Οι Αναγνώσεις της Γαλιλαίας κάνουν θαύματα

Το «Αναγνωστικό της Γαλιλαίας», αν και νεογέννητο, είναι μια από τις πιο συστηματικές πρωτοβουλίες όπου η τέχνη στέκεται αλληλέγγυα στις ανάγκες των ανθρώπων.

Οι ηθοποιοί ‘Ολια Λαζαρίδου και Αμαλία Μουτούση δεν παύουν να θέτουν ευατούς στην υπηρεσία της Γαλιλαίας, της Μονάδας Ανακουφιστικής Φροντίδας στα Σπάτα, που συνδράμει νοσούντες με καρκίνο και με τη νόσο του κινητικού νευρώνα. Και συχνά, να ζητούν από καλούς συναδέλφους τους να πράξουν το ίδιο.

Στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, οι ψηφιακές αναγνώσεις στη βιβλιοθήκη της Γαλιλαίας πλουτίζουν χάρη στους Μαρία Ζορμπά, Δημήτρη Καταλειφό, Μάνο Καρατζογιάννη, Λουκία Μιχαλοπούλου και Μιχάλη Οικονόμου που όχι μόνο διαβάζουν κείμενα στο πνεύμα των ημερών αλλά αφήνονται στις ευεργετικές ιδιότητες της προσφοράς, του πλησιάσματος, της επαφής με τον άλλο – διαπιστώσεις που ο κόσμος της σκηνής και όχι μόνο εκτιμά από την αρχή αυτήν την περίοδο της σκληρής δοκιμασίας.

Και καλούν κι εμάς να πράξουμε το ίδιο, με μια μικρή συνεισφορά στους σκοπούς της Γαλιλαίας. 

Είχε καιρό να ‘συναντηθεί’ με τον Ντοστογιέφσκι – από το ανέβασμα του Θοδωρή Αμπαζή στο Εθνικό Θέατρο και πάλι με τους «Δαιμονισμένους». Και γνώριζε πως, ανάλογα με την εποχή που θα μελετήσει ξανά τα κείμενα του, κάτι καινούργιο θα τροφοδοτηθεί μέσα της από την ανάγνωση του. «’Άλλοτε αντιμετώπιζα το υλικό του πιο ψυχαναλυτικά, μα τώρα εστιάζοντας στο απόσπασμα του Τύχωνα μπήκα σε μια θεώρηση πιο βιβλική» λέει η Μαρία Ζορμπά. «Μου άνοιξε περιοχές αγάπης, συγχώρεσης, στο πως κανείς γίνεται χωρητικός αντικρίζοντας αυτόν που υποφέρει και αντιστέκεται στην μετάνοια. Το συγχωρητικό βλέμμα του Τύχωνα έχει μια φοβερή δύναμη και πάνω στον αναγνώστη. Και μπορεί στο τέλος το κεφάλαιο να σκοτεινιάζει αλλά η δύναμη του παραμένει: Είναι μια πρόταση για το πώς μπορεί κανείς ν’ αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο».

Η πρόσκληση να συμμετέχει στην συλλογή αναγνώσεων της Γαλιλαίας έδωσε μεγάλη χαρά στη Μαρία Ζορμπά. Στην πορεία αποδείχθηκε ακόμα πιο βαθύ το ίχνος που θα της άφηνε. «Είχε μια ευεργετική επίδραση, μου μαλάκωσε την καρδιά και δεν το περίμενα. Νιώθω πως έχει σημασία σε ποια εποχή ακούγεται ένα κείμενο. Γιατί αυτή τη στιγμή είναι παρηγορητικό. Μας καλεί ν’ ακούσουμε για να καταλάβουμε τον άλλο. Δυστυχώς, στις μέρες μας, έχουμε συνηθίσει απλώς να λέμε τις απόψεις μας – κι αυτό είναι ένα φαινόμενο που έχουν ενισχύσει τα social media. Όμως, ο Ντοστογιέφσκι μας ζητά να κάνουμε πίσω για να συμπεριλάβουμε και να καταλάβουμε και τον άλλον. Μας λέει πως υπάρχει κι άλλος δρόμος επαφής, πιο εύκολος: Να αισθανθείς, να συγχωρέσεις».

