Η Στέγη ανοίγει τη συζήτηση για τον κλιματικό πολιτισμό

Το φθινόπωρο του 2018, ο εκτελεστικός διευθυντής της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, Χρήστος Καρράς – στο πλαίσιο συνέντευξης του στο Monopoli – έθετε για πρώτη φορά το ζήτημα της αειφορίας και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας των πολιτιστικών οργανισμών. Η σκέψη του ξεκινούσε από τον περιορισμό του ενεργειακού αποτυπώματος του οργανισμού που διευθύνει και την δυνατότητα του πολιτισμού να στρέψει το βλέμμα μας στην προστασία του περιβάλλοντος.

Σήμερα, ο κ. Καρράς, ως συνεπιμελητής του υβριδικού συμποσίου «Climate culture» (στο πλαίσιο της ενότητας περιεχομένου της Στέγης «Λέξεις και σκέψεις») επαναφέρει την επείγουσα συζήτηση που μας βρίσκει ήδη μέσα στη δίνη της κλιματικής κρίσης.

«Ο πολιτισμός έχει να κάνει με την διαμόρφωση της αντίληψης μας για τη ζωή, τις σχέσεις και τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Με αυτήν την έννοια, τα περιβαλλοντικά ζητήματα άπτονται του πολιτισμού. Είναι στοιχείο του πολιτισμού, το πως αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα στο φυσικό περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε πως κεντρικό στοιχείο της φιλοσοφίας πολλών λαών, ήταν η θεώρηση του ανθρώπου μέσα στη φύση. Αυτό ήταν και το θεμέλιο του πολιτισμού. Δυστυχώς, σήμερα έχουμε χάσει την αμεσότητα αυτής της σχέσης καθώς ζούμε σε αστικά και τεχνολογικά περιβάλλοντα. Σήμερα, ο πολιτισμός μας είναι μάλλον καταστροφικός – κατά συνέπεια πρέπει να μετακινηθεί. Επομένως, οι οργανισμοί που παράγουν πολιτιστικό περιεχόμενο έχουν μια ιδιαίτερη ευθύνη και ιδιαίτερες δυνατότητες να βοηθήσουν στην απαραίτητη αυτή αλλαγή» λέει, περιγράφοντας συνοπτικά την διαδρομή των παραδοσιακών δεσμών μεταξύ πολιτισμού και περιβάλλοντος.

” Ο πολιτισμός έχει να κάνει με την διαμόρφωση της αντίληψης μας για τη ζωή, τις σχέσεις και τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Με αυτήν την έννοια, τα περιβαλλοντικά ζητήματα άπτονται του πολιτισμού” τονίζει ο κ. Καρράς.

Δύο ημέρες μετά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος – που πλέον δεν έχει τη σημασία του εφησυχασμού αλλά της επιτακτικής δράσης – η Στέγη παρουσιάζει μια σειρά διαδικτυακών ομιλιών με τη συμμετοχή σημαντικών μορφών από τα πεδία των τεχνών, του πολιτισμού και της περιβαλλοντικής πολιτικής. Επίσης, οργανώνει πάνελ συζητήσεων σχετικά με τα θέματα της κλιματικής δικαιοσύνης, των περιβαλλοντικών πολιτικών, των βέλτιστων πρακτικών και του ρόλου της τέχνης στην καταπολέμηση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης για το κλίμα. Το συμπόσιο περιλαμβάνει κι ένα οπτικοακουστικό πρόγραμμα, στο οποίο θα παρουσιαστούν σχετικές με το θέμα ταινίες, ντοκιμαντέρ, βίντεο και ηχητικά καλλιτεχνικά έργα.

Πώς μοιάζει ένας ενεργειακά ουδέτερος πολιτιστικός οργανισμός; Ένας οργανισμός που συμβάλλει στην πράξη σε ένα καλύτερο μέλλον; Αναγνωρίζοντας πως ο πολιτισμός είναι μια σύνθετη ιστορία – αφού εμπλέκει πολλά επίπεδα της κοινωνικής ζωής – ο κ. Καρράς δεν διστάζει να γίνει πρακτικός ώστε να δώσει την πλήρη εικόνα μετάβασης σε μια πράσινη εποχή.

