Κρις Γιανάκος: Το εικαστικό καλοκαίρι ξεκίνησε στον Πόρο

Πώς χωράνε 40 χρόνια δουλειάς στα λίγα τετραγωνικά μιας γκαλερί; Κι όμως, στην έκθεσή του με τίτλο «Διαδρομές», ο ελληνοαμερικανός Κρις Γιανάκος μπόρεσε να δώσει στον θεατή μια αντιπροσωπευτική εικόνα της δουλειάς του, έτσι όπως διαμορφώθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 μέχρι τις μέρες μας.

Χάρη στη συνεργασία του με την ιστορικό τέχνης Τατιάνα Σπινάρη, τα έργα αυτής της διαδρομής παρουσιάζονται αυτό το καλοκαίρι στον φιλόξενο χώρο της Γκαλερί Citronne, στην παραλία του Πόρου.

Βραχύσωμος και αεικίνητος, ο γεννημένος το 1934 στη Νέα Υόρκη Κρις μεταδίδει τη ζωντάνια που τον χαρακτηρίζει στους γύρω του. Καταλαβαίνει όλα όσα του λέει ο συνομιλητής του στα ελληνικά, όμως δυσκολεύεται να τα χρησιμοποιήσει για να απαντήσει. «Τρεις λέξεις αγγλικά, δύο λέξεις ελληνικά» λέει γελώντας και δικαιολογείται: «Στο σχολείο δεν ήμουν καλός μαθητής. Πρώτα, γιατί είχα μυωπία και δεν έβλεπα καλά μέσα στην τάξη, έπειτα, γιατί είχα και μια μορφή δυσλεξίας. Μόνο όταν έπαιρνα μολύβια κι άρχιζα να σχεδιάζω τα κατάφερνα. Ναι, σε αυτό ήμουν καλός».

Ο Γιανάκος δεν ασχολήθηκε από την αρχή με τη ζωγραφική και τη γλυπτική· έγινε πρώτα ένας καλός γραφίστας, κι αυτή του η εμπειρία αποτυπώνεται στο έργο του. Η γεωμετρική αυστηρότητα σημαδεύει τα περισσότερα έργα του, μέσα από αυτήν πηγάζει η σιωπηλή ποίηση που χαρακτηρίζει τις δημιουργίες του.

Δείγμα αυτής της απόπειρας να αναδειχθεί η κρυφή γεωμετρία της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής είναι οι διάφορες «παρεμβάσεις» του σε μνημεία, ανθρώπινα ή της φύσης. Προφανώς, οι μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις που σχεδιάζει δεν μπορούν να εφαρμοστούν στα ίδια τα μνημεία, γι’ αυτό και ο Γιανάκος τυπώνει φωτογραφίες, κατόψεις κ.λπ. και δουλεύει πάνω σε αυτές. Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, το φαράγγι της Σαμαριάς, η αρχαία αγορά της Αθήνας, που παρουσιάζονται στην έκθεση, είναι τόποι στους οποίους ο καλλιτέχνης έχει παρέμβει με μινιμαλιστικό τρόπο προκειμένου να μεγιστοποιήσει το αισθητικό αλλά και το πνευματικό αποτέλεσμα.

Αν στον ένα τοίχο της αίθουσας παρουσιάζονται αυτά τα αυστηρά και συνήθως μονοχρωματικά έργα, απέναντί τους ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει έναν άλλο Γιανάκο: Έργα που ξεχειλίζουν από ενέργεια, χειρονομιακά, έργα όπου πάνω τους αποτυπώνεται η φρενίτιδα της κατασκευής τους: Είναι τα έργα της περιόδου της πανδημίας. Αποτέλεσμα της συσσωρευμένης ενεργητικότητας που ο εγκλεισμός και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα θανάτου τού είχε δημιουργήσει, αποτελούνται από μια βάση μαύρου χρώματος, η οποία αποτυπώνεται σε αρκετά αντίτυπα, πάνω στην οποία ο καλλιτέχνης εφαρμόζει με το χέρι χρώμα, δημιουργώντας έτσι μοναδικές συνθέσεις, που εκφράζουν με τρόπο άμεσο μια ασυνείδητη κραυγή.

