Πώς η αρχιτεκτονική μας κληρονομιά δεν «χώρεσε» στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης

Αλήθεια, είναι το Σχέδιο Ανάκαμψης της χώρας μας αυτό που θα έπρεπε να είναι για να φέρει την πολυπόθητη ανάπτυξη; Το έχει κανείς κρίνει, μελετήσει, ή συγκρίνει με τα υπόλοιπα εθνικά σχέδια αναδιάρθρωσης των αντίστοιχων ευρωπαϊκών χωρών;

Η σύγκριση με το Σχέδιο Ανάκαμψης της Ιταλίας για παράδειγμα, μια γειτονική χώρα με παρόμοια πλούσια ιστορία, πολιτισμό, αλλά και προβλήματα (σεισμικότητα, εθνικό χρέος,  πρόσφυγες κλπ.) μπορεί να καταδείξει πολλά.

Ιδίως σε ότι αφορά τον κατασκευαστικό τομέα και τον χώρο της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, τομείς για τους οποίους δυστυχώς το Εθνικό μας Σχέδιο προβλέπει ελάχιστα, πέρα από την ψηφιακή και ενεργειακή αναβάθμιση.

Αξιοσημείωτο, το παράδοξο που συνέβη στην περίπτωση του προγράμματος  «Διατηρώ κατ’ Οίκον», (που κινείται στα πρότυπα του «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον, αλλά με σκοπούμενη εφαρμογή στην  αποκατάσταση Διατηρητέων κτιρίων και Παραδοσιακών Οικισμών), το οποίο με καινοτόμα πράγματι ματιά και όραμα για το μέλλον των ιστορικών κτιρίων, σχεδίασε προς τιμήν του το Υπουργείο Περιβάλλοντoς, και το οποίο αναμφισβήτητα κινείται στη σωστή κατεύθυνση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της προστασίας, αποκατάστασης και ανάδειξης της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.

Ενώ λοιπόν το σημαντικό αυτό πρόγραμμα είχε αρχικά ενταχθεί στο Σχέδιο Ανάκαμψης τη χώρας, (Πυλώνας Πράσινη Μετάβαση – Άξονας Αναβάθμιση Κτιριακού Αποθέματος), εγκαταλείφθηκε αιφνιδίως και αδικαιολόγητα, την τελευταία κυριολεκτικά ώρα πριν την επίσημη κατάθεσή του στην Κομισιόν.

Πράγματι ανεξήγητο, ειδικά τη στιγμή που όλες ανεξαιρέτως οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης ακολουθούν πλέον τη νέα ευρωπαϊκή στρατηγική, βάσει της οποίας, τα κονδύλια που κατανέμονται σε αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος, αφορούν όχι πια αποκλειστικά και μόνο στην ενεργειακή αναβάθμιση, όπως στο δικό μας Σχέδιο, αλλά πρωτίστως στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και στατικότητας των κτιρίων  απέναντι στην κλιματική αλλαγή.

Σύμφωνα με τη ρηξικέλευθη και πολλά υποσχόμενη νέα  αυτή  στρατηγική, η οποία ονομάζεται «Κύμα Ανακαινίσεων», η Ευρώπη στοχεύει να υπερδιπλασιάσει τον ρυθμό ανακαινίσεων και στατικών επεμβάσεων στον κτιριακό όγκο του δομημένου  περιβάλλοντός της.

Αυτό περιλαμβάνει πρωταρχικά και αυτονόητα και τον ιστορικό κτιριακό πλούτο κάθε χώρας «heritage», όπως επισημαίνει συμπληρωματική κατεύθυνση που εκδόθηκε ειδικά για τα διατηρητέα και παραδοσιακά κτίρια «European Cultural Heritage Green Paper – Putting Europe’s shared heritage at the heart of the European Green Deal».

Photo: Anastase-Maragos /unsplash

Όπως φανερώνει με πανηγυρικό τρόπο ο τίτλος, στόχος είναι η κοινή Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική κληρονομιά να βρει θέση στην «καρδιά» της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Η Πράσινη αυτή Βίβλος, όπως πλέον αποκαλείται, αναδεικνύει τη σημασία της αποκατάστασης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς για την επίτευξη  του κλιματικού στόχου αξιοποίησης εναλλακτικών πηγών ενέργειας, και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας του ιστορικού πλούτου απέναντι στην κλιματική αλλαγή, με αποτέλεσμα θωρακισμένα, αναβαθμισμένα και ενεργειακά αυτόνομα κτίρια.

Photo: Stefanos Pasvantis

Η πρόβλεψη στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης της χώρας  Ελλάδα 2.0 ενεργειακής και μόνο αναβάθμισης και κατασκευής αποκλειστικά και μόνο νέων υποδομών και οδικών δικτύων, με αποτέλεσμα να αφήνουμε τις υφιστάμενες να «απαξιώνονται και αφανίζονται», και να υποβαθμίζουν ολόκληρες περιοχές με τραγικές συνέπειες για όλους μας, θα πρέπει κατόπιν των ανωτέρω  να επαναξιολογηθεί.

