Ο Μελαχρινός Βελέντζας ταξιδεύει το “Lemon” σε στεριά και θάλασσα

Η παράσταση Lemon, σε μια διασκευή της Γεωργίας Τσαγκαράκη βασισμένη στο «Novecento» του Alessandro Baricco, ξεκινάει για μια ακόμη φορά φέτος το καλοκαιρινό της ταξίδι, τρία χρόνια μετά την πρώτη εκείνη φορά που πήρε σάρκα και οστά επί σκηνής. Με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης για την απίστευτη ιστορία του πιανίστα 1900 που έζησε όλη τη ζωή του μέσα σ’ ένα καράβι, έγκλειστος από επιλογή, μιλήσαμε με τον πρωταγωνιστή και παραγωγό της Μελαχρινό Βελέντζα.

Τρία χρόνια μετά, λοιπόν, και με μία πανδημία να είναι ακόμη εδώ, ο ίδιος ο Μελαχρινός βρίσκει ακόμη πιο ισχυρούς δεσμούς με την ιστορία, που φαντάζει τρομερά επίκαιρη σε αυτή τη νέα πραγματικότητα που βιώνουμε όλοι. Η παράσταση ετοιμάζεται να μάς συναντήσει με έναν πρωτότυπο τρόπο αυτό το καλοκαίρι, αφού δίνει ραντεβού σε πολλούς απρόσμενους προορισμούς στην Ελλάδα – σε στεριά και θάλασσα – υποσχόμενη να μάς χαρίσει μια ξεχωριστή θεατρική εμπειρία. «Θέατρο υπάρχει όπου υπάρχουν θεατές», μάς λέει χαρακτηριστικά εκείνος.

Ο 1900, από δική του επιλογή, έμεινε έγκλειστος για όλη του τη ζωή μέσα στο καράβι όπου γεννήθηκε. Έγινε ο σπουδαιότερος πιανίστας του Ωκεανού και μέχρι το τέλος της ζωής του δεν πάτησε ποτέ το πόδι του στη στεριά. Όλους εμάς, η υποχρεωτική καραντίνα μάς τρόμαξε, μάς φόβισε, μάς ξεβόλεψε. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτή η συνάντηση τη δεδομένη χρονική στιγμή. Σαν να συναντιούνται δύο κόσμοι στο κατώφλι ενός σημείου που είναι ταυτόχρονα είσοδος και έξοδος μαζί. Εμείς που μουδιασμένα βγαίνουμε προς τα έξω προσπαθώντας να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα κι ο 1900 που έμεινε για πάντα μέσα ως το τέλος. Ο χρόνος πότε συστέλλεται και πότε διαστέλλεται σε αυτή τη συνάντηση καθώς ακούμε τον 1900 να λέει σε μια στιγμή αμφιταλάντευσης: «Μετά από 32 ολόκληρα χρόνια στη θάλασσα θα κατέβαινα στη στεριά. Για να δω τη θάλασσα».

Είναι μία ιστορία που φέρνει στην επιφάνεια το υπαρξιακό ερώτημα: «Πού νιώθουμε ευτυχισμένοι;» Μιλάμε για έναν άνθρωπο που, όντας ο σπουδαιότερος πιανίστας του κόσμου, θα μπορούσε να κάνει διαφορετική ζωή εάν αποφάσιζε να κατέβει από το δικό του καράβι. Όμως, εκείνος έβρισκε την ευτυχία στα 88 πλήκτρα του πιάνο του και στην ικανότητα να κάνει άπειρους συνδυασμούς με αυτά μέσα από τη φαντασία του και ταξιδεύοντας τελικά εκεί όπου δε θα πήγαινε ποτέ. Η ποιητικότητα αυτής της ιστορίας μαζί με την πεποίθηση του ίδιου του συγγραφέα πως «κανείς δεν είναι ξεγραμμένος άμα έχει έτοιμη μια καλή ιστορία και κάποιον για να του τη διηγηθεί» με οδήγησαν στο να ξεκινήσω το ταξίδι του Lemon πριν από τρία χρόνια. Η διασκευή για δύο ηθοποιούς και η πρόθεση να ιδωθεί η ιστορία του 1900 μέσα από τη σχέση μιας φιλίας ανέδειξαν τον μονόλογο που σε συνδυασμό με το πιάνο-μαγικό κουτί του Lemon αντανακλούν τη λιτότητα και την αφαιρετικότητα της ίδιας της επιλογής του 1900: μήπως χρειαζόμαστε λιγότερα από όσα υποστηρίζουμε ότι θέλουμε; Μήπως χρειαζόμαστε λιγότερα από όσα κάνουμε; Τρία χρόνια μετά και με την πανδημία να είναι ακόμη εδώ, βρίσκω ακόμη πιο ισχυρούς δεσμούς με αυτή την ιστορία.

