Θανάσης Χουλιαράς: Η Αθήνα είναι κάτι παραπάνω από «όποιο νέο Βερολίνο»

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε τον Θανάση Χουλιαρά ως ιδρυτικό μέλος των KollektivA, που πλέον μετρά πάνω από 20 χρόνια παρουσίας στην ελληνική ροκ σκηνή, καθώς και τρία ολοκληρωμένα άλμπουμ. Φέτος κυκλοφόρησε και το δεύτερο σόλο άλμπουμ του, με τίτλο “Κακή Φωτιά”, που περιλαμβάνει έντεκα ποιήματα Ελλήνων ποιητών, σε μελοποίηση του Θοδωρή Καρέλλα, και τη συμμετοχή του Μίλτου Πασχαλίδη.

Η μουσική ωστόσο δεν αποτελεί τη μοναδική του ενασχόληση, αφού πλέον αποτελεί υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με τα ακαδημαϊκά του ενδιαφέροντα να αφορούν στα ζητήματα του δημόσιου χώρου, της τέχνης, του κινηματογράφου και του ψηφιακού πολιτισμού.

Στο πλαίσιο της διπλωματικής εργασίας του γεννήθηκε και το νέο βιβλίο του, με τίτλο “Τα μάτια της πόλης. Μια συνολική θεώρηση της street art. Η περίπτωση της Αθήνας”, στο οποίο επιχειρεί μια συνολική θεώρηση του φαινομένου της street art, διεισδύοντας στο εσωτερικό της Αθήνας.

Εμείς με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου, μιλήσαμε με τον Θανάση Χουλιαρά για την ακαδημαϊκή του έρευνα, την street art στην Αθήνα και φυσικά για τον μύθο “Athens is the new Berlin” -που εξερευνά και στο βιβλίο του.

Το εξώφυλλο του βιβλίου: Τα μάτια της πόλης Μία συνολική θεώρηση της street art H περίπτωση της Αθήνας

Όλη μου δραστηριότητα αποτελεί μια παλινδρόμηση ανάμεσα στο καλλιτεχνικό και το ευρύτερο επιστημονικό πεδίο, με τα δύο αυτά πεδία να αλληλοτροφοδοτούνται. Άλλωστε στην αντίληψή μου οι έννοιες τέχνη και επιστήμη κάθε άλλο παρά αλληλοαποκλειόμενες είναι. Τα προηγούμενα χρόνια και λόγω της αυξημένης παρουσίας και δημοφιλίας των Kollektiva η καλλιτεχνική δραστηριότητα «πήρε κεφάλι». Με την σχετική ερευνητική δουλειά και την κυκλοφορία του βιβλίου αλλά και με την εκπόνηση του τρέχοντος διδακτορικού μου ο επιστήμονας μέσα μου ήρθε να πάρει την ρεβάνς ή τουλάχιστον να εξισορροπήσει τα πράγματα!

Τo βιβλίο αποτελεί με κάποιες προσθήκες την ομώνυμη διπλωματική εργασία που εκπόνησα στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος των Πολιτισμικών και Κινηματογραφικών σπουδών του τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ. Στην ερευνητική μου δραστηριότητα επιδιώκω σχεδόν πάντα να καταπιάνομαι με ζητήματα που αφορούν στο σήμερα, καθώς με ιντριγκάρει η θεωρητική αναζήτηση σε αχαρτογράφητα νερά. Με δεδομένο ότι τα ζητήματα της τέχνης και αυτά της πόλης και του δημόσιου χώρου είναι στον σκληρό πυρήνα των ενδιαφερόντων μου, επέλεξα να ασχοληθώ με την street art, ως την κατεξοχήν σύγχρονη αισθητική έκφανση του αστικού.

Επιδιώκω σχεδόν πάντα να καταπιάνομαι με ζητήματα που αφορούν στο σήμερα

Κάποια από τα έργα, τα οποία προσέγγισα τεχνοκριτικά στο βιβλίο, συγκαταλέγονται σαφώς και στα αγαπημένα μου. Για να μην μεροληπτώ θα αναφέρω ένα από τον κάθε καλλιτέχνη ή ομάδα καλλιτεχνών με τους οποίους καταπιάστηκα αναλυτικότερα. Αυτά αφορούν στα “What if I fall? But imagine what if you fly” του WD, το “Wake up” του ΙΝΟ και το «Σάπια καράβια τα όνειρά μας» της ομάδας των Political Stencil. Όλα τους, για διαφορετικούς ίσως λόγους, μου δημιουργούν μία έντονη αισθητική συγκίνηση.

