Η σπουδαία Charlotte Bronte & η διαχρονικότητα της «Jane Eyre»

Σαν σήμερα 21 Απριλίου, το 1816, γεννήθηκε, στο Thornton του Ηνωμένου Βασιλείου, η μυθιστοριογράφος και ποιήτρια Charlotte Bronte, πρωτοπόρος της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Ευφυής, με ζωηρή αίσθηση του χιούμορ και ένα φυσικό χάρισμα στη χρήση των λέξεων. Ένα δυνατό και επινοητικό μυαλό, του οποίου η φαντασία, η δημιουργικότητα, η δεξιοτεχνία και η έμφυτη περιέργεια για εξερεύνηση, αντικατοπτρίζεται τόσο στους φανταστικούς κόσμους που έπλαθε, ως παιδί, μαζί με τα αδέρφια της, Emily, Anne και Branwell, στο πατρικό τους σπίτι στο Haworth και τους οποίους κατέγραφε με γλαφυρό τρόπο σε μικρά βιβλιαράκια, όσο και στα λογοτεχνικά έργα της ωριμότητας της.

Το «Haworth Parsonage» στο δυτικό Yorkshire υπήρξε κάποτε το σπίτι της οικογένειας Bronte. Σήμερα στεγάζει το μουσείο «Brontë Parsonage» το οποίο προωθεί την λογοτεχνική κληρονομιά των αδερφών Bronte.

Συγγραφέας, ποιήτρια, ζωγράφος…μια πολυτάλαντη προσωπικότητα, της οποίας οι ικανότητες ενθαρρύνθηκαν κάτω από την επιρροή του πατέρα της, Αιδεσιμότατου Patrick Bronte, ο οποίος όχι μόνο επέτρεπε στα παιδιά του απεριόριστη πρόσβαση στα βιβλία, τις εφημερίδες και τα περιοδικά που είχε στο σπίτι, αλλά, παράλληλα, τους παρακινούσε να κυνηγήσουν τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα.

Μια ανεξάρτητη γυναίκα, με ισχυρή θέληση και ανήσυχο πνεύμα, της οποίας οι αναζητήσεις, το πάθος για το διάβασμα, ο αγώνας για αυτοβελτίωση, τα ταξίδια και όλες εκείνες οι μεγάλες και μικρές λεπτομέρειες που συνέθεταν τον κόσμο της, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διανοητική και καλλιτεχνική ανάπτυξη, μιας από τις σημαντικότερες συγγραφείς του 19ου αιώνα. Χωρίς να εκλείπουν, βέβαια, οι εσωτερικές αμφιβολίες και οι φόβοι που την κατέτρωγαν, η ευθιξία, η μακαβριότητα και η έλλειψη ελέγχου στις απότομες αλλαγές της διάθεσης της.

Πορτραίτο της Anne, Emily και Charlotte, από τον αδερφό τους Branwell, Περ. 1843, Εθνική Πινακοθήκη Πορτραίτων, Λονδίνο

Μια βασανισμένη ψυχή, της οποίας η ζωή στιγματίστηκε από μια σειρά απογοητεύσεων και  τραγικών γεγονότων. Σε νεαρή ηλικία βίωσε την απώλεια της μητέρας της και των δύο μεγαλύτερων αδερφών της, Mary και Elizabeth, ενώ σε διάστημα μόλις οχτώ μηνών, από τον Σεπτέμβριο του 1848 έως τον Μάιο του 1849, έχασε και τα υπόλοιπα αδέρφια της, Branwell, Emily και Anne, συνοδοιπόροι στις λογοτεχνικές διαδρομές της, οι οποίοι πέθαναν σε αρκετά νεαρή ηλικία. Συγκεκριμένα μόνο η Charlotte, απ’ όλα τα αδέρφια της, κατάφερε να ξεπεράσει τα 31.

Κατά τη διάρκεια της σχετικά σύντομης ζωής της (πέθανε το 1855 σε ηλικία 38 ετών) είδε να εκδίδονται τρία μυθιστορήματα της κάτω από το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Currer Bell. Η εμβληματική «Jane Eyre: An Autobiography» τον Οκτώβριο του 1847, η «Shirley» το 1849 και η «Villette» τον Ιανουάριο του 1853.

