογράφου και σκηνοθέτριας Εύης Σούλη, το οποίο είναι το μοναδικό on stage έργο του φετινού προγραμματισμού του ONC8, δούλεψα ως χορεύτρια. Μετά από τρεις συνεχόμενους μήνες προβών σε συνθήκες αυστηρού λοκντάουν, με εβδομαδιαία τεστ, ατομική προφύλαξη και μάσκες, μπορώ με σιγουριά να πω ότι η Τέχνη του Χορού δεν μπορεί να επιτελέσει στο ακέραιο τον σκοπό και τη λειτουργία της ψηφιακά . Πρόκειται για ένα έργο χορευτικού ensemble όπου η επαφή είναι αναγκαίο ζητούμενο για το προχώρημα της δημιουργικής διαδικασίας ώστε να εκπληρωθεί η σύνδεση με το κοινό, τον έτερο δηλαδή πόλο του ζωντανού θεάματος.

Ωστόσο, με δεδομένο ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι περισσότερο ταινία και όχι παράσταση με την στενή έννοια του όρου, αφού γνωρίζαμε εξ’ αρχής ότι θα προβληθεί διαδικτυακά, επαναπροσδιορίσαμε μέσω ενός άλλου πρίσματος την έννοια της επαφής. Θεωρώ λοιπόν ότι με αυτόν τον τρόπο άνοιξε ένα διάλογος του μεταξύ της Τέχνης του Χορού και του Κινηματογράφου που μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο μονοπάτι στην μετά- την – πανδημία εποχή, μέσω του οποίου θα ο Χορός θα ανοίξει τα φτερά του στην διεύρυνση του κοινού του και στην επανατοποθέτησή του πίσω και μπροστά από την κάμερα, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει ότι δεν προσδοκώ τις κατάμεστες αίθουσες και τις ελεύθερες ζωές και πρόβες.