“What if I fall. But imagine, what if you fly” του street artist WD

Γενικά δεν ήταν στις προθέσεις μου μια λευκωματικού χαρακτήρα καταγραφή του συνόλου των έργων που βρίσκονταν την τρέχουσα περίοδο στους τοίχους της Αθήνας. Η μεθοδολογική μου προσέγγιση είχε, ως επί το πλείστον, χαρακτήρα ποιοτικής ανάλυσης και κατ’ επέκταση η σταχυολόγηση των προς μελέτη καλλιτεχνών και έργων αντίστοιχα ποιοτικά στοιχεία αντιπροσωπευτικότητας. Βέβαια, όπως ανέφερα και παραπάνω ο παράγοντας προσωπικό γούστο έπαιξε κι αυτός τον ρόλο του. Σε κάθε περίπτωση, πέρα από την αδιαμφισβήτητη ποιοτική στάθμη και δημοφιλία των έργων τους, οι ΙΝΟ και WD συγκεντρώνουν και κάποια αλληλοσυμπληρωματικά στοιχεία που συνηγόρησαν στην επιλογή τους. O πρώτος ως ένας καλλιτέχνης, «γέννημα θρέμμα» και ανάδειξη της αθηναϊκής σκηνής του graffiti, με εκτεταμένη, πλέον, διεθνή παρουσία και ο δεύτερος ως ένας καλλιτεχνικός μετανάστης από μία ασιατική χώρα που βρήκε στην Αθήνα τον αστικό καμβά ανάδειξης και ανάπτυξης του ιδιαίτερου έργου του.

Σε αυτό που ο David Harvey ορίζει ως παγκόσμιο σύστημα των πόλεων αναπτύσσονται μια σειρά στρατηγικές λανσαρίσματος και επαναλανσαρίσματος των μεγάλων μητροπόλεων, ο οποίες στην συνέχεια «αποκεντρώνονται» και σε άλλες περιφερειακές πόλεις. Γνώμονας τους είναι η κωδικοποίηση και ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων της κάθε πόλης και η αντίστοιχου τύπου επικοινωνία τους στην τουριστική αγορά. Ακριβώς επειδή οι παραπάνω στρατηγικές έχουν την τάση να αντιγράφονται, προοπτικά οδηγούμαστε σε παρόμοια, έως και πανομοιότυπα αστικά, μητροπολιτικά, τουριστικά theme parks. Σε πόλεις με βαθύ ιστορικό ίχνος έχει ενδιαφέρον η παρακολούθηση αυτής της τάσης. Στο, κατά τα άλλα, χιπστεράδικης κοπής σλόγκαν “Athens is the new Berlin” μπορεί να αναγνωστεί ακόμα και η διαχρονική έκφραση μιας ιδιότυπης πολιτισμικής αποικιοκρατίας εντός της πόλης. Σε κάθε περίπτωση, η Αθήνα, όπως και κάθε άλλη πόλη είναι σαφώς κάτι «παραπάνω» από «όποιο νέο Βερολίνο».

Oι αγωνίες, τα αιτήματα αλλά και γενικότερα το πνεύμα της εποχής βρήκε την έκφρασή του στους τοίχους της πόλης

Κατά την διάρκεια της κρίσης παρατηρήθηκε μια ραγδαία ανάπτυξη της street art τόσο στους ποσοτικούς, όσο και, κυρίως, στους ποιοτικούς της δείκτες. Παράλληλα, μέσα από την έκρηξη που παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου διαμορφώθηκαν και τα ιδιαίτερα εγχώρια ταυτοτικά στοιχεία που προσδιόρισαν την εγχώρια σκηνή. Ως μια περίοδος ραγδαίας επιδείνωσης του επίπεδου ζωής ενός τεράστιου μέρους του πληθυσμού, γενικευμένων πολιτικών ανακατατάξεων και κίνησης, οι αγωνίες, τα αιτήματα αλλά και γενικότερα το πνεύμα της εποχής βρήκε την έκφρασή του στους τοίχους της πόλης. Παράλληλα δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι ένα μέρος αυτής της έκφρασης λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά έγινε αντικείμενο αξιοποίησης στο ξεδίπλωμα στρατηγικών «από τα πάνω» που αφορούσαν κυρίως στο πεδίο της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας.