Προσωπογραφία της Charlotte Bronte, από τον George Richmond, Εθνική Πινακοθήκη Πορτραίτων, Λονδίνο

Το 1846 εξέδωσε μαζί με τις αδερφές τις Emily και Anne έναν τόμο ποιημάτων, με τίτλο «Poems by Currer, Ellis and Acton Bell». Πρόκειται για την πρώτη τους εκδοτική προσπάθεια. Το βιβλίο πούλησε μόνο δύο αντίτυπα, ωστόσο έλαβε τρεις ενθαρρυντικές κριτικές. Τέλος, το πρώτο μυθιστόρημα της Charlotte, με τίτλο «The Professor», αν και απορρίφθηκε συστηματικά από τους εκδοτικούς οίκους όσο η ίδια βρισκόταν εν ζωή, κυκλοφόρησε, ωστόσο, μετά τον θάνατό της.

«Jane Eyre» (2011), σε σκηνοθεσία Cary Fukunaga

Ένα σπουδαίο και κλασικό μυθιστόρημα, το οποίο επηρέασε όσο κανένα άλλο την εξέλιξη της μυθιστοριογραφίας της βικτωριανής εποχής.

Πρόκειται για την ιστορία μιας νεαρής ορφανής, της Jane Eyre, η οποία εργάζεται ως γκουβερνάντα της προστατευομένης του κυρίου Rochester, του μυστηριώδους και αινιγματικού εργοδότη της, τον οποίο ερωτεύεται. Τα αισθήματά της βρίσκουν ανταπόκριση, ωστόσο, οι συνταρακτικές αποκαλύψεις την ημέρα του γάμου, οδηγούν την Jane στην απόφαση να τον εγκαταλείψει. Ύστερα από αρκετές κακουχίες, βάσανα, και, εν τέλει, ευνοϊκές εξελίξεις στη ζωή της, η ηρωίδα θα προσπαθήσει να βρει τον δρόμο προς τον Rochester, σε μια ιστορία αγάπης, συγχώρεσης και ανεξαρτησίας.

«Jane Eyre» (1983), μίνι σειρά του BBC

Στην καρδιά του μυθιστορήματος της Charlotte Bronte βρίσκεται μια σκεπτόμενη γυναίκα, η οποία παλεύει να διαμορφώσει τη δική της προσωπική ταυτότητα, μέσα στα δεσμά της θρησκευτικής, ταξικής και κοινωνικής καταπίεσης της εποχής της. Μια δυνατή γυναίκα που καταφέρνει να αποκηρύξει τους ενδόμυχους πόθους και επιθυμίες της, για χάρη του αυτοσεβασμού της και των ισχυρών πεποιθήσεων της. Καθώς, επίσης, και να αψηφήσει τη «θεϊκής» δήθεν προελεύσεως» κοινωνική διαστρωμάτωση μεταξύ πλούσιων και φτωχών.

Το βιβλίο εκδόθηκε στις 19 Οκτωβρίου 1847, με πρωτότυπο τίτλο «Jane Eyre: An Autobiography» και γνώρισε, αμέσως, τεράστια επιτυχία. Ωστόσο δεν πρόκειται για μια αυτοβιογραφία της Charlotte, όπως υποδηλώνει ο τίτλος, αν και εμπεριείχε κάποια λιγοστά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Κυριώς, όμως, στο ασήμαντο παρουσιαστικό, τη δυναμική προσωπικότητα και τη σταδιακή προσωπική ανάπτυξη και ωρίμανση της Jane βρίσκουμε κάτι από τη συγγραφέα, με τις ομοιότητες, ωστόσο, να είναι λιγότερες από όσες η ίδια η Charlotte ήθελε να πιστεύει.

«Rebecca» (1940) σε σκηνοθεσία Alfred Hitchcock

Ένας συνδυασμός ρομάντζου και κοινωνικού ρεαλισμού, με κάποιους σατυρικούς υπαινιγμούς, που αποτέλεσε πρότυπο γραφής για τις γυναίκες του 19ου αιώνα.  Ένα καινοτόμο μυθιστόρημα, το οποίο είχε (και έχει ακόμη) σημαντικό αντίκτυπο στην κουλτούρα και τον πολιτισμό. Γνώρισε πολυάριθμες διασκευές, για τον κινηματογράφο, το θέατρο, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, ακόμη και λογοτεχνικές «επαναλήψεις», με κορυφαία, το γοτθικό μυθιστόρημα της Daphne du Maurier, «Rebecca» (1938), το οποίο μεταφέρθηκε από τον Alfred Hitchcock στον κινηματογράφο, αποτελώντας πλέον ένα από τα κλασικότερα φιλμ στην ιστορία.