Με απασχολεί πάντοτε η συνολική καλλιτεχνική ταυτότητα ενός εγχειρήματος. Όλα απορρέουν από το έργο και την ουσιαστική σύνδεση του δημιουργού με αυτό. Κάποια στιγμή, ο 1900 αποφασίζει να δοκιμάσει να κατέβει από το καράβι. Στο τρίτο σκαλί σταμάτησε. Αυτή η αιώρηση ανάμεσα στη στεριά και τη θάλασσα γέννησε στο μυαλό μου τον πρωτότυπο τρόπο παρουσίασης του Lemon ανάμεσα στη στεριά και τη θάλασσα που θα οδηγούσε στη δημιουργία μίας συνεκτικής αφηγηματικής γραμμής εντός κι εκτός σκηνής. Οι δυσκολίες και οι προκλήσεις είναι το βασικό χαρακτηριστικό της σκηνοθεσίας του ταξιδιού του Lemon. Ένα κλειστό ή ανοικτό θέατρο είναι εν πολλοίς έτοιμοι χώροι, όπου το περίγραμμα υπάρχει. Αντίθετα, ένας μη αμιγώς θεατρικός χώρος για να αποκτήσει θεατρικό χαρακτήρα απαιτείται μία διαφορετική διαδρομή και επεξεργασία που πολλές φορές οδηγεί αναπόφευκτα στην εκ νέου ανακάλυψη του έργου και την αξιοποίηση σημείων του που έως τότε παρέμεναν ανενεργά. Το να παίζεις πχ εν πλω ή σε ένα καρνάγιο είναι μία δυναμική διαδικασία που απαιτεί εγρήγορση και αντοχή. Και φυσικά, εξ ίσου σημαντικό – και αρκετά υποτιμημένο στην αντίληψη τόσο των καλλιτεχνών όσο και των θεατών – είναι το κομμάτι της καλλιτεχνικής παραγωγής. Ωστόσο, πολύ συνειδητά επιλέγω τη δυσκολία. Διότι, αυτό είναι που εξελίσσει τη δουλειά ενός καλλιτέχνη. Οι δυσκολίες και φυσικά τα λάθη που κάνει και από τα οποία μαθαίνει στη διαδικασία του σχεδιασμού και της υλοποίησης του οράματός του.

Η πολιτιστική αποκέντρωση είναι ζητούμενο · θέατρο υπάρχει όπου υπάρχουν θεατές.

Με το κριτήριο να πληρούν όσο το δυνατόν λιγότερα κριτήρια αυτού που θα ονομάζαμε «παραδοσιακός θεατρικός χώρος». Το στοίχημα δεν είναι η όποια τοποθεσία, αλλά ο αρμονικός διάλογος ανάμεσα στον τόπο, το έργο και τον καλλιτέχνη. Ο τόπος πραγματοποίησης μιας παράστασης δεν αρκεί να είναι διαφορετικός απλά και μόνο για να είναι διαφορετικός. Θα πρέπει να υπάρχει ισχυρός λόγος πίσω από τέτοιου είδους καλλιτεχνικές επιλογές. Αυτό συνέβη όταν π.χ αποφάσισα να παρουσιάσω το Lemon στο Μπάγκειον. Στη φετινή μας περιοδεία ανυπομονώ για την παράσταση στην παραλία Βαλτάκι (Γύθειο) με φόντο το ναυάγιο Δημήτριος. Εκεί, το Lemon θα συναντήσει το φυσικό του σκηνικό: το σαπιοκάραβο Βιρτζίνιαν λίγο πριν την έκρηξη. Επίσης, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Μεσολογγίου θα χαρτογραφήσουμε για πρώτη φορά θεατρικά ένα σημείο στη Λιμνοθάλασσα (παραλία Τουρλίδα). Οι εν πλω παραστάσεις (στα ανοιχτά της Σαλαμίνας και ανάμεσα στα Σφακιά και τη Γαύδο) είναι πάντα μοναδικές εμπειρίες. Επίσης, είμαι πολύ χαρούμενος που θα πάμε στις Οινούσσες. Το μέρος της παράστασης θα το βρούμε όταν θα φτάσουμε στο νησί εκεί και όχι νωρίτερα. Από επιλογή. Θα το βρούμε και μετά θα καλέσουμε με τα λεμονάκια και τη ντουντούκα μας τους κατοίκους και τους επισκέπτες για να συναντηθούμε και να μοιραστούμε αυτή την ιστορία. Η πολιτιστική αποκέντρωση είναι ζητούμενο και επίσης κάτι εφικτό αφού για μένα, θέατρο υπάρχει όπου υπάρχουν θεατές. Είτε παίζουμε σε κάποιο κεντρικό φεστιβάλ είτε σε κάποιο ακριτικό σημείο του χάρτη.

Ο 1900 είναι ένα αερικό. Ένα αλλόκοτο – για τους άλλους – πλάσμα που γεννήθηκε μέσα στην έλλειψη. Ορφανός από τους δύο του γονείς. Μέσα από αυτή την έλλειψη έγινε ο σπουδαιότερος πιανίστας του Ωκεανού. Όσο παίζουμε αυτό το έργο, κάνω διαρκώς την εξής σκέψη: νομίζω πως ο 1900 δε χρειάζεται τα λόγια, τις λέξεις. Υπάρχει μέσω της μουσικής και της φαντασίας του. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι που τον κάνουν ξεχωριστό στα δικά μου μάτια. Και που του δίνουν τη δυνατότητα να είναι σε αρμονία με τον εαυτό του μέσα στον περιορισμένο χώρο των 88 του πλήκτρων και απέραντος για τους γύρω του.

