Παγκόσμια Ημέρα Δασών: Τι απειλεί τα ελληνικά δάση;

Τα μεγαλόσωμα – όπως θα έλεγε και ο ποιητής – δάση της Ελλάδας είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού πλούτου της. Η σημασία τους για τη διάσωση της βιοποικιλότητας είναι τέτοια ώστε τα μισά από αυτά έχουν κατοχυρωθεί ως προστατευόμενα από το δίκτυο Natura, το σπουδαίο αυτό ευρωπαϊκό δίκτυο που ορίζει την ορθή διαχείριση οικοτόπων και ειδών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στην Ευρώπη υπολογίζεται πως περίπου 375.000 km² δασών περιλαμβάνονται στο δίκτυο Natura 2000. Αυτό αντιστοιχεί στο 50% των συνολικών εκτάσεων που βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας του δικτύου Natura 2000 και περίπου το 21% των συνολικών δασικών πόρων της Ευρώπης. Σ’ αυτό τον «πράσινο» κατάλογο η Ελλάδα έχει τοποθετήσει 24 δασικές περιοχές, που καταλαμβάνουν περίπου το 45% όλων των Natura οικότοπων της χώρας.

Τις τελευταίες εβδομάδες η διασύνδεση των ελληνικών δασών με το δίκτυο Natura έγινε ακόμα πιο επιτακτική καθώς ψηφίστηκε στη Βουλή ο νόμος 4782/2021 και ειδικότερα το άρθρο 218 που απειλεί ευθέως την προστασία που παρείχε μέχρι σήμερα το καθεστώς Natura.

«Από τον Ιανουάριο του 2019, το υπουργείο Περιβάλλοντος ξεκίνησε να εκπονεί το έργο Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, προκειμένου να συμβάλει στην ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Το έργο αυτό περιλαμβάνει τόσο την εκπόνηση των ΕΠΜ για το σύνολο των περιοχών Natura της χώρας, όσο και τη σύνταξη σχεδίων Προεδρικών Διαταγμάτων για τη θεσμοθέτηση των προστατευόμενων περιοχών και την εφαρμογή Σχεδίων Διαχείρισης και αναγέννησης για όλες τις περιοχές του ελληνικού δικτύου Νatura 2000» εξηγεί ο Γιώργος Μελισσουργός, υπεύθυνος για τις περιοχές Natura στην WWF Greece.

Κι ενώ συμβαίνει αυτό, και δη με χαρακτηριστική καθυστέρηση, μια διάταξη νομοσχεδίου που προώθησε και ψήφισε το υπουργείο Ανάπτυξης «ανοίγει ένα παράθυρο για εξαιρέσεις. ‘Βλέπει’, δηλαδή, μέσα σε περιοχές Natura περιπτώσεις όπου θα μπορούσαν να γίνουν ήπια αναπτυξιακά έργα. Φανταστείτε, ας πούμε σε μια υπο – περιοχή Natura να φτιαχτεί ένα ξενοδοχείο. Μια κίνηση απαράδεκτη που όχι μόνο προκαταλαμβάνει αυτό που έτσι κι αλλιώς συμβαίνει από το υπουργείο Περιβάλλοντος αλλά υπονομεύει μια γενικότερη προσπάθεια για την προστασία της ελληνικής φύσης».

Οι συστάσεις για να αποσυρθεί η επίμαχη διάταξη από το νομοσχέδιο ήταν πολλές. Παρενέβη η Επιτροπή «Φύση 2000» (του αρμόδιου γνωμοδοτικού οργάνου του κράτους για το συντονισμό, την παρακολούθηση και αξιολόγηση των πολιτικών και μέτρων προστασίας της ελληνικής βιοποικιλότητας), η Επιστημονική Επιτροπή της Βουλής, 23 περιβαλλοντικές οργανώσεις της χώρας – οι οποίες κατέθεσαν 40.000 υπογραφές πολιτών που συγκεντρώθηκαν σε λιγότερο από πέντε ημέρες – αλλά η στάση του υπουργού Ανάπτυξης, Άδωνη Γεωργιάδη δεν κάμφθηκε ούτε στο ελάχιστο. Προτείνοντας συνειδητά τον κατακερματισμό περιοχών υπό καθεστώς προστασίας, και γνωρίζοντας ότι δεν συνάδει ούτε με την ευρωπαϊκή νομοθεσία αλλά ούτε και με το παγκόσμιο αίτημα απέναντι στην πρόκληση της κλιματικής κρίσης.

