Από τη Μάγια Αγγέλου έως τη Νίνα Σιμόν: Έξι σπουδαίες μαύρες καλλιτέχνιδες αφοσιωμένες στον αγώνα για φυλετική ισότητα

Ο αγώνας για τα πολιτικά δικαιώματα στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξε ένας σκοπός που απασχόλησε τις Αφροαμερικανές γυναίκες ήδη από τον 19ο αιώνα. Oι γυναίκες αυτές έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στην ενίσχυση της ποικιλομορφίας των ιδεών ως απάντηση στις φυλετικές διακρίσεις και την καταπίεση, ενώ σε οργανωτικό επίπεδο πάλεψαν για την βελτίωση των συνθηκών της ζωής των Αφροαμερικανών σε τομείς όπως η εκπαίδευση, τα εργασιακά δικαιώματα, η ισότητα, η ισονομία και η δικαιοσύνη για όλους.

Αιτήματα τα οποία αποτέλεσαν την αφορμή για την ανάδυση πολυάριθμων κινημάτων, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και έπειτα, με κυριότερα το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα και το Κίνημα της Μαύρης Δύναμης, όπου αγανακτισμένοι από τις προκαταλήψεις και τη βία εναντίον τους οι Αφροαμερικανοί ξεκίνησαν έναν άνευ προηγουμένου αγώνα ενάντια στη κοινωνική αδικία.

«The Flag is Bleeding #2» («American Collection #6»), 1997. Φώτο: Faith Ringold/ARS / Pippy Houldsworth Gallery

Στα κινήματα αυτά οι Αφροαμερικανές γυναίκες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο σε όλες τις προσπάθειες οργάνωσης τους σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, εμπλεκόμενες σε κάθε μορφή διαμαρτυρίας. Κατάφεραν να αποτελέσουν την πλούσια, ζωηρή φωνή για ελευθερία, δικαιοσύνη, ανεξαρτησία και εξασφάλιση φυλετικής, οικονομικής και έμφυλης ισότητας.

Αρκετές από αυτές επεδίωξαν μέσα από την τέχνη να εξασκήσουν δημόσια επιρροή και να εκφράσουν με δικά τους λόγια και εικόνες τις ελπίδες, τους φόβους αλλά και τις ανησυχίες τους για κάθε είδους διακρίσεις, ιδιαίτερα αυτές που στόχευαν τις μαύρες γυναίκες. Με αυτό τον τρόπο συνδέθηκαν και με τα φεμινιστικά κινήματα της εποχής , μαχόμενες ταυτόχρονα σε πολλαπλά μέτωπα, ενώ άφησαν πίσω τους ένα ρηξικέλευθο δημιουργικό έργο.

«American People #20: Die» (1967) | Φώτο: moma.org

Η συγγραφέας, περφόρμερ και εικαστικός Φέιθ Ρίνγκολντ, με σπουδές στις Καλές Τέχνες και τα παιδαγωγικά, ξεκίνησε την καριέρα της ως ζωγράφος και δασκάλα. Τα έργα της είναι διάσημα για τον συνδυασμό της ζωγραφικής, του καπιτονέ υφάσματος και της εξιστόρησης. Έχει γράψει ή/και εικονογραφήσει 14 παιδικά βιβλία και έχει τιμηθεί με περισσότερα από 75 βραβεία. Ίδρυσε τη ΜΚΟ «Anyone Can Fly», με σκοπό τη στήριξη καλλιτεχνών της Αφρικανικής διασποράς και της παρουσίασης του έργου σπουδαίων εκπροσώπων της Αφροαμερικανικής Τέχνης.

Από το 1960 οι ελαιογραφίες και τα πόστερ της επενδύθηκαν με ισχυρό πολιτικό μήνυμα. Το 1963 ξεκίνησε μια σειρά πινάκων ζωγραφικής, με τίτλο «The American People», τα οποία αποτελούν μια σκιαγράφηση του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα από τη γυναικεία οπτική. Ο διασημότερος από αυτούς τους πίνακες ο «American People #20: Die» (1967), μια τολμηρή αναπαράσταση των ταραχών της περιόδου, είναι εμπνευσμένος από τη «Γκερνίκα» του Πικάσο. Στα 1970s έδωσε πολυάριθμες διαλέξεις σε Συνέδρια Φεμινιστικής Τέχνης, ενώ επιδίωξε μεγαλύτερη φυλετική ενσωμάτωση στον καλλιτεχνικό χώρο.

Το γλυπτό «Black Unity» (1968) από τις δύο πλευρές. Φώτο: George Etheredge / The New York Times

Η Ελίζαμπεθ Κάτλετ θεωρείται μια από τις σημαντικότερες Αμερικανίδες καλλιτέχνιδες του 20ου αιώνα. Γλύπτρια, χαράκτρια, εκπαιδευτικός, η Κάτλετ σπούδασε υπό τη διδασκαλία κορυφαίων καλλιτεχνών όπως η Λόις Μαϊλού Τζόουνς και ο Γκραντ Γουντ. Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας, αφοσιωμένη σε μια «πολιτική» τέχνη, προσπάθησε να δώσει φωνή στη στωικότητα, την αξιοπρέπεια και τη δύναμη των μαύρων γυναικών και άλλων καταπιεσμένων ανθρώπων. Τα θέματά που αναπαριστά σχετίζονται με την εθνότητα, τη μητρότητα και το γυναικείο σώμα, ιδιαίτερα αυτό των μαύρων γυναικών.