Το αξίωμα του να ακούς και μόνο είναι, επίσης, μια συνθήκη στην οποία, με έναν τρόπο, επιστρέφει η εποχή – μέσω της τέχνης. Η ανάγνωση της Μαρίας Ζορμπά στο «Τυχώνα» είναι ένα τέτοιο κάλεσμα, γι’ αυτό και η ίδια είχε, νωρίτερα, υποκύψει στη γοητεία του ήχου. ‘Άκουσε τις παλαιότερες αναγνώσεις της «Γαλιλαίας» έχοντας σβήσει το φως, ώστε ο ήχος να κυριαρχήσει. ‘Οπως λέει, «η ακοή είναι πολύ σημαντική αίσθηση που την έχουμε παραγκωνισμένη. Είναι υπέροχο να επιστρέφεις, κάπως, στην ακοή, να ακυρώνεις την όραση, να καταργείς για λίγο την εικόνα από την οποία είμαστε απολύτως βομβαρδισμένοι. Έχει μια ησυχία όλο αυτό, ανοίγει τα παράθυρα της φαντασίας και της επιτρέπει να φτιάξει πράγματα» σημειώνει.

Φαίνεται πως, καθεμιά, από αυτές τις λειτουργίες της ανάγνωσης στον ντοστογιεφσκικό «Τύχωνα» ήταν αποκαλυπτική για τη Μαρία Ζορμπά. Συνδέοντας τη δε, με την απόληξη αυτής της προσπάθειας, την ενίσχυση ανθρώπων που πάσχουν, υπενθυμίζει πως «ο πρώτος προορισμός του θεάτρου ήταν θεραπευτικός. Κι όταν το θέατρο ξανα-συνδέεεται με κάτι τέτοιο είναι να γυρίζει στην αρχή των πραγμάτων».

Δεν είναι η πρώτη φορά που στέκεται μπροστά σ’ ένα μικρόφωνο για λογαριασμό της «Γαλιλαίας». Τα Χριστούγεννα, ο Δημήτρης Καταλειφός είχε διαβάσει τον πληθωρικό λόγο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στον «Έρωτα στα χιόνια». Κι έτσι, εξοικειωμένος με την θαυμαστή προσπάθεια του οργανισμού ν’ ανακουφίζει ανθρώπους – «είναι μεγάλη υπόθεση αυτή η ανταλλαγή» όπως σχολιάζει – τέθηκε ξανά στην υπηρεσία των αναγνωσμάτων που τόσο αγαπά. «Οι αναγνώσεις, οι αφηγήσεις είναι μεγάλη παρηγοριά. Η εμπειρία του μικρόφωνου είναι σωτηρία. Μεγάλωσα με το ραδιοφωνικό θέατρο και με εντυπωσιάζει το πόσο αναπτύσσει την φαντασία του θεατή».

Αυτή τη φορά, και παρότι δεν είχε στα χέρια του ένα, κατ’ εξοχήν, λογοτεχνικό κείμενο, μιλάει για μια εμπειρία υπερβατική. «Διαβάζω αποσπάσματα από το Κατά Ιωάννη και Κατά Μάρκο Ευαγγέλιο, όπου ο Χριστός μιλάει στο συγκεντρωμένο πλήθος με αφορμή το θαύμα της Ανάστασης του Λαζάρου και αργότερα όταν οδηγείται, εν μέσω χλευασμών, στον Γολγοθά. Αυτό το αφήγημα για την ανθρωπιά του φόβου μπροστά στο θάνατο – είτε πιστεύεις είτε όχι – δεν παύει να είναι μια καθηλωτική ιστορία. Έχω υποκύψει στην γοητεία αυτών των κειμένων. Είναι ένας λόγος γεμάτος ποίηση και μουσική που δεν μπορεί παρά να σε φέρει πιο κοντά στο πνευματικό στοιχείο» ομολογεί. «’Να περπατάτε όσο έχει φως για να γίνεται παιδιά του φωτός’ λέει κάπου ο Χριστός. Ακούγοντας και διαβάζοντας τέτοια λόγια παρασύρεσαι, νομίζεις πως ο Χριστός ήταν ποιητής».

Μολονότι δεν ανήκει στους ανθρώπους που τηρούν τις θρησκευτικές παραδόσεις, ο Δημήτρης Καταλειφός τρέφει έναν εσωτερικό σεβασμό στην τελετουργία της Μεγάλης Εβδομάδας. «Κάθε Μεγάλη Πέμπτη, όποτε βρίσκω ευκαιρία, πηγαίνω στην Εκκλησία ν’ ακούσω τα Ευαγγέλια. Καταρχάς, όλη αυτή η διαδικασία αποπνέει μια φοβερή θεατρικότητα. Κι από την άλλη, η Μεγάλη Παρασκευή που ανήκει στη μνήμη των νεκρών, η γλυκύτητα της Άνοιξης που σε γεμίζει ελπίδα, όλο το περιβάλλον της Μεγάλης Εβδομάδας με συγκινεί βαθύτατα» λέει.