Ο φόβος. Αυτό είναι ένα στοιχείο που επαναδιαπραγματεύομαι μέσα από αυτό το έργο. Φόβος να αποδεχτώ πως όντως η ευτυχία μπορεί να υπάρξει στα λίγα πράγματα που μπορούμε να επιλέξουμε. Μεγαλώνοντας όμως μαλακώνει αυτό το συναίσθημα. Η ζωή ξέρει πολύ περισσότερα από όσα εμείς μπορούμε να αντιληφθούμε και να ελέγξουμε. Οπότε, αρχίζω να πιστεύω πως είναι βοηθητικό να αφήνεσαι στη ροή όσων έρχονται.

«Αν δεν ανέβεις τώρα, δε θ’ ανέβεις ποτέ. Και τώρα μη φοβάσαι!»

Δεν πιστεύω στον όρο «το κοινό». Υπάρχουν μόνο διαφορετικοί θεατές με διαφορετικές προσλαμβάνουσες.

Το συν-αίσθημα του θεατή είναι αυτό που ο τελευταίος προσθέτει στο αίσθημα του ηθοποιού επί σκηνής. Οπότε, αυτό είναι κάτι προσωπικό και διαφορετικό για τον κάθε θεατή. Εξ ου και δεν πιστεύω στον όρο «το κοινό». Υπάρχουν μόνο διαφορετικοί θεατές με διαφορετικές προσλαμβάνουσες. Το μόνο «κοινό» τους είναι ότι βρίσκονται την ίδια ώρα, στον ίδιο χώρο για να παρακολουθήσουν την παράσταση. Ωστόσο, αυτό που θα ήθελα και το προσπαθώ πολύ μέσα από τον τρόπο που προτείνω όλο αυτό το εγχείρημα είναι η ενεργοποίηση του κάθε θεατή. Να μη μένει θεατής στη δυνατότητά του να είναι ενεργός θεατής. «It takes two to tango». Η συνάντηση και ο τελετουργικός χαρακτήρας του θεάτρου είναι άλλο ένα ζητούμενο.

Περίεργα. Πολύ. Είναι μία νέα συνθήκη που απαιτεί την προσαρμογή μας. Νομίζω πως χρειάζεται υπομονή καθώς τώρα βιώνουμε μία μεταβατική κατάσταση όπου όσα δεν ξέρουμε είναι πολύ περισσότερα από όσα γνωρίζουμε. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι θέατρο σημαίνει το «εδώ και τώρα», το θνησιγενές. Για να πεθάνει όμως κάτι και να χαθεί παραμένοντας πια ζωντανό μόνο μέσω της μνήμης μας, πρέπει πρώτα να υπάρξει. Θέλω να πω πως θέατρο χωρίς θεατές – και όταν λέω θεατές στη συγκεκριμένη περίπτωση εννοώ ανθρώπους που έχουν φυσική παρουσία στο χώρο όπου γίνεται η παράσταση – δεν υπάρχει.

Λιγότερες παραστάσεις. Λιγότερη ταχύτητα. Περισσότερη παρατήρηση του διπλανού μας. Πριν την καραντίνα είχαμε φτάσει να έχουμε πάνω από 1.000 παραστάσεις, οι οποίες ανέβαιναν πολλές φορές χωρίς κανένα πλαίσιο (βλ. οργάνωση, αμοιβές κα). Απλώς για να λέμε ότι κάπου είμαστε, ότι κάτι κάνουμε. Και το πρόβλημα ανακυκλωνόταν. Θα πρέπει να μπορούμε να αντέχουμε το κενό. Και να το γεμίζουμε όταν μπορούμε πραγματικά να υποστηρίξουμε την επιλογή μας. Και όταν μάς αφορά ειλικρινά αυτό που προτείνουμε. Με σεβασμό στον εαυτό μας και σε όλους όσοι εμπλέκονται στην παραγωγή ή τη θέαση του όποιου έργου. Το θέατρο (πρέπει να) είναι δουλειά. Με ότι αυτό συνεπάγεται σε σχέση με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχουμε για λέξεις όπως «καλλιτέχνης», «τέχνη» και «πολιτισμός». Και σίγουρα χρειάζεται η αποδοχή ότι η όποια αλλαγή δε θα έρθει γρήγορα. Ούτε με εύηχα συνθήματα. Άρα μπορούμε αρχικά να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα, να το αποδεχτούμε, να αναλάβουμε τις ευθύνες μας κάνοντας αυτοκριτική και στη συνέχεια να προτείνουμε μέσα σ’ ένα πλαίσιο αλληλεγγύης νέες δομές, νέους τρόπους να κάνουμε τα πράγματα. Δεν πιστεύω στις μεγάλες αλλαγές. Πιστεύω όμως στη δημιουργία μικρών δομών που λειτουργούν ως φωτεινοί φάροι και μας δίνουν εναλλακτικές.