«Το πραγματικό στοίχημα της εποχής μας είναι να φτιάξουμε ένα πλαίσιο που θα ορίζει τι επιτρέπεται και τι όχι στις περιοχές Νatura. Κι αντί να κινηθούμε σε αυτή την κατεύθυνση όπου ο άνθρωπος και η βιώσιμη ανάπτυξη θα συμπορευτούν, αποφασίζουμε να εξυπηρετήσουμε επενδυτικά έργα κατά το δοκούν» τονίζει ο κ. Μελισσουργός.

Η αντίδραση των περιβαλλοντικών οργανώσεων δεν περιορίστηκε εκεί. Με επιστολή τους προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον αρμόδιο επίτροπο Περιβάλλοντος Βιργίνιους Σινκεβίτσιους 13 οργανώσεις καταγγέλλουν μια σειρά από παραβιάσεις του άρθρου 6 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ που αφορά την προστασία της βιοποικιλότητας και τη θέσπιση του ευρωπαϊκού δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, οι οποίες έρχονται σε συνέχεια της μη εφαρμογής υποχρεώσεων της χώρας μας έναντι της νομοθεσίας της Ε.Ε. για την προστασία της φύσης.

Οι οργανώσεις ζητούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εντείνει τις ενέργειες παρότρυνσης της Ελλάδας για αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας και εφαρμογή του ενωσιακού κεκτημένου για την προστασία των οικοτόπων και ειδών χλωρίδας και πανίδας, επισπεύδοντας τις διαδικασίες παράβασης της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.
Παράλληλα, ζητούν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων για αναστολή αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων σημαντικής επίπτωσης στις περιοχές Natura 2000 της Ελλάδας, μέχρι να ολοκληρωθεί η προβλεπόμενη από τον νόμο διαδικασία θεσμοθέτησης μέτρων προστασίας.

Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα των Δασών, πρέπει να τονίσουμε πως τα ελληνικά δάση απειλούνται. Και πως, παρά το ατελές και αμφίθυμο καθεστώς προστασίας τους, η Ελλάδα διαθέτει σπουδαία δασικά οικοσυστήματα. Ξεχωρίζουμε τα σημαντικότερα από αυτά, ως δείγμα του πλούτου που καλούμαστε να υπερασπιστούμε. Όπως, περίπου, καλούσε και ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης λέγοντας «ν᾿ αγκαλιάσουμε τα μεγάλα δέντρα». 

Σχεδόν το 60% των ειδών που απαντώνται σε ολόκληρη την Ευρώπη διαβιούν και στην οροσειρά της Ροδόπης. Αυτό την καθιστά ως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες οικολογικά περιοχές της ηπείρου και συνάμα την αναδεικνύει σε ένα από τα σπουδαιότερα οικοσυστήματα των Βαλκανίων.

Η σπουδαιότητα της ως οικοσύστημα είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων: Καταρχάς, γιατί κατά την τελευταία εποχή των Παγετώνων ‘διασώθηκε’ και δεν καλύφθηκε από αυτούς. Επιπλέον, γιατί τοποθετείται στην συμβολή της βαλκανικής, της ιρανοκασπικής και μεσογειακής χλωρίδας και πανίδας ενώ οφείλει πολλά στη γεωλογική σύσταση και στην γεωμορφολογία της. Για όλους αυτούς τους λόγους, η Ροδόπη σηματοδοτεί ένα ασφαλές καταφύγιο για πολλά είδη της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, σηματοδοτεί το νοτιότερο όριο της εξάπλωσής τους.