Ενστικτωδώς, μετά το ανάγνωσμα των Ευαγγελίων, οδηγήθηκε για μια ακόμα φορά στο ξεφύλλισμα των «Αδερφών Καραμαζόφ» του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι. «Στάθηκα σε μια φράση που λέει ‘να βρίσκεις την ευτυχία μέσα στη θλίψη’. Αισθάνθηκα πως έχει μεγάλη συγγένεια με το Πάσχα αλλά και με την συγκυρία που βιώνουμε. Σε όλες τις περιπτώσεις, ένα είναι το ζητούμενο του ανθρώπου και της φύσης, η Αναγέννηση».

Καθ’όλη τη διάρκεια της βασανιστικής πολιτιστικής σιωπής, το Θέατρο Σταθμός δοκίμασε να παραμείνει δραστήριο με σειρά διαδικτυακών εκδηλώσεων και streaming παραστάσεων – που μέχρι στιγμής έχουν δει και ακούσει περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι. Και καθώς αυτή η προσπάθεια συνεχίζεται και το Πάσχα, θέλησε να συμβάλει στο πρόγραμμα αναγνώσεων της Γαλιλαίας «γιατί μας λείπει η ελπίδα» όπως τονίζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του, Μάνος Καρατζογιάννης.

‘Ετσι, στις εγκαταστάσεις του Θεάτρου Σταθμός έγιναν οι ηχογραφήσεις των Αναγνώσεων των Ευαγγελίων, δίνοντας του την ευκαιρία να ξανασυναντηθεί με αγαπημένους συνεργάτες: Τον Δημήτρη Καταλειφό, την Λουκία Μιχαλοπούλου και φυσικά την ‘Ολια Λαζαρίδου – που μαζί με την Αμαλία Μουτούση είναι οι ιθύνουσες σκέψεις πίσω από το Αναγνωστικό της Γαλιλαίας. «Θέλησα να ξανασυναντηθώ με την ‘Ολια – είχαμε δουλέψει μαζί στο «Σ’ εσάς που με ακούτε» της Λούλας Αναγνωστάκη το 2016 και αργότερα στις «Φωνές» του Χάρολντ Πίντερ. Είμαι πολύ συγκινημένος για τη σύμπραξη, παρακολουθώ το έργο της Γαλιλαίας και μεταδίδει κάτι που έχουμε ανάγκη όλοι: Την ελπίδα, την πίστη, την ανάγκη να πάνε τα πράγματα καλύτερα».

Στην σταθερή ψηφιακή παρουσία του Σταθμού – που αυτόν τον καιρό παρουσιάζει και τους «Μάρτυρες των Αθηνών» με αφορμή την επέτειο της γερμανικής εισβολής στην Αθήνα – προστίθενται οι ευαγγελικές αναγνώσεις που θα αναρτηθούν τόσο στην ιστοτελίδα του θεάτρου, όσο και στο Αναγνωστικό της Γαλιλαίας. «Προσπαθούμε κι εμείς να αναδείξουμε τη δύναμη και την ανάγκη των συμπράξεων. Το έχει ανάγκη και η εποχή και η τέχνη: Να κρατηθεί ένα νήμα με την δράση των συλλογικοτήτων και μαζί μια σχέση με τον ποιητικό λόγο. Ο κόσμος του θεάτρου υπογραμμίζει την κοινωνική διάσταση της τέχνης σήμερα. Στέλνουμε, μέσα από ένα μήνυμα αλληλεγγύης, το σήμα πως είμαστε εδώ. Μην ξεχνάμε πως κάθε τέτοια εποχή, παραδοσιακά στο θέατρο, κάτι τελείωνε. Πριν την πανδημία τελείωνε μια θεατρική σεζόν. Ήταν, πάντα μια εποχή για απολογισμούς, αναστοχασμούς, ακόμα μια εποχή για να πενθήσει κανείς. Πλέον, φτάνουμε στα ίδια ζητήματα, μέσα από μιαν άλλη διαδρομή που μας υπενθυμίζει περισσότερο από ποτέ την επιτακτικότητα για έναν ευρύτερο επαναπροσδιορισμό».

Ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχε την επαφή ως αναγνώστρια με τα Ευαγγέλια της Μεγάλης Εβδομάδας. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχε διαβάσει κάτι πιο απαιτητικό από αυτά. Κι έτσι, η Λουκία Μιχαλοπούλου, μπαίνοντας στην ομάδα του Αναγνωστικού της Γαλιλαίας, βρέθηκε να αντιμετωπίζει μια μεγάλη πρόκληση. «Διαβάζω το Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο για την μεγαλειώδη είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα και στο Κατά Ματθαίον, τον δημόσιο σκληρό λόγο Του προς τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους που τον αμφισβητούν. Ομολογώ πως είναι το πιο δύσκολο ανάγνωσμα που έχω κάνει στη ζωή μου. Κι ενώ διαβάζω τόσο το πρωτότυπο κείμενο όσο και τη μετάφραση, η δυσκολία ήταν μεγαλύτερη στη δεύτερη περίπτωση∙ γιατί το πρωτότυπο σε βάζει σ’ έναν απαράμιλλο κόσμο μουσικότητας και ποιητικότητας του λόγου τον οποίο δεν θέλεις τελικά να αποχωριστείς».

Η Λουκία Μιχαλοπούλου αισθάνεται πως αυτή η στιγμή είναι ένα σημείο στο χρόνο όπου «όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με την διαπίστωση πως έχουμε απελπισμένα ο ένας ανάγκη τον άλλον. Διαισθάνομαι πως η μοναξιά είναι περισσότερο παρούσα από ποτέ. Δεν μπορώ να εξηγήσω αλλιώς την λαχτάρα των ανθρώπων να συναντηθούν ακόμα και μέσα από τις πιο συνηθισμένες λειτουργίες της καθημερινότητας τους, να πάνε, ας πούμε, στο περίπτερο και στο σούπερ μάρκετ. Φανταστείτε τι αξία έχει λοιπόν, η επαφή μας, με ανθρώπους που – μέσα σε αυτήν την κατάσταση – πάσχουν».

Βίωσε, λοιπόν, με συγκίνηση την χειρονομία του Αναγνωστικού της Γαλιλαίας αλλά και την συνάντηση πολλών γενεών συναδέλφων στην υπηρεσία ενός σκοπού. «Δεν υπάρχει άλλος τρόπος από το να είσαι δίπλα στον άλλο. Και σε καλλιτεχνικό και σε ανθρώπινο επίπεδο».

Εδώ και καιρό άκουγε τα καλέσματα από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας για εθελοντική εργασία σε ασθενείς. Κι αναζητούσε τον τρόπο που θα δηλώσει παρών. ‘Όταν η συμβολή του στις αναγνώσεις τις Γαλιλαίας προέκυψε προσφέροντας εαυτόν εθελοντικά, βρήκε την απάντηση. Και μάλιστα μέσα από αυτό που ο ίδιος ονομάζει «ανώτερο σκοπό». «Είναι μεγάλη ευκαιρία να κάνεις αυτό που ξέρεις ως ηθοποιός, να το θέτεις στην υπηρεσία ενός ανώτερου σκοπού και να το δωρίζεις. Ποτέ δεν είχα σκεφτεί πως τα εργαλεία ενός του ηθοποιού μπορούν να βοηθήσουν ασθενείς. Πως ο ηθοποιός γίνεται κρίκος σε μια μακριά αλυσίδα στήριξης» λέει ο Μιχάλης Οικονόμου.

Κι ενώ μέχρι πρότινος δεν είχε τα λόγια για να διατυπώσει την παρουσία του, τελικά τα βρήκε στις πρόχειρες σημειώσεις του Καρόλου Ντίκενς. Ηταν τα χειρόγραφα του μεγάλου παραμυθοποιού που θέλησε ν’ αφηγηθεί τη ζωή του Χριστού στα παιδιά του. «Εμείς εστιάσαμε στην πορεία των Παθών του Ιησού, προσπαθώντας να το ακουμπήσουμε σε παιδικά αυτιά και ψυχές. Βεβαίως, το κείμενο δεν απευθύνεται μόνο σε παιδιά, μα έχει μια παιδικότητα πολύ όμορφη, πολύ κοντά στα ευαγγελικά αναγνώσματα».

Με χειροποίητο τρόπο, ένα ήσυχο βράδυ στο σπίτι του, μαγνητοφώνησε τα αποσπάσματα από τη «Ζωή του Κυρίου μας». Το έκανε με την τρυφερότητα που εκπαιδεύει και τον γιο του ν’ ακούει παραμύθια χωρίς να μεσολαβεί εικόνα. «Υπάρχει αυτή η λειτουργία στο σώμα μας, να ακούει. Ας δώσουμε την δυνατότητα στον εαυτό μας να το καλλιεργήσει και τότε θα διαπιστώσει πως το μήνυμα θα φτάσει πιο εύκολα στην καρδιά» παρατηρεί.

Για τον ίδιο, βέβαια, η εμπειρία αυτή είχε πολλαπλά οφέλη. Με πρώτιστο να αισθανθεί πως συνδέεται με κοινωνικό σύνολο. «Γέμισα με τη χαρά και τη βαθιά ικανοποίηση που μπορεί να πάρει κανείς, μόνο όταν προσφέρει κάτι στον άλλο. Θυμήθηκα αυτό που λέει ο Ρίλκε πως έχουμε ‘ελάχιστες ευκαιρίες για να προσφέρουμε κάτι σε κάποιον’. Οπότε, κάθε φορά που προκύπτει αυτή η ευκαιρία ας την αρπάζουμε από τα μαλλιά. Τουλάχιστον για μένα, ήταν μια διέξοδος προς την εκπλήρωση του νοήματος».