Τα γλυπτά της αποπνέουν μια αίσθηση μνημειακότητας, ενώ οι λείες και γυαλιστερές επιφάνειες και οι οργανικές μορφές της αν και φλερτάρουν με την αφαίρεση, ωστόσο, παραμένουν παραστατικές. Μέσα από το Κίνημα των Μαύρων Τεχνών των 60s και των 70s, εξέφρασε την αλληλεγγύη της για τους αγώνες των Αφροαμερικανών, με έμφαση στον κεντρικό ρόλο των γυναικών σε αυτούς. Τα έργα της σχολιάζουν θέματα της επικαιρότητας όπως η χαρακτηριστική υψωμένη γροθιά των μαύρων αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 («Black Unity») και η φυλάκιση της Άντζελα Ντέιβις («Freedom for Angela Davis», 1969).

Φώτο: Wikimedia Commons.

Η Μάγια Αγγέλου υπήρξε εμβληματική μορφή των γραμμάτων και των τεχνών στις Η.Π.Α. Έχει γράψει επτά αυτοβιογραφικά βιβλία, με πιο γνωστό το «I Know Why the Caged Bird Sings» (1969) στο οποίο αφηγείται τον δρόμο προς την ενηλικίωση και τις διακρίσεις που βίωσε λόγω του χρώματος της. Επιπλέον έχει ασχοληθεί με τον χορό, την υποκριτική, τη σκηνοθεσία, την παραγωγή, το τραγούδι, τη συγγραφή σεναρίου, παιδικών βιβλίων, και θεατρικών, τη στιχουργική. Θεωρείται η πρώτη μαύρη γυναίκα της οποίας το σενάριο για ταινία μεγάλου μήκους μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη: «Georgia, Georgia» (1972).

Η πρώτη της ποιητική συλλογή «Just Give Me a Cool Drink of Water ‘fore I Diiie», που κυκλοφόρησε το 1971, υπήρξε υποψήφια για Βραβείο Πούλιτζερ . Μέσα από τα ποιήματά της αποτύπωσε τη Μαύρη ομορφιά, τη δύναμη των γυναικών και του ανθρώπινου πνεύματος, απαιτώντας κοινωνική δικαιοσύνη για όλους. Έστρεψε την προσοχή στη ζωή των Αφροαμερικανών από την εποχή της δουλείας έως την εξεγερσιακή δεκαετία του 1960, με θέματα όπως την εσωτερική αγωνία της εξαναγκασμένης υποταγής, την ενοχή, τη διαμαρτυρία και τον αγώνα για επιβίωση.

Όταν το 1959 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη πήρε μέρος στο Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα. Όχι μόνο ως φωνή του αγώνα των Αφροαμερικανών για την κατάκτηση των δικαιωμάτων τους, μέσα από τα γραπτά της, αλλά και ως οργανώτρια. Ανάμεσα σε άλλα έγραψε και συμμετείχε στην παραγωγή του show «Cabaret for Freedom» για την οικονομική ενίσχυση του οργανισμού για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων Southern Christian Leadership Conference, του οποίου ανέλαβε τη διεύθυνση στη Νέα Υόρκη. Εκεί θα γνωρίσει τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Αργότερα θα συνεργαστεί και με τον Μάλκολμ Χ.

Φώτο: storygatherings.com

Η ποιήτρια και εκπαιδευτικός Νίκι Τζιοβάνι ήδη από τα σχολικά χρόνια είχε εμπλακεί με το Κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων το οποίο κατείχε κεντρική θέση στη ζωή και το έργο της. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της εμβαπτίστηκε στη ρητορική και τις ιδέες του Κινήματος της Μαύρης Δύναμης και των Μαύρων Τεχνών. Ως συνέπεια την ποίηση της διατρέχουν ζητήματα που σχετίζονται με τη φυλή, το φύλο την αγάπη και την πολιτική, την οριοθέτηση μιας περήφανης μαύρης ταυτότητας και την εξύψωση της αφροαμερικάνικης κουλτούρας και κληρονομιάς.

Η πρώτη της ποιητική συλλογή «Black Feeling Black Talk» κυκλοφόρησε το 1968 και εμπνεύστηκε από τις δολοφονίες επιφανών προσώπων όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, με στόχο να ευαισθητοποιήσει για τα δεινά και τους αγώνες των μαύρων. Στο ποιητικό της έργο, αν και χρησιμοποιεί μια φαινομενικά «απλοϊκή» γλώσσα, συνδυάζει την τρυφερότητα, το χιούμορ και την αφοσίωση της στην αλήθεια. Η μεγάλη επιτυχία που γνώρισε οφείλεται στην ταύτιση των αναγνωστών με τα αισθήματα καταπίεσης και θυμού που εξέφραζε το έργο της, καθώς και την αλληλεγγύη που ενέπνεε.