Παρέμβαση στην περιοχή του Κερατσινίου, 2 χρόνια από τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα – 09/2015, by Political Stencil

Αν και το δίπολο ανάθεση – μη ανάθεση δεν αποτελεί, κατά την γνώμη μου, ικανή και επαρκή προσδιοριστική συνθήκη για την street art, μια συγκριτική ματιά σε έργα προϊόντα αναθέσεων και έργα αυτενέργειας είναι πολλές φορές καταδικαστική, ιδίως στο κατά πόσο τα έργα «ξύνουν» πολιτικά και καλλιτεχνικά. Μία αποπολιτικοποίηση πάντως επήλθε στη εγχώρια σκηνή ανεξαρτήτως των αναθέσεων και αυτή είχε να κάνει με το κατά πόσο η εγχώρια street art σκηνή συνδέθηκε επί της ουσίας με τις κινηματικές διαδικασίες. Σε τελική ανάλυση η οικονομική κρίση δεν οδήγησε σε κάποια ριζική κοινωνικοπολιτική αλλαγή και αυτό εκφράστηκε και στην street art.

Ο δυναμικός της χαρακτήρας. Η οργανική σχέση αλληλοτροφοδοσίας που αναπτύσσει με την πόλη. Εν τέλει, ο ζωντανός διάλογος που ανοίγει η street art με την θέση του Lefebvre ότι το μέλλον της τέχνης δεν θα είναι καλλιτεχνικό αλλά αστικό.

Justice for Zak/Zackie Oh, Αθήνα 2019, Political Stencil

Πέρα από κάθε είδους ηθικής τάξης αποτιμήσεις, η street art εξ ορισμού παλινδρομεί διαρκώς μεταξύ των ποιοτήτων της δημιουργίας και του βανδαλισμού. Εκ των πραγμάτων όποιος αδυνατεί να αποδεχτεί, έστω και σε κάποιον βαθμό το παραπάνω γεγονός αδυνατεί να αποδεχτεί την street art, ακόμα και σε περιπτώσεις αναθέσεων με τον πιο επίσημο τρόπο.

Η μόνη αποτελεσματική απάντηση είναι η οργανωμένη, συλλογική διεκδίκηση μέσα από τα σωματεία και τις ενώσεις μας

Νομίζω ότι η τεράστια πλειοψηφία των καλλιτεχνών, ένα μεγάλο μέρος των οποίων αντιμετωπίζει κυριολεκτικά ζήτημα επιβίωσης αναγνωρίζει την εχθρότητα με την οποία αντιμετώπισε η πολιτεία τους καλλιτέχνες και τους εργαζόμενους στον χώρο του πολιτισμού. Η συγκεκριμένη εχθρότητα δεν πηγάζει από κάποιο φετίχ αλλά είναι απόρροια συγκεκριμένων οικονομικών και πολιτικών στρατηγικών εντός του πλαισίου της αγοράς, οι οποίες σαφώς και δεν ασπάζονται μόνο από την σημερινή κυβερνητική διαχείριση. Σε κάθε περίπτωση η μόνη αποτελεσματική απάντηση σε αυτό, και για τους καλλιτέχνες, είναι η οργανωμένη, συλλογική διεκδίκηση μέσα από τα σωματεία και τις ενώσεις μας.

Εύχομαι να μας βρει πρωτίστως υγιείς, δυνατούς και όρθιους σε όλα τα επίπεδα. Μέσα από τέτοιες οριακές καταστάσεις, είναι η σωστή ερμηνεία τους, η εξαγωγή συμπερασμάτων και το διεκδικητικό πνεύμα που ορίζει την δυναμική των πραγμάτων που έπονται για να υπάρξει όποια θετική έκβαση.