Στην οροσειρά της Ροδόπης εκτείνεται ένα από τα μεγαλύτερα και τα παραγωγικότερα δάση της Ελλάδας και – ευτυχώς – ένα από τα λιγότερο επηρεασμένα λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης φυσικά οικοσυστήματα της Ευρώπης.

Στα όρια της συγκεντρώνονται όλες οι βασικές ζώνες βλάστησης του ελλαδικού χώρου, συνιστώντας ένα βοτανικό παράδεισο: Βελανιδιές, καστανιές, έλατα, οξιές, σημύδες, μεγάλες εκτάσεις Μαύρης Πεύκης, πολλών ειδών έλατα συνθέτουν τον πράσινο χάρτη της. Συνολικά εκτιμάται ότι ο αριθμός των φυτικών ειδών που φιλοξενεί υπερβαίνει τις 1000 κατηγορίες.

Με αυτά τα χαρακτηριστικά χλωρίδας παρέχει στέγη σε μεγάλο αριθμό ζώων – κάποια από τα οποία χρήζουν ειδικής διαχείρισης λόγω της ιδιαιτερότητας τους, όπως η Καφέ Αρκούδα το Αγριόγιδο, ο Αγριόκουρκος, η Αγριόκοτα. Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, στην περιοχή απαντώνται 57 είδη θηλαστικών με εξέχουσα περίπτωση την Καφέ Αρκούδα. Στο Εθνικό Πάρκο συναντάται επίσης ο μοναδικός φυσικός πληθυσμός Κόκκινου Ελαφιού στην Ελλάδα (20-30 άτομα), καθώς και άλλα προστατευόμενα είδη, όπως ο Λύκος, το Ζαρκάδι, ο Αγριόχοιρος, ο Σκίουρος , η Αγριόγατα, η Βίδρα και πολλά είδη νυχτερίδων.

Οι πληθυσμοί μεγάλου αριθμού σπάνιων, και μη, ειδών θηλαστικών στα δάση της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα την ένταξη εκτεταμένων περιοχών στο Δίκτυο Natura 2000 και τη θεσμοθέτηση της περιοχής συνολικά ως προστατευόμενη.

Εξίσου πλούσια και η ορνιθοπανίδα της Ροδόπης αφού έχουν καταγραφεί 139 είδη, ημερόβια, νυκτόβια και αρπακτικά όπως ο Χρυσαετός, ο Σταυραετός, ο Πετρίτης, ο Μπούφος, ο Δρυοκολάπτης και το Χαροπούλι.

Η οροσειρά της Ροδόπης φαίνεται να κατοικείται από την Παλαιολιθική εποχή, καταχωρημένο ως ιερό βουνό των Ελλήνων συνδεδεμένο με τον Ορφέα και το θεό Διόνυσο, τον οποίο τιμούσαν ιδιαίτερα στη Θράκη.

Γύρω από την ονομασία της οροσειράς υπάρχουν διάφοροι μύθοι και δοξασίες. Ένας από αυτούς υποστηρίζει πως η Ροδόπη ήταν κόρη του Στρυμόνα και αδερφή του Αίμου, τον οποίο και ερωτεύτηκε τον Αίμο. Από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Έβρος. Καθώς ο Αίμος διέπραξε ύβρη προς τον Δία, εκείνος τους μεταμόρφωσε σε βουνά. Ένας άλλος μύθος υποστηρίζει ότι η Ροδόπη υπήρξε νύμφη μιας θρακικής πηγής που αγάπησε τον Απόλλωνα και έγινε μητέρα του Κίκονα, γενάρχη των Κικόνων. Προηγουμένως, όμως, είχε δώσει όρκο παρθενίας Άρτεμη, με αποτέλεσμα η θεά να την μεταμορφώσει σε πηγή. Ακόμα και μέσα από τους μύθους, η Ροδόπη αφηγείται τον φυσικό της πλούτο.