Στον κινηματογράφο η «Jane Eyre» προσέλκυσε αρκετούς από τους πρώιμους δημιουργούς. Την περίοδο του βωβού γυρίστηκαν περισσότερες από 10 ταινίες, οι οποίες είτε βασίστηκαν εξ’ ολοκλήρου, είτε εμπνεύστηκαν, απλώς, από το δημοφιλές μυθιστόρημα, διατηρώντας χαλαρότερους δεσμούς μαζί του. Για παράδειγμα, στην ταινία «Jane Eyre» (1914) του Martin J. Faust, τα κουστούμια ήταν σύγχρονα, ενώ η προστατευόμενη του Rochester στο βιβλίο, ήταν κόρη του ίδιου και της συζύγου του Bertha στο φιλμ.

«Jane Eyre» (1944), σε σκηνοθεσία Robert Stevenson

Το 1934 η Christy Cabanne σκηνοθέτησε την πρώτη ομιλούσα κινηματογραφική διασκευή, με πρωταγωνιστές τους Virginia Bruce και Colin Clive. Η πρώτη δημοφιλής μεταφορά της «Jane Eyre» στον κινηματογράφο πραγματοποιήθηκε το 1944, σε σκηνοθεσία Robert Stevenson και διασκευή του ίδιου του σκηνοθέτη μαζί με τους Aldous Huxley και John Houseman. Στον ρόλο του Rochester βρίσκουμε τον σπουδαίο Orson Welles και στον ρόλο της Jane την Joan Fontain.

Πρόκειται για ένα γοτθικό φιλμ νουάρ, το οποίο επικεντρώνεται περισσότερο στην πλοκή παρά στους χαρακτήρες, οι οποίοι χάνουν την πολυπλοκότητά τους και μετατρέπονται σε γοτθικά αρχέτυπα. Η Jane παρουσιάζεται περισσότερο πειθήνια και υποτακτική, με την επαναστατική φύση της να εξαφανίζεται, ιδιαίτερα στο δεύτερο μέρος της ταινίας.

«Jane Eyre» (1996), σε σκηνοθεσία Franco Zeffirelli

Τη δυναμικότητα και την ανεξαρτησία της, στη μεγάλη οθόνη, η κεντρική ηρωίδα θα την κερδίσει σταδιακά, σε συνάρτηση πάντα του γενικότερου κλίματος της εποχής που γυρίζεται η κάθε διασκευή και της εξέλιξης των φεμινιστικών και άλλων κοινωνικοπολιτικών κινημάτων. Ωστόσο, μια τηλεταινία, είναι εκείνη που πρώτη θα τοποθετήσει  τη Jane στο πλαίσιο των αστικών γυναικείων κινημάτων. Η «Jane Eyre» του 1970, σε σκηνοθεσία Delbert Mann αποτελεί σημαντικό βήμα για το δρόμο της ηρωίδας προς την ισότητα, αλλά και την ανάκτηση μέρους της πολυπλοκότητας των χαρακτήρων του βιβλίου.

Μετέπειτα σημαντικές μεταφορές της «Jane Eyre» στον κινηματογράφο αποτελούν η διασκευή του 1996 από τον Franco Zeffirelli με πρωταγωνιστές τους William Hurt και  Charlotte Gainsbourg και η διασκευή του Cary Fukunaga το 2011, με πρωταγωνιστές τη Mia Wasikowska και τον Michael Fassbender. Η τελευταία δίνει έμφαση στην οικονομική και συναισθηματική ανεξαρτησία της Jane από τον Rochester, παρουσιάζοντας τον, παράλληλα, περισσότερο ευαίσθητο και ευάλωτο, ώστε να γίνει και περισσότερο ευπρόσδεκτος στο κοινό του 21ου αιώνα. Ενώ, όλοι οι χαρακτήρες κερδίζουν ολοκληρωτικά, πλέον, τη χαμένη πολυπλοκότητά τους.

«Jane Eyre», μίνι σειρά του BBC (2006), σε σκηνοθεσία Susanna White

Τέλος, με το πέρασμα των χρόνων γυρίστηκαν αναρίθμητες μίνι σειρές, για την τηλεόραση, οι οποίες βασίστηκαν στο μυθιστόρημα της Charlotte Bronte, με σημαντικότερες εκείνες του BBC. Ανάμεσά τους η εκδοχή του 1973, με πρωταγωνιστές τους Sorcha Cusack και Michael Jayston και η εκδοχή του 1983, σε σκηνοθεσία Julian Amyes, με τους Zelah Clarke και Timothy Dalton. Η τελευταία διασκευή για την τηλεόραση πραγματοποιήθηκε το 2006, με τη μίνι σειρά του BBC, σε σκηνοθεσία της Susanna White και πρωταγωνιστές τους Ruth Wilson και Toby Stephens.