Kάν’το όπως η Madonna και ο Elvis

Αν, για εμάς τους κοινούς θνητούς, η Παγκόσμια Ημέρα Χορού είναι συνυφασμένη με τον κλασικό χορό ή τους σταρ των πουέντ, μάλλον κάτι κάνουμε λάθος. Γιατί ο χορός είναι, την ίδια ώρα, μια ελεύθερη και συλλογική έκφραση που ενεργοποιείται από τις αυτοσχέδιες περφόρμανς μπροστά στον καθρέφτη ή το παρκέ του σαλονιού, μέχρι τις παρέες στα μπαρ (ναι, όταν αυτά είναι ανοιχτά χωρίς περιορισμούς) και τα beach party μέχρι να ανατείλει ο ήλιος.

Εκεί, ο χορός αποδεικνύεται πως είναι (εκτός από προσωπικό ταλέντο) μια συλλογή παραστάσεων, εικόνων και μοτίβων που έχουν τροφοδοτήσει μέσα στα χρόνια την δυτική ποπ κουλτούρα. Σκεφτείτε πόσες φορές έχετε χορέψει disco τραγούδια σαν τον John Travolta, rock and roll σαν τον Elvis και ποπ hits σαν την Madonna ή τον Michael Jackson.
Τέσσερις περιπτώσεις καλλιτεχνών που καθόρισαν την έννοια του χορού για το μεγάλο κοινό.

Κάθε φορά που ο Ελβις Πρίσλεϊ αποφάσιζε να χορέψει, έμοιαζε να προκαλεί σεισμική δόνηση στο μισό του σώμα. Και όχι μόνο. Τα κοριτσίστικα ουρλιαχτά ακολουθούσαν τον παραμικρό σπασμό της λεκάνης του, που δεν άργησε να γίνει αναπόσπαστο στοιχείο της σκηνικής του παρουσίας.

Ο μύθος λέει πως ήταν τέτοιο το άγχος του 19χρονου Πρίσλεϊ κατά την πρώτη του συναυλία το 1954 στο Overton Park Shell του Μέμφις, ώστε μόλις εμφανίστηκε στη σκηνή δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα τρεμάμενα πόδια του. Σε μια προσπάθεια να καμουφλάρει την αδυναμία του, ο Ελβις υποδύθηκε πως δεν ήταν, παρά ένα κομμάτι της χορογραφίας. Κάπως έτσι γράφτηκε ιστορία για την χορευτική κουλτούρα του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Τα «Rubber Legs» – όπως ονομάστηκε η χαρακτηριστική ρέουσα κίνηση των ποδιών του που ξέσπαγε σε ένα πρόταγμα ή μια περιστροφή της λεκάνης – θα σηματοδοτούσαν ένα ορόσημο στο λεξιλόγιο του rock and roll.

Βέβαια, ενώ οι fans παραληρούσαν στη θέα του ‘άτακτου’ Πρίσλεϊ, η συντηρητική πλευρά της Αμερικής των 50’s δυσφορούσε. Η εμφάνιση του το 1956 στο «Milton Berle Show» θεωρείται ως μια από τις πιο επαναστατικές στην ιστορία της τηλεόρασης. Ο χορός του Ελβις κατακρίθηκε άγρια ως «χυδαίος», «ζωώδης» ενώ η Καθολική Εκκλησία έκρινε πως σκανδαλίζει τους πιστούς, λανσάροντας το μότο «Beware Elvis Presley»: Να προσέχετε τον Ελβις Πρίσλεϊ.

Πολλές τηλεοπτικές του εμφανίσεις κινδύνευσαν με ακύρωση με το φόβο της κοινωνικής κατακραυγής αλλά ο ίδιος ήταν απτόητος: «Όπως τα παιδιά δεν μπορούν να παραμείνουν ακίνητα, έτσι κι εγώ αδυνατώ να μην χορεύω όταν τραγουδάω. Δεν επιδιώκω να γίνω χυδαίος, ούτε να διεγείρω κάποιον σεξουαλικά. Απλώς κουνάω τους γοφούς μου», σχολίαζε. Ο ‘Ελβις ήταν το κακό παιδί του rock and roll και χόρευε σαν τέτοιο.

Το χαρακτηριστικό λακάκι στο πιγούνι, φιγουράρει χαμογελαστό σε θρυλικές χορευτικές σκηνές χολυγουντιανών ταινιών. Ήταν, μάλλον, μοιραίο. Ο Τζον Τραβόλτα παράτησε το σχολείο στα 16 του, αναζητώντας την τύχη του σε μικρές παραγωγές μιούζικαλ του Νιου Τζέρσεϊ. Και σύντομα θα δικαιωνόταν: Θα έκανε το πρώτο του μεγάλο βήμα, δύο χρόνια αργότερα, στη Νέα Υόρκη, παίζοντας στη θεατρική εκδοχή του «Grease». Ηταν μόνο η αρχή.

Ως γιος χορεύτριας, δεν έκανε μόνο τη μαμά του περήφανη όταν φόρεσε ένα μοβ σατέν πουκάμισο, ανέβηκε στην πίστα και χόρεψε το «You should be dancing» στο θρυλικό «Saturday night fever». Ήταν η στιγμή που ο Τραβόλτα (ως Τόνι Μανέρο) έλαμπε πιο πολύ κι από τα φωτάκια της disco. Είχε, μόλις, υπογράψει το πρώτο του μεγάλο συμβόλαιο με το Χόλυγουντ προς 1 εκατομμύρια δολάρια και είχε την πεποίθηση πως πρωταγωνιστούσε σε ανεξάρτητο φιλμ – κι όχι ένα smash hit στο box office, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια.

Κι ενώ ο μύθος της disco είχε ήδη αρχίσει να ξεθωριάζει στη Νέα Υόρκη, ο Τζον Τραβόλτα συνέχιζε να ‘λιώνει’ στα club του Μπρούκλιν, αντιγράφοντας κινήσεις μαύρων χορευτών, αφού πίστευε ότι ήταν απείρως καλύτεροι από τους λευκούς. Φυσικά, δεν ήταν μόνος. Επί εννέα μήνες, βρισκόταν υπό την καθοδήγηση του χορογράφου Ντένι Τέριο ενώ στο μυαλό του στριφογύριζε ο Ντε Νίρο! «Ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο είχε ρίξει το γάντι. Μέσα σε ένα χρόνο είχε μάθει σαξόφωνο, την επόμενη χρονιά εκπαιδεύτηκε ως μποξέρ και είχε δημιουργήσει την αίσθηση πως αν θέλεις να πάρεις το υλικό σου στα σοβαρά πρέπει να γίνεις ο καλύτερος που μπορείς. Κι εγώ έπρεπε να γίνω ο καλύτερος χορευτής μιας τοπικής disco».

Τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Κανείς δεν δοκίμασε να χορέψει disco χωρίς γρήγορες περιστροφές με τις γροθιές του, χωρίς να φέρνει μπροστά το στήθος του ή χωρίς να σηκώνει το χέρι ψηλά με τον δείκτη προτεταμένο. Ειδικά αυτή η τελευταία φιγούρα οφείλει την πατρότητα της αποκλειστικά στον Τραβόλτα, όταν ο φωτογράφος της ταινίας του ζήτησε μια αυθόρμητη πόζα. Τελικά, η φωτογραφία έγινε η αφίσα της ταινίας και πιθανώς ή πιο διάσημη disco φιγούρα ever.

ΥΓ: Ο Τραβόλτα θα ανέβαινε στην πίστα ξανά και για άλλους κινηματογραφικούς ρόλους. Βέβαια, κανείς δεν περίμενε πως κάποιος θα ήταν εξίσου επιδραστικός για την ποπ κουλτούρα όσο αυτός του Τόνι Μονέρο. Κι όμως, ο διανοούμενος πιστολέρο Βίνσεντ Βέγκα στο θρυλικό «Pulp Fiction» του Κουέντιν Ταραντίνο χόρεψε το twist με την Ούμα Θέρμαν παραδίδοντας μαθήματα χορευτικού coolness και στις γενιές που ακολούθησαν. Still classic.

Όταν ο πλανήτης παρακολουθούσε τον Μάικλ Τζάκσον να χορεύει στα βήματα του moonwalking – δηλαδή με ένα ανεπαίσθητο γλίστρημα των ποδιών προς τα πίσω – το ημερολόγιο έδειχνε 1983. Εκείνος ήταν καλεσμένος στο σόου του NBC για τον εορτασμό των 25 χρόνων από την ίδρυση της Motown και τραγουδούσε το νέο του hit «Billie Jean».

Το χορευτικό στιλ του moon walking δεν ήταν μια ευφυής σύλληψη του ίδιου αλλά ένα, ήδη, γνωστό trend στις γειτονιές της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ. Οι street dancers πειραματίζονταν με μηχανικές κινήσεις ακριβείας σε συνέχειες, οι οποίες αρκετές φορές θύμιζαν την λογική των κινουμένων σχεδίων. Ανάμεσα σε αυτούς, η χορευτική ομάδα Electric Booglaoos είχε λανσάρει το backslide (γλίστρημα προς τα πίσω) για το οποίο ο Τζάκσον ενημερώθηκε από συνεργάτες του την εποχή που ηχογραφούσε το νέο του άλμπουμ.

Και μπορεί το backslide να είχε παλιώσει στους αμερικανικούς δρόμους, στα πόδια του βασιλιά της ποπ θα γινόταν ολοκαίνουργιο. Λεπτολόγος και αναλυτικός ως χορευτής, ο Μάικλ Τζάκσον προσέδωσε στο moon walking μια επαγγελματική τελειότητα ενώ πρόσθεσε και δικές του κινήσεις: Καθώς τα πόδια του γλιστρούσαν προς τα πίσω, η κίνηση κορυφωνόταν σε ένα ταχύτατο στριφογύρισμα και ο Τζάκσον κατέληγε να στηρίζεται και να ‘παγώνει’ στα ακροδάχτυλα του σαν μπαλαρίνα. Προπονήθηκε τόσο πολύ πάνω σε αυτά τα μοτίβα, τελειοποιώντας τα και αναδεικνύοντας τα σε signature dance.

Βέβαια, και πριν το θρυλικό πια moon walking, o Mάικλ Τζάκσον είχε εντρυφήσει δυναμικά στην μαζική χορευτική κουλτούρα. Καταρχάς, ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης αυτού του βεληνεκούς που έφτιαχνε ολόκληρες χορογραφίες εκτελεσμένες άρτια από ομάδα χορευτών και τις ενέτασσε στις ιστορίες των video clip του. Για την ακρίβεια, ο Μάικλ Τζάκσον θεωρούσε πως τα μουσικά βίντεο του είχαν ανεβάσει τόσο ψηλά τον πήχη ώστε επέμενε να τα αποκαλεί ταινίες μικρού μήκους.

Και δεν είχε άδικο. Ακόμα και σήμερα 40 χρόνια μετά, το «Triller» όπου η συμμορία των ζόμπι επιτίθεται στο κορίτσι του κεντρικού ήρωα παραμένει ένα από τα πιο χορταστικά video clip με πλοκή, αρχή, μέση και τέλος. Στην ίδια φιλοσοφία κινήθηκαν και τα επόμενα clip των «Beat it», «Billie Jean» με τους κριτικούς να τα υποδέχονται ως καλλιτεχνικά statement υψηλής αισθητικής. Φυσικά, το κοινό στη θέα του χορευτή Μάικλ παραληρούσε και εκατομμύρια πιτσιρίκια εκεί έξω προσπαθούσαν να αντιγράψουν την χορευτική του κλάση.

Όταν το 1988, κυκλοφόρησε το βίντεο του «Smooth criminal» πολλοί τον συνέκριναν σε χάρη και επιδραστικότητα με τον Φρεντ Αστέρ. Βοήθησε, ασφαλώς, και το ατμοσφαιρικό σκηνικό των 30s όπου εκτυλισσόταν η δράση. Εκεί ο Μάικλ Τζάκσον λάνσαρε και ένα ακόμα μαγικό χορευτικό τρικ: Με την βοήθεια ειδικών παπουτσιών έγειρε το σώμα του μπροστά, σε κλίση 45 μοιρών.

Το χορευτικό status του Μάικλ Τζάκσον δεν αφομοιώθηκε μόνο από τα εκατομμύρια οπαδών του ανά τον κόσμο αλλά και από την ίδια τη μουσική βιομηχανία. Πρώτη και καλύτερη η αδερφή του Τζάνετ Τζάκσον – δεινή χορεύτρια και η ίδια – εμπνεύστηκε από τον μεγάλο αδερφό καθώς και αναρίθμητοι καλλιτέχνες της ποπ: Από την Μπρίτνεϊ Σπίαρς, τον Τζάστιν Τίμπερλέικ έως την Μπιγιόνσε.

Στις αρχές των 90’s, ήταν μετρημένοι οι pop star που επιβίωναν από τον πολύχρωμο θόρυβο των 80’s και είχαν στο μεταξύ καταφέρει να γίνουν mega brands. Η Madonna ήταν ξεκάθαρα το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αφομοίωσης της εποχής και στη συνέχεια της αλλαγής της. Στα 30 της διατηρούσε το πλεονέκτημα του καλλιτέχνη που αμφισβητεί κι αυτό έκανε το βλέμμα της ακόμα πιο οξύ.

Έτσι, όταν στις βραδινές της βόλτες στο νεοϋρκέζικο Sound Factory άρχισε να παρατηρεί νεαρά αγόρια να χορεύουν μιμούμενοι φωτογραφικές πόζες συνέλαβε μια λαμπρή ιδέα. Τις επόμενες μέρες έσπευσε σ’ ένα υπόγειο στούντιο στην West 56th Street για να ηχογραφήσει το «Vogue». Της πήρε τρεις εβδομάδες να μεταφέρει την εμπειρία των clubs σε στίχους και τραγούδι.

Αρχικά, το «Vogue» προοριζόταν να παίξει ως b – side στο «Like a prayer» αλλά τα σχέδια άλλαξαν. Τελικά, κυκλοφόρησε ως single σημειώνοντας τις υψηλότερες πωλήσεις της χρονιάς – αν και πάλι, αυτός δεν ήταν ο θρίαμβος του. Η Madonna χρησιμοποίησε το «Vogue» για να συστήσει την gay κουλτούρα στο μεγάλο κοινό.

Το video clip του τραγουδιού και κυρίως η χορογραφία του ήταν το άνοιγμα ενός μεγάλου παραθύρου στην gay σκηνή της Νέας Υόρκης και πολύ περισσότερο στον τρόπο έκφρασης των τρανς γυναικών της Αφρικανικής και Λατινοαμερικάνικης μειονότητας που υπέμεναν για δεκαετίες extra δόσεις ρατσισμού. Το περπάτημα των μοντέλων στην πασαρέλα, φωτογραφικές πόζες με αναφορά σε αιγυπτιακά τελετουργικά, γραμμικές κι άκαμπτες κινήσεις των χεριών και των ποδιών περιέγραφαν – σε ένα περίφημο blending το voguing – που είχε γεννηθεί ως φόρμα στα στέκια του Χάρλεμ πίσω στα sixties. Το επαναστατικό υλικό της LGBT κοινότητας γινόταν χειροβομβίδα στα χέρια της Madonna που αφομοίωνε βασικά μοτίβα του χορευτικού στιλ στην χορογραφία του Vogue εκτελεσμένα από gay χορευτές με ιλουστρασιόν ομορφιά.

Ξαφνικά, το voguing από λεξιλόγιο των μειονοτήτων εκσφενδονιζόταν στην mass κουλτούρα σε μια περίοδο που το Aids ήταν ταυτόσημο με το gay σεξ, απομονώνοντας εκ νέου χιλιάδες ανθρώπους. Η πρώτη μεγάλης κλίμακας χειρονομία για τα όρια μεταξύ των φύλων και της σεξουαλικής κινητικότητας είχε γίνει, έτσι απλά No1 στα charts και στα hit lists του MTV.

Το κορίτσι που κάποτε πέρασε από τα στούντιο της Μάρθα Γκράχαμ για να μάθει χορό είχε κάνει ένα τεράστιο βήμα για την κοινωνία. Εκτοτε, η Madonna δεν έπαψε ποτέ να τριγυρίζει στα clubs για να ξεπατικώνει χορευτικά trends και να τα φέρνει στο προσκήνιο: Δεν πέρασαν πολλά χρόνια για να υιοθετήσει το παρκούρ και krumping (ένα ελεύθερο στιλ χορού του δρόμου) και να το λανσάρει στο massive hit «Hung up» ή ν’ αντιγράψει το Chicago footwork και το Brooklyn style για να εμπλουτίσει τις χορογραφίες των πρόσφατων περιοδειών της.