Kύκλος 1821 στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για ποια πατρίδα;

Στη διάρκεια της αμφιλεγόμενης και συχνά επιφανειακής προσέγγισης της επετείου για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, περιμέναμε χειρονομίες σαν αυτή του Φεστιβάλ Αθηνών: Δύο νέες δραματουργίες από τον Ανέστη Αζά και τον Παντελή Φλατσούση – δηλαδή δύο δημιουργούς της νεότερης γενιάς – που επεξεργάζονται τις έννοιες του έθνους, του κράτους, της επανάστασης, με μεγαλύτερη τόλμη και γιατί όχι με αυθάδεια.

Οι δύο σκηνοθέτες – επικεφαλής του φεστιβαλικού «Κύκλου για το 1821» στην Πειραιώς 260 – υιοθετούν τη σατιρική ματιά για να εξετάσουν πτυχές που επιβάλλει στην σύγχρονη ζωή η βαριά κληρονομιά της εθνικής ταυτότητας.

Ο σκηνοθέτης Παντελής Φλατσούσης.

Η ελληνική παραδοσιακή φουστανέλα έχει 400 πτυχώσεις – όσα και τα χρόνια που οι Έλληνες υπέμειναν τον τουρκικό ζυγό. Ανατρέχοντας στην πλούσια ιστορία του εθνικού μας ενδύματος, ο σκηνοθέτης Παντελής Φλατσούσης οργανώνει μια δραματουργία (βασισμένη στην έρευνα) που κοιτάζει το χρονικό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση μέχρι σήμερα. Και προσπαθεί να ερμηνεύσει πως ένα μεγάλο κομμάτι βαμβακερού υφάσματος αναδείχθηκε σε εθνικό σύμβολο· και κυρίως πως συνέβαλε στην κατασκευή της εθνικής μας ταυτότητας.

«Μια κατασκευή βαριά και επιθετική που δημιουργεί διαχωρισμούς εντός κι εκτός Ελλάδος και κατά συνέπεια προκαλεί πόνο» σχολιάζει ο σκηνοθέτης. Ανεβάζοντας έναν πολυσυλλεκτικό θίασο στη σκηνή – Γιώργο Κριθάρα, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Αινεία Τσαμάτη, Ντέμπορα Οντόγκ, Γιλμάζ Χουσμέν, Θέμη Θεοχάρογλου, Hossain Amiri – που, με σημείο αναφοράς τον ελλαδικό τόπο έχει βιώσει διάφορες εