Κρίστοφερ Μάρλοου: Το «κακό» παιδί της αγγλικής αναγεννησιακής σκηνής

Σαν σήμερα 30 Μαΐου, το 1593, έφυγε από τη ζωή ο δραματουργός και ποιητής Κρίστοφερ Μάρλοου, ο σημαντικότερος πρόδρομος του Σάιξπηρ στο αγγλικό δράμα που συνέβαλε περισσότερο από οποιονδήποτε στην ανάπτυξη του ελισαβετιανού θεάτρου και την αποδέσμευση του από τις μεσαιωνικές πρακτικές.

Έχοντας ενισχύσει τη αγγλική σκηνή τη δεκαετία του 1580 με μερικά από τα συναρπαστικότερα έργα της εποχής, ο Κρίστοφερ Μάρλοου ενδύθηκε και ο ίδιος μιας σαγηνευτικής περσόνας η οποία περιλάμβανε φήμες για κατασκοπεία, αθεΐα και ομοφυλοφιλία. Απερίσκεπτος, γοητευτικός, επικίνδυνος και καταδικασμένος, σαν ένας αληθινός σελέμπριτι έζησε τη ζωή στο έπακρο και πέθανε νέος (μόλις στα 29 του χρόνια) αφήνοντας πίσω μια άκρως ενδιαφέρουσα υστεροφημία.

Φώτο: Βρετανική Βιβλιοθήκη

Γεννημένος το 1564 στο Canterbury της Αγγλίας, ήταν γιος του υποδηματοποιού Τζον Μάρλου και της Ελίζαμπεθ Άρτσερ. Ως μαθητής υπήρξε πειθαρχημένος και εξαιρετικά χαρισματικός κερδίζοντας υποτροφία για το κολέγιο Corpus Christi του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ, όπου, σύμφωνα με τους μελετητές, σπούδασε λατινικά και ελληνικά. Εκεί πρέπει να μυήθηκε στον σκιώδη κόσμο της ελισαβετιανής κατασκοπείας, γεγονός που λόγω των συνεχόμενων απουσιών, παραλίγο να του στοιχίσει την απόκτηση του Master of Arts, η οποία, εν τέλει, πραγματοποιήθηκε με κρατική παρέμβαση για τις «υπηρεσίες του σε ζητήματα που ωφελούν το κράτος».

Η προσφορά του στο αγγλικό αναγεννησιακό θέατρο, ωστόσο, υπήρξε αδιαμφισβήτητα σημαντικότερη εξαιτίας της αξιοθαύμαστης πένας του, καθώς θεωρείται ο εδραιωτής του ανομοικατάληκτου στίχου («blank verse»), ο οποίος στην περίπτωσή του Μάρλοου εντυπωσίαζε με την ποιητική ομορφιά του. Αν και πρέπει να παρακολουθούσε παραστάσεις ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια, ωστόσο, η επαφή του με το επαγγελματικό θέατρο εγκαινιάστηκε κατά την άφιξή του στο Λονδίνο το 1587 όπου σε περίοδο μόλις πέντε ετών έγραψε έξι θεατρικά έργα.

Η σπουδαία, αν και βραχύχρονη, πορεία του ως δραματουργός ξεκίνησε με το έργο «Ταμερλάνος ο Μέγας», το οποίο παρουσιάστηκε σε δύο μέρη το 1587 και 1588 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία, καθιστώντας τη θεατρική συγγραφή ως την κύρια απασχόλησή του για τα χρόνια που ακολούθησαν. Ένα έργο για την άνοδο στην εξουσία και το μυστηριώδες τέλος του ομώνυμου Μογγόλου κατακτητή του 14ου αιώνα.

Εξώφυλλο της έκδοσης του έργου «Ο Εβραίος της Μάλτας» το 1633 | Φώτο: Βρετανική Βιβλιοθήκη

Η χρονολόγηση των έργων του είναι ένα θέμα που δεν έχει ξεκαθαριστεί πλήρως από τους μελετητές. Μέχρι το 1592 τα δύο πιο «αμφιλεγόμενα» έργα του «Ο Εβραίος της Μάλτας» και ο «Εδουάρδος Β’» πρέπει να είχαν ανέβει στη σκηνή. Το πρώτο, μια καυστική σάτιρα για έναν εβραίο τοκογλύφο ο οποίος αποζητά εκδίκηση από όσους τον αδίκησαν, θεωρείται σήμερα από πολλούς μια κριτική στον αντισημιτισμό που μάστιζε την ελισαβετιανή κοινωνία. Το δεύτερο ένα ιστορικό δράμα για έναν από τους πιο αμφιλεγόμενους μονάρχες στην ευρωπαϊκή ιστορία.

Ο «Εδουάρδος Β’» θεωρήθηκε έργο ορόσημο για το είδος του και πηγή έμπνευσης για τον «Ριχάρδο Β’» του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ. Επιπλέον, αποτελεί μια από τις πρώτες μεγάλες αναπαραστάσεις ομοφυλοφιλικού έρωτα στη σκηνή, σκιαγραφώντας την καταδικασμένη σχέση μεταξύ του Εδουάρδου και του Piers Gaveston, με τη μορφή μιας τρυφερής «στενής» φιλίας, σημείο στο οποίο δίνουν έμφαση οι σύγχρονες παραγωγές του έργου από το 1960 και έπειτα.

Για πολλούς η «Τραγική Ιστορία του Δόκτορος Φάουστους», η οποία πρέπει να ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1590, θεωρείται το αριστούργημα του Κρίστοφερ Μάρλοου. Βασισμένο στον πασίγνωστο γερμανικό μύθο, για έναν λόγιο ο οποίος προβαίνει σε μια συμφωνία με τον διάβολο εξαιτίας της δίψας του για γνώση και εξουσία και εμπνευσμένο από τις ηθικολογίες, το έργο αποτελεί μια ιστορία για τον πειρασμό, την πτώση, την καταδίκη και την ανθρώπινη φιλοδοξία που έρχεται αντιμέτωπη με τους θεϊκούς περιορισμούς.

Άλλα έργα του σπουδαίου δραματουργού είναι «Η Σφαγή των Παρισίων» (σώζεται κατακρεουργημένο): Μια δραματική απεικόνιση επεισοδίων από τη σύγχρονή του γαλλική ιστορία. Και η «Διδώ, Βασίλισσα της Καρθαγένης», εμπνευσμένη από την «Αινειάδα», το οποίο έγραψε μαζί με τον Thomas Nashe.

Ως δραματουργός ο Κρίστοφερ Μάρλοου άνηκε μαζί με τους Τζον Λίλ, Ρόμπερτ Γκρην και άλλους στις λεγόμενες «Πανεπιστημιακές Διάνοιες» του αγγλικού δράματος. Μια ομάδα μορφωμένων αντρών που έγραφαν για τις δημόσιες σκηνές και που κατάφεραν να γεφύρωσαν το χάσμα ανάμεσα στο «εκλεπτυσμένο» και το λαϊκό θέατρο, χρησιμοποιώντας δεξιοτεχνικά κλασικές και μεσαιωνικές τεχνικές για να αφηγηθούν συναρπαστικές ιστορίες.

Πέρα από τον εντυπωσιακό ανομοικατάληκτο στίχο η δραματουργία του Μάρλοου ξεχωρίζει για τη σκιαγράφηση μεγαλειωδών προσώπων-αντιηρώων που παρασύρονται από τα πάθη τους και των οποίων τα περίπλοκα κίνητρα και η ψυχολογική αληθοφάνεια διασαφηνίζονται με μια επεισοδιακή πλοκή. Η γλώσσα του ρωμαλαία, ο «στίχος» του εμποτισμένος με μια λυρική ποιότητα. Τα θέματά του όπως η ομοφυλοφιλία, οι πολιτικές ίντριγκες και οι θρησκευτικές συνωμοσίες θεωρήθηκαν ανατρεπτικά για την εποχή του.

Από την παράσταση του «Δόκτωρ Φάουστους» στο Shakespeare’s Globe το 2011

Η επιτυχία του, ωστόσο, ως θεατρικού συγγραφέα δεν τον γλίτωσε από τους μπελάδες. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Λονδίνο απασχόλησε τις αρχές ουκ ολίγες φορές για τη βίαιη και κακόφημη συμπεριφορά του, ενώ δεν έλειψαν οι φήμες για τις αντισυμβατικές πολιτικές και θρησκευτικές του πεποιθήσεις ιδιαίτερα το χρόνια πριν τον πρόωρο θάνατό του. Το 1589 φυλακίστηκε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα καθώς υπήρξε παρών όταν ένας άντρας μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου. Επίσης, εξακολουθούσε να λειτουργεί ως κατάσκοπος για λογαριασμό της Ελισάβετ.

Το 1593 ο Τόμας Κίντ τον κατηγορεί για αθεϊσμό. Ο Κρίστοφερ Μάρλοου ανακρίνεται αλλά αφήνεται ελεύθερος. Ωστόσο εναντίον του συγκεντρώθηκαν στοιχεία για ασέβεια των ηθών της εποχής και για «επικίνδυνες ιδέες». Ο Μάρλοου θα πεθάνει στις 30 Μαΐου 1593 από μαχαίρωμα κατά τη διάρκεια συμπλοκής σε μια ταβέρνα έχοντας ζήσει μια ζωή τόσο συναρπαστική και θυελλώδη όσο και τα γεγονότα που απεικόνιζε πάνω στη σκηνή.

Το όνομά του μετά θάνατον μπλέχτηκε σε μια από τις μεγαλύτερες θεατρικές θεωρίες συνομωσίας, καθώς πολλοί ήταν εκείνοι που υποστήριζαν ότι ο Κρίστοφερ Μάρλοου «υπήρξε ο συγγραφέας πίσω από το όνομα Ουίλλιαμ Σαίξπηρ». Μάλιστα κάποιοι έφτασαν στο σημείο να ισχυριστούν ότι ο Μάρλοου επέζησε της συμπλοκής στην ταβέρνα, σε μια προσπάθεια να μπορέσουν να του αποδώσουν όσα έργα έγραψε ο Σαίξπηρ μετά το 1593. Η παρατραβηγμένη αυτή θεωρία πλέον έχει απορριφθεί από τους μελετητές.

Οι δύο «ανταγωνιστές» φαίνεται να έχουν ακολουθήσει παράλληλους δρόμους τόσο στη ζωή όσο και στη σκηνή. Πολλά έργα τους φαίνεται να βρίσκονται σε έναν άτυπο διάλογο μεταξύ τους. Το 2016 μια ομάδα 23 ακαδημαϊκών κατόπιν ενδελεχούς έρευνας συνέστησε ότι οι δύο εμβληματικοί δραματουργοί πρέπει να συνεργάστηκαν στη συγγραφή των τριών μερών του σαιξπηρικού ιστορικού δράματος «Ερρίκος Στ΄».