Έχει γράψει, επίσης, παιδικά βιβλία, δοκίμια για την εμπειρία της με το Κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων, ενώ αντιλαμβανόμενη τα εκδοτικά εμπόδια με τα οποία έρχονται αντιμέτωπες άλλες μαύρες καλλιτέχνιδες, έθεσε ως στόχο ζωής την υποστήριξη τους.

Φώτο: David Attie/PBS

Η ακτιβίστρια και δραματουργός Λορέιν Χάνσμπερρυ εμφάνισε από πολύ νωρίς την κλίση της για το θέατρο. Τις θεατρικές σπουδές της ακολούθησε η ενασχόληση της με τη δημοσιογραφία στην εφημερίδα «Freedom». Παράλληλα, συμμετείχε σε απεργίες, έδινε ομιλίες στους δρόμους και προσέφερε βοήθεια σε ανθρώπους που είχαν ανάγκη. Ο ακτιβισμός καθώς και η «ψυχή» του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα διατρέχει το σύνολο του δραματουργικού της έργου.

Το έργο της «Ένα Σταφύλι στον Ήλιο» (1959) υπήρξε το πρώτο θεατρικό γραμμένο από μαύρη γυναίκα που ανέβηκε στο Broadway και της χάρισε το βραβείο New York Drama Critics’ Circle.  Στο νατουραλιστικό αυτό έργο η Χάνσμπερρυ μίλησε για τις συνθήκες της ζωής των Αφροαμερικανών, για τα κινήματα διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους και τις προσπάθειες τους να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους μέσα σε καταπιεστικά περιβάλλοντα. Τη φήμη που απέκτησε τη χρησιμοποίησε για να μιλήσει για κοινωνική δικαιοσύνη και τις απαραίτητες κοινωνικές αλλαγές που θα δώσουν τέλος στις διακρίσεις.

Φώτο: Joi Gresham/ Lorraine Hansberry Literary Trust

Σε άλλα έργα της («The Sign in Sidney Brunstein’s Window», «Les Blancs») εξερεύνησε επιπλέον ζητήματα φύλου, σεξουαλικότητας, ταυτότητας, επανάστασης και αποικιοκρατίας. Το 1962 συμμετείχε σε συζήτηση, για τη «φυλετική κρίση» που γνώριζαν οι Η.Π.Α., μαζί με τον τότε Γενικό Εισαγγελέα Ρόμπερτ Κέννεντυ.

Φώτο: Verve

Η Νίνα Σιμόν υπήρξε αναμφισβήτητα μια από τις πιο ταλαντούχες μουσικούς του 20ου αιώνα αν και έζησε μια ταραχώδη και ως επί το πλέιστον κακότυχη ζωή. Η Σιμόν βίωσε τον ρατσισμό στο πετσί της ήδη από τα σχολικά της χρόνια, ενώ το  όνειρό της να γίνει η πρώτη Αφροαμερικανή πιανίστρια κλασικής μουσικής θρυμματίστηκε όταν και απορρίφθηκε από το Curtis Institute of Music της Φιλαδέλφειας για φυλετικούς λόγους. Συμμετείχε στο Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα κατόπιν παρότρυνσης της σπουδαίας δραματουργού και φίλης της Λορέιν Χάνσμπερρυ.

Η συνεισφορά της στο κίνημα υπήρξε ζωτικής σημασίας. Μέσα από τη μουσική της αφύπνισε τις συνειδήσεις του μαύρου και λευκού κοινού ως προς τους αγώνες και τα αιτήματα του. Οι δολοφονίες Αφροαμερικανών από λευκούς ακροδεξιούς εξτρεμιστές την ενέπνευσαν να γράψει, το 1963, το τραγούδι-διαμαρτυρία για τη φυλετική ανισότητα «Mississippi Goddam» εκφράζοντας την οργή και την αγανάκτηση ενός ολόκληρου κινήματος. Δύο χρόνια αργότερα θα το ερμηνεύσει σε μια συναυλία στην Αλαμπάμα για να τιμήσει τις Πορείες του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερι.

Λίγο μετά τη δολοφονία του Κινγκ το 1968, κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας στο Westbury Music Fair θα ερμηνεύσει ένα ολοκαίνουριο τραγούδι αφιερωμένο σε αυτή την εμβληματική προσωπικότητα με τίτλο «Why? (The King of Love Is Dead)». Τα τραγούδια της άλλες φορές ήταν εμποτισμένα με περηφάνεια και αισιοδοξία, όπως οι διασκευές-ύμνοι για το κίνημα «Feeling Good», «I Wish I Knew How It Would Feel to Be Free», «Ain’t Got No/I Got Life» ή το τραγούδι εις μνήμη της Λορέιν Χάνσμπερρυ «To Be Young, Gifted and Black» που μετατράπηκε σε έναν «μαύρο ύμνο».