«Ξεκινάμε με το δεδομένο πως οι εκπομπές ενός οργανισμού διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Στις εκπομπές που παράγει ο ίδιος ο οργανισμός από τη λειτουργία των εγκαταστάσεων του, σε αυτές που παράγονται ακριβώς επειδή ο οργανισμός τίθεται σε λειτουργία – για παράδειγμα οι μετακινήσεις των θεατών προς τον χώρο – και τέλος οι εκπομπές που παράγονται εκτός οργανισμού, λόγου χάρη από τις μετακινήσεις των θιάσων που περιοδεύουν.

Η προστασία του περιβάλλοντος είναι μια καθημερινή πρακτική. Δεν είναι πια πολυτέλεια: Οι οργανισμοί οφείλουν να εντάξουν στις καθημερινές τους επιλογές το κριτήριο του περιβάλλοντος

Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, οι ίδιοι οργανισμοί πρέπει να λειτουργήσουν πιο συνειδητά πάνω σε τεχνικά θέματα (ως προς τον περιορισμό της χρήσης του κλιματισμού, την εξάλειψη των πλαστικών μια χρήσης) που απαιτούν τόσο την αλλαγή της συμπεριφοράς εργαζομένων όσο και τον εκσυγχρονισμό των υποδομών (μονώσεις, εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πανέλων κ.α). Επίσης, όταν ο οργανισμός ετοιμάζει μια παράσταση ή οργανώνει μια έκθεση πρέπει φροντίζει για τη διατήρηση ενός χαμηλού ενεργειακού επίπεδου: Ανακυκλώνοντας υλικά, χρησιμοποιώντας υλικά από την τοπική αγορά ή πρώτες ύλες που φέρουν μικρό ενεργειακό φορτίο. Ιδανικά μπορεί να εξασφαλίζει ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.

Αναφορικά τώρα, με το ζήτημα των περιοδειών υπάρχει ένα σοβαρό δίλημμα: Θέλεις να φέρεις ένα θίασο 40 ανθρώπων από το Βέλγιο προκειμένου να παίξει στην Αθήνα. Δεν έχεις επιλογή παρά να τους φέρεις αεροπορικά. Κι επειδή δεν πρέπει να καταργηθεί αυτή η δυνατότητα ανταλλαγής ιδεών, οι περιοδείες οφείλουν να γίνουν όσο πιο ορθολογικές γίνεται» εξηγεί ο εκτελεστικός διευθυντής της Στέγης, υποστηρίζοντας την πεποίθηση πως «όλα στη λεπτομέρεια παίζονται. Η προστασία του περιβάλλοντος είναι μια καθημερινή πρακτική. Δεν είναι πια πολυτέλεια: Οι οργανισμοί οφείλουν να εντάξουν στις καθημερινές τους επιλογές το κριτήριο του περιβάλλοντος».

Άποψη της όψης της Στέγης με χαμηλό φωτισμό.

Η Στέγη μοιάζει ήδη να λειτουργεί σε αυτήν την τροχιά που εισηγείται ο κ. Καρράς, καθώς θεωρεί πως η οικειοποίηση του στόχου, καταρχάς από τους εργαζόμενους, είναι πολύ κρίσιμη. Ένα ‘πράσινο’ newsletter φτάνει συχνά στα mail της ομάδας της Στέγης, την ίδια ώρα ένα green handbook υπενθυμίζει όλες τις πράσινες δράσεις της, ενώ οργανώνονται συχνά διάφορα plastic free challenges σαν ένα είδος παιχνιδιού προκειμένου ο κάθε εργαζόμενος να μετράει την χρήση πλαστικού που κάνει και να την μειώνει μέχρι την επόμενη φορά. Την ίδια ώρα, στην επικοινωνία με τους καλλιτέχνες τίθενται προδιαγραφές ώστε κάθε παραγωγή να γίνεται με τον πιο ‘πράσινο’ τρόπο – σεβόμενοι την αρτιότητα του καλλιτεχνικού οράματος.