Ιδιαίτερα τη στιγμή που όλοι μας γνωρίζουμε ότι τα κτίρια αυτά, η ιστορία μας δηλαδή, δεν έχουν πολύ χρόνο ακόμα, καταρρέουν δίπλα μας, προξενώντας κίνδυνο για όλους μας, θυμίζουμε τα δύο άτυχα παιδιά στην Σάμο.

Τα ίδια ακριβώς κτίρια, που πολύ σωστά κηρύξαμε διατηρητέα για να τα προστατέψουμε, θα καταλήξουμε στο τέλος με μαθηματική ακρίβεια να τα χαρακτηρίσουμε ανεπιθύμητα για να τα γκρεμίσουμε.

Η διατήρηση του ιστορικού κτιριακού αποθέματος της χώρας αποτελεί βασική περιβαλλοντική επιλογή, σύμφωνη με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της κυκλικής οικονομίας.

Δίνοντας σε αυτά τα κτίρια και πάλι ζωή, μέσω χρηματοδοτούμενων αποκαταστάσεων που συγκεράζουν τη διαφύλαξη των πολιτιστικών αξιών με καινούργιες τεχνικές κτιριακής αποκατάστασης και ενεργειακής αναβάθμισης, ξεκλειδώνουμε τεράστιες οικονομικές δυνατότητες.

Παράλληλα, αποτελoύν βασικό αναπτυξιακό πόρο, καθώς συνδέονται με την προσέλκυση πολιτιστικού τουρισμού, αλλά και με την τόσο αναγκαία για την χώρα μας ενθάρρυνση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Photo: Stefanos Pasvantis

Οι διαθέσιμοι πόροι που κατευθύνονται στην υπάρχουσα αρχιτεκτονική πολιτιστική κληρονομιά – heritage, (ιδιωτική ή Δημόσια), όπως διατηρητέα, παραδοσιακοί οικισμοί, υποδομές πολιτισμού, μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι κ.ά., είναι ιδιαιτέρως υψηλότεροι συγκριτικά με της Ελλάδας, που όταν απευθύνονται σε οποιουδήποτε είδους κτιριακές υποδομές, αφορούν αποκλειστικά και μόνο την ενεργειακή τους αναβάθμιση.

Η Ιταλία προέβλεψε επιπρόσθετα μέτρα και πλούσια κίνητρα για την επίτευξη αντισεισμικής επάρκειας για τα κτίρια της, κάτι που στο ελληνικό σχέδιο είναι ανύπαρκτο.

Για την Ιταλία το Σχέδιο Ανάκαμψης δεν είναι ένα απλό οικονομικό και περιβαλλοντικό εγχείρημα, αλλά όπως αναφέρεται στη σελίδα 18 αυτού, ένα «πολιτιστικό» καταρχήν εγχείρημα, όπου η στρατηγικά στοχευμένη επένδυση στην ομορφιά της χώρας, και σε ολόκληρη την υπολογίσιμη αλυσίδα του πολιτισμού και του τουρισμού, θεωρείται καίρια σημαντική.

26 φορές το Cultural heritage

76 φορές το Culture

61 φορές το Tourism

90 φορές το Cutural

51 φορές το Heritage

70 φορές το κτιριακή αποκατάσταση εννοώντας την στατική – δομική αποκατάσταση

Ενώ στο Ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης συναντάμε:

0 φορές το Πολιτιστική Κληρονομιά

11 φορές το Πολιτισμός

15 φορές το Τουρισμός

3 φορές το Πολιτιστικ (ός,η)

0 φορές το Κληρονομιά

0 φορά το Ιστορικ (ος, η)

13 φορές το κτιριακή αποκατάσταση εννοώντας την ενεργειακή αποκατάσταση

33 φορές τα κτίρ(ια) μόνο για ενεργειακή αναβάθμιση

Σαν χώρα, δεν μας επιτρέπεται ωστόσο να προσπεράσουμε την ευκαιρία που μας δίνεται.

Αν θέλουμε η ανωτέρω πολιτική να τύχει συνολικής εφαρμογής, είναι σκόπιμο, θεμιτό και άκρως αναγκαίο να ενταχθεί αυτή στο επίσημο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης της χώρας  Ελλάδα 2.0  πριν την τελική του ψήφιση στη Βουλή, ώστε η αντιμετώπιση των ιστορικών κτιρίων, να πάρει συμβολικό χαρακτήρα, ως βασική επιλογή εθνικής προτεραιότητας και σημαντικό αναπτυξιακό μέσο ανοικοδόμησης της χώρας.

Η στιγμή είναι η πλέον κατάλληλη για να επιστρατεύσουμε όλες μας τις δυνάμεις, ώστε να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε επιτέλους με τον σωστό τρόπο το συνολικό κτιριακό απόθεμα της χώρας, συμπεριλαμβανομένης και της πολύτιμης γι’ αυτήν ιστορικά και πολιτιστικά αρχιτεκτονικής της κληρονομιάς, η οποία θα έπρεπε να αποτελεί πηγή πλούτου και οικονομικής ανάπτυξης, σε αντίθεση με την θλιβερή εικόνα εγκατάλειψης που σήμερα εμφανίζει.