“Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη…”: Η καταστροφή των Ψαρών στην τέχνη

Μετά και από την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο το 1822 από το πλήρωμα του Κωνσταντίνου Κανάρη, ο σουλτάνος εμφανίζεται αποφασισμένος να καταστρέψει τα Ψαρά, απ’ όπου εξαπολύονταν πολλές επιτυχημένες επιθέσεις εναντίον των Οθωμανών. 10 χιλιάδες άνδρες αριθμούσε ο οθωμανικός στόλος που κατέπλευσε στα Ψαρά στις 19 Ιουνίου του 1824, και που μετά από τριήμερη πολιορκία κατέλαβε ολοκληρωτικά το νησί, σφαγιάζοντας τους κατοίκους του και κατακαίοντάς το.

Η τελευταία αντίσταση που προέβαλαν Ψαριανοί πριν την ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού, ήταν η οχύρωση 500 περίπου από αυτούς στο φρούριο της Παλαιοχώρας, την “Μαύρη Ράχη“, όπου βρισκόταν η πυριτιδαποθήκη του νησιού. Όταν ο κλοιός έγινε ασφυκτικός, αποφάσισαν να αυτοπυρποληθούν, ανατινάζοντας τα πυρομαχικά και τους εαυτούς τους…

Το γνωστότερο λογοτεχνικό έργο για την καταστροφή των Ψαρών, είναι το σχετικό επίγραμμα του Διονύσιου Σολωμού:

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη,
περπατώντας η δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλικάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί
γινωμένο από λίγα χορτάρια
που ‘χαν μείνει στην έρημη γη.

Ν. Γύζης, Μετά την καταστροφή των Ψαρών, π. 1896-1898, Εθνική Πινακοθήκη

Από αυτό το ποίημα είναι εμπνευσμένος και ο πίνακας του Νικόλαου Γύζη, “Η Δόξα των Ψαρών”, που πλέον κοσμεί το Προεδρικό Μέγαρο. Ίσως ο πιο διάσημος πίνακας του Γύζη, όμως, είναι το έργο “Μετά την καταστροφή των Ψαρών”, το οποίο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε το 1896-1898, 72 χρόνια μετά το ιστορικό γεγονός.

Πολύ γνωστός ακόμα είναι και ο παρακάτω πίνακας λαϊκού δημιουργού:

Αλλά και ο Ανδρέας Κάλβος αφιέρωσε στα Ψαρά μία Ωδή του:
(αποσπάσματα)

Ἰδοὺ τὰ πολυτάραχα
κύματα τῆς θαλάσσης·
ἰδού, ἰδοὺ τῶν ἀμώμων
Ψαρῶν δικαιοτάτων
ἡ τραχεῖαι πέτραι.
…
Ὑπὲρ γονέων καὶ τέκνων,
ὑπὲρ τῶν γυναικῶν,
ὑπὲρ πατρίδος πρόκειται
καὶ πάσης της Ἑλλάδος
ὅσιος ἀγῶνας.
…
Ὦ πατρίς, τὴν ἑκούσιον
»δέξου θυσίαν»… -Αστράπτει.-
Σεισμὸς πολέμου ἀκούεται.
Ὑπὸ τύμβον ὑψήνορα
ἥρωες κοιμῶνται.

Ἐπὶ τὸ μέγα ἐρείπιον
ἡ Ἐλευθερία ὁλόρθη
προσφέρει δυὸ στεφάνους·
ἕν᾿ ἀπὸ γήινα φύλλα,
κ᾿ ἄλλον ἀπ᾿ ἄστρα.