Ασφαλώς, υπάρχουν πολλά ακόμα να γίνουν για να βελτιώσει την πρακτική της. «Στοχεύουμε να μειώσουμε τα αέρια θερμοκηπίου και τα απόβλητα, να βελτιώσουμε την κατανάλωση ενέργειας. Επίσης, συνεχίζουμε την προσπάθεια στον τομέα της ανακύκλωσης, τόσο στο επίπεδο των παραγωγών όσο και μέσα από μια σειρά εκπαιδεύσεων με φορέα ανακύκλωσης προκειμένου να εκπαιδευτούμε καλύτερα σε αυτό κι εμείς οι ίδιοι. Μέχρι το τέλος του 2021, φιλοδοξούμε να γίνουμε ελεύθεροι πλαστικού μιας χρήσης. Φυσικά, η προσπάθεια είναι συνεχόμενη, άρα για το 2022 θα προσθέσουμε νέους στόχους» σημειώνει ο κ. Καρράς.

Το momentum είναι εξαιρετικά κρίσιμο από κάθε άποψη. Οι διαρκείς οικολογικές καταστροφές ανά τον κόσμο επιβεβαιώνουν την απορρύθμιση του φυσικού περιβάλλοντος – απότοκο της οποίας είναι και η πανδημία covid 19. Από την άλλη, η συγκυρία της πανδημίας φαίνεται πως ενδυνάμωσε, κατά τον Χρήστο Καρρά, την επιρροή των πολιτιστικών οργανισμών παγκοσμίως αφού «όλοι έχουμε γίνει οργανισμοί media, εκπέμπουμε περιεχόμενο. Οι οργανισμοί είναι πολύ πιο παρόντες στο mediaκό τοπίο και μπορούν να περάσουν πιο εντατικά το μήνυμα της περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Έτσι κι αλλιώς, όμως, έχουν κατά κανόνα στενούς δεσμούς με τα κοινά τους και κατά κανόνα χαίρουν και εμπιστοσύνης και σεβασμού. Αυτό που λένε μετράει. Να κάτι που πρέπει να εκμεταλλευτούμε».

Στο πλαίσιο αυτής της επικοινωνίας, θα ήταν χρήσιμο να υπάρχουν νύξεις φιλο -περιβαλλοντικού περιεχομένου – αυτή εξάλλου είναι και μια παράμετρος που θα τεθεί και στο πλαίσιο του «Climate culture». Η νέα δραματουργία μα και η ίδια η στάση των καλλιτεχνών μπορεί να είναι πράξη υψηλής αξίας. «Οι δραματουργίες και οι καλλιτέχνες θα παίξουν το ρόλο τους. Αυτό δεν σημαίνει πως το θέτουμε ως υποχρέωση του καλλιτέχνη αλλά μπορούμε να ενθαρρύνουμε τους δημιουργούς που κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση. Η εμπειρία ενός έργου περιλαμβάνει το νου και το συναίσθημα, με αποτέλεσμα η πληροφορία να αφομοιώνεται βιωματικά».

Από το έργο της Jana Winderen, “Spring Bloom in the Marginal Ice Zone”, © Finnbogi Péturssson

Αποτελώντας τον πρώτο οργανισμό που θέτει το περιβάλλον ως προτεραιότητα και προϋπόθεση της πολιτιστικής λειτουργίας, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση προτίθεται να απευθύνει ένα κάλεσμα συσπείρωσης και σε άλλους φορείς πολιτισμού που ιδανικά θα μπορούσε να κορυφωθεί σε μια χάρτα βιωσιμότητας. «Ταυτόχρονα με το πρόγραμμα που τρέχουμε τώρα επιδιώκουμε, στις αρχές του φθινοπώρου, να οργανώσουμε και μια σειρά κλειστών εργαστηρίων. Στο πλαίσιο αυτών θα προσκαλέσουμε κι άλλους οργανισμούς τόσο από τον πολιτιστικό χώρο όσο και από τομείς με τους οποίους μοιραία συνεργαζόμαστε – όπως εταιρίες μεταφοράς. Κανείς δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνος του, πρέπει να δημιουργήσουμε μια γερή αλυσίδα», παρατηρεί ο κ. Καρράς.

Η χειρονομία της Στέγης βάζει και τον πολιτισμό στη συζήτηση ως παράγοντα συνδιαμόρφωσης της επόμενης μέρας. Μια ακόμα φωνή στον αγώνα που πρέπει να δοθεί τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. «Στην ελληνική κοινωνία δεν έχουμε ιδιαίτερα ανεπτυγμένο το αίσθημα του κοινού καλού, την προστασία των κοινών αγαθών. Έχουμε πολύ ψηλά την έννοια της ομάδας μας, της οικογένειας μας, του σπιτιού μας, αλλά παίρνουμε απόσταση αν δεν έχουμε κάποια ιδιοκτησιακή σχέση» σχολιάζει ο κ. Καρράς.

«Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι ως μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης – που δίνει σαφείς ντιρεκτίβες για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας – θα κινηθούμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Βέβαια, στην Ελλάδα μεταφράζουμε την πράσινη πολιτική περισσότερο μέσα από την αναπτυξιακή της δυνατότητα. Η πρακτική αυτή έχει τον κίνδυνο να προσπεράσει την κοινωνία ενώ η ανάγκη μιας πράσινης συμπεριφοράς πρέπει να γίνει κτήμα της κοινωνίας. Ακόμα κι αν, λόγου χάρη, όλοι πιστεύουμε ότι η ανεμογεννήτρια είναι καλύτερη από τη μηχανή diesel που παράγει ρεύμα σ’ ένα ελληνικό νησί, η τοπική κοινωνία θα πρέπει να συμφωνήσει για το πως θα χειριστεί ενεργειακά τον τόπο της. Δεν είναι μόνο θέμα Δημοκρατίας – είναι ασφαλώς και αυτό – αλλά είναι θέμα και της επιτυχίας του εγχειρήματος».

Στιγμιότυπο από την παλαιότερη έκθεση της Στέγης “Ψηλά, κήπος”.

Το συμπόσιο «Climate culture» ξεκινάει στις 7 Ιουνίου με την θεματική «Πολιτικές μετάβασης προς ένα βιώσιμο πολιτιστικό οικοσύστημα» που θα μεταδοθεί από το κανάλι της Στέγης στο YouTube στις 12.00. Μιλούν οι Nancy Duxbury, ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο Κοινωνικών Μελετών του Πανεπιστημίου της Κούιμπρα, Robert Palmer, διεθνής πολιτιστικός εμπειρογνώμονας και πρώην Διευθυντής Πολιτισμού και Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς του Συμβουλίου της Ευρώπης, Anaïs Roesch, υπεύθυνη πρότζεκτ – Πολιτιστικού τομέα, Κλίμα και Ενέργεια, «The Shift Project» ενώ συντονίζει η Alison Tickell, ιδρύτρια και Διευθύνουσα Σύμβουλος του Julie’s Bicycle.

Οι συζητήσεις θα διοργανώνονται κάθε Δευτέρα (πλην της Δευτέρας 21 Ιουνίου που είναι αργία και η συζήτηση μεταφέρεται για την Τρίτη 22 Ιουνίου) και ολοκληρώνονται την Δευτέρα 28 Ιουνίου. Κάθε εβδομάδα εμπλουτίζεται από οπτικοακουστικό πρόγραμμα για τον κλιματικό πολιτισμό.