Πώς θα θωρακιστεί η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά εν μέσω κλιματικής κρίσης

Αναγνωρίζοντας την επέλαση της κλιματικής κρίσης ως «υπαρκτό κίνδυνο» το Υπουργείο Πολιτισμού αποφασίζει να δράσει προληπτικά σε μια προσπάθεια ανάσχεσης των επιπτώσεων της σε μνημεία, μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους.

Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη παρουσίασε το πρόγραμμα πιλοτικών δράσεων των υπηρεσιών του υπουργείου για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την βιωσιμότητα των πολιτιστικών χώρων.

H καστροπολιτεία του Μυστρά.

Νωρίτερα, σήμερα το μεσημέρι, η κ. Μενδώνη τόνιζε πως δεν καταγράφεται «άμεσος, ευρύς και συστηματικός κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής για τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα». Παραδέχθηκε όμως, πως διαπιστώνονται κλιματικοί κίνδυνοι που επηρεάζουν τις ευρύτερες περιοχές γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία (τα ακραία καιρικά φαινόμενα – ισχυροί άνεμοι, πλημμύρες, πυρκαγιές είναι ‘δημοφιλή’ σε ολόκληρη τη χώρα), με αυξημένη συχνότητα και οι οποίες είναι υπαίτιες για μικρότερες ή μεγαλύτερες φθορές σε αυτά. «Η πρόληψη είναι ο βασικός μας στόχος, να προλάβουμε πριν τα φαινόμενα εξελιχθούν. Και αυτό το οποίο επίσης μας ενδιαφέρει είναι να θωρακίσουμε στο μέγιστο βαθμό τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Πρώτον, για την ίδια τους την αξία, αυτοτελώς. Δεύτερον για να μην λειτουργήσει εις βάρος της αναπτυξιακής τους διάστασης και της τουριστικής επισκεψιμότητας των περιοχών η οποιαδήποτε φθορά. Γιατί είτε το ομολογούμε είτε όχι, σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι τόποι έχουν γίνει τουριστικοί προορισμοί εξαιτίας των σημαντικών μνημειακών και αρχαιολογικών χώρων που διαθέτουν».

Με τα παραπάνω δεδομένα, έχει συσταθεί διεπιστημονική ομάδα εργασίας για την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου σχετικά με την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Για την ώρα, έχει καταγραφεί η διεθνής εμπειρία σε αντίστοιχα θέματα ενώ στο πλαίσιο έρευνας πεδίου έχουν συγκεντρωθεί οι απόψεις των εργαζόμενων στις διάφορες υπηρεσίες του υπουργείου και κυρίως των Εφορειών Αρχαιοτήτων.

Βάσει αυτής – όπως επισήμανε ο επικεφαλής της ομάδας εργασίας, Κώστας Καρτάλης, Καθηγητής στον Τομέα Φυσικής του Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών και εκπρόσωπος του υπουργείου Πολιτισμού στις επιτροπές της Unesco – οι εργαζόμενοι του πεδίου υπογράμμισαν τους βασικούς ‘ακραίους’ παράγοντες που απειλούν τα μνημεία: Οι ισχυροί και θυελλώδεις άνεμοι, τα πλημμυρικά φαινόμενα, η απερήμωση που οδηγεί σε αποσάθρωση του εδάφους, διάβρωση και κατολισθήσεις, οι – ολοένα και περισσότερες – δασικές πυρκαγιές, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και ο κατακλυσμός παρακτίων ζωνών καθώς και τα επεισόδια καυσώνων, που έχουν αντίκτυπο τόσο στους εργαζόμενους όσο και στους επισκέπτες των χώρων.

Η αλλοίωση των φυσικών τοπίων γύρω από τα μνημεία είναι μια άλλη παράμετρος που αναδεικνύει η έρευνα και που πιθανώς θα επιβάλλει την αναθεώρηση των προστατευόμενων ζωνών γύρω από κάθε αρχαιολογικό χώρο. «Ο κλιματικός κίνδυνος είναι ένας αργός κίνδυνος. Εξελίσσεται αργά, δεν έχει τα χαρακτηριστικά, για παράδειγμα, της πανδημίας. Είναι μία πανδημία σε αργή κίνηση. Και γι’ αυτόν τον λόγο, πρέπει να λάβει κάποιος υπόψη πώς παρεμβαίνει στο τοπίο έτσι όπως το περιέγραψα προηγουμένως και τους κλιματικούς κινδύνους, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες πιέσεις» σημειώνει ο κ. Καρτάλης.

Στη φάση αυτή, η διεπιστημονική ομάδα έχει, επίσης, εντοπίσει τις κατευθύνσεις που πρέπει να υποστηρίζει το Εθνικό Σχέδιο. Συγκεκριμένα, πρέπει να διαπερνά οτιδήποτε θεσπίζεται για την πολιτιστική κληρονομιά, να βασίζεται σε μακροχρόνιο σχεδιασμό με ορίζοντα το 2050 και ενδιάμεσους στόχους ανά πενταετία – προβλέποντας φυσικά την αναθεώρηση του ανάλογα με τα νέα κλιματικά δεδομένα.

‘Αποψη από τον αρχαιολογικό χώρο της Σάμου.

Οι στόχοι μέχρι το 2025 για το υπουργείο Πολιτισμού εντοπίζονται κυρίως στη δημιουργία ενός καταλόγου κλιματικής τρωτότητας, την σύσταση ενός Εθνικού Καταλόγου για τα μνημεία σε κλιματικό κίνδυνο, την εφαρμογή σχεδίων προστασίας για 12 αρχαιολογικούς χώρους και την ενεργειακή αναβάθμιση 13 μουσείων.

Στην πρώτη κατηγορία εμπίπτουν μνημεία όπως οι αρχαιολογικοί χώροι των Δελφών, του Δίου στον Όλυμπο, των Φιλίππων, του Μυστρά, της Δήλου, της Σάμου, τα Μινωϊκά Ανάκτορα της Κρήτης ενώ στη δεύτερη τα μουσεία Δελφών, Ολυμπίας, Πάτρας, Ηρακλείου, Ιωαννίνων, Θήβας, Πέλλας, Καβάλας, Χίου, Σπάρτης, οι Βασιλικοί Τάφοι στη Βεργίνα.

Οι παραπάνω παρεμβάσεις σε 35 συνολικά χώρους και σε βάθος δεκαετίας θα κατατεθούν ως προτεινόμενο έργο στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης με προϋπολογισμό 23 εκατομμυρίων ευρώ (+ΦΠΑ).

Το αρχαίο Θέατρο των Φιλίππων.

Σ’ έναν πιο μακρόπνοο σχεδιασμό το υπουργείο στοχεύει στην ενεργειακή αναβάθμιση 30 συνολικά μουσείων που βρίσκονται υπό την εποπτεία του, ώστε να διασφαλίζεται η ομαλή τους λειτουργία σε επιβαρυμένες θερμικές συνθήκες, να χαρακτηρίζονται από συνθήκες θερμικής άνεσης για τους επισκέπτες, να προστατεύονται οι συλλογές και να περιορίζονται οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.