«Έκανα πάρα πολλά τέτοια έργα σε αυτούς τους μήνες της πανδημίας. Χάρη στον σχετικά απλό τρόπο κατασκευής τους, μπορεί να έκανα και πέντε μέσα σε μια ώρα. Ήταν απίστευτα πολλή η ενέργεια που έβγαζα δημιουργώντας τα», λέει ο Κρις Γιανάκος. Για την Τατιάνα Σπινάρη, «η εντύπωση που δημιουργούν τα έργα αυτά είναι μια α-ταξία, σε πλήρη δυσαρμονία με την καθησυχαστική και αναγνωρίσιμη τάξη. Αντανακλά έναν κόσμο που έχασε αιφνιδιαστικά τον ρυθμό, την κίνηση, την αναλογία και την συνοχή του».

Αν από τη μία πλευρά βασιλεύει η γεωμετρική τάξη και από την άλλη η χειρονομιακή αταξία, στο δάπεδο της γκαλερί Citronne ο επισκέπτης συναντά δύο έργα, πρόσφατα και αυτά, που αναπαράγουν ένα χαρακτηριστικό μοτίβο της δουλειάς του Γιανάκου: τις ράμπες. Μοτίβο που κατάγεται από την αγάπη του για την αρχιτεκτονική και, κυρίως, για τις εφαρμογές της σύγχρονης μηχανικής, οι δύο ράμπες ανήκουν στις «Dystopia Series», παρουσιάζοντας μια μπλε και μια κόκκινη δυστοπία.

Πού οδηγείται κανείς αν ακολουθήσει αυτές τις ράμπες, αναρωτήθηκα. «Ξεκινά από το επίπεδο του εδάφους και, στην άλλη άκρη, βουτά στο κενό. Σαν τη Σαπφώ, που πήδησε από τον βράχο», απαντά ο Γιανάκος. Πράγματι, αρκετά δυστοπικό. Όμως το έργο μου δίνει την εντύπωση ότι η διαδρομή που υποβάλλει είναι από το έδαφος στο έδαφος, στο ίδιο επίπεδο. Μια διαδρομή κυκλική δηλαδή. Ο Γιανάκος χαμογελά. «Μπορεί να είναι κι έτσι. Κι αυτή η εκδοχή δυστοπική είναι άλλωστε…».

Ο Κρις Γιανάκος είναι διεθνώς αναγνωρισμένος καλλιτέχνης της διασποράς. Γεννήθηκε το 1934 στη Νέα Υόρκη από έλληνες γονείς. Εξακολουθεί να ζει και να εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Φοίτησε στη Σχολή Εικαστικών Τεχνών (SVA) στο Μανχάταν, όπου διδάσκει έως και σήμερα. Έχει λάβει υποτροφίες και βραβεία από́ το Εθνικό́ Κληροδότημα για τις Τέχνες (ΝΕΑ), από το Ίδρυμα Pollock-Krasner, από το Ίδρυμα Καλών Τεχνών της Νέας Υόρκης (NYFA) κ.ά. Η σχέση του με την Ελλάδα έγινε στενότερη από το 1990 και άρχισε να μοιράζεται τον χρόνο του μεταξύ Νέας Υόρκης και Χανίων, όπου ζει και εργάζεται τους καλοκαιρινούς μήνες. Παρουσίασε το έργο του σε εκατοντάδες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε όλο τον κόσμο. Η έκθεση «Διαδρομές» είναι η τρίτη ατομική έκθεση του Κρις Γιανάκου την οποία οργανώνει η Γκαλερί Citronne. Έχουν προηγηθεί μια ατομική, το 2008, και μία ακόμη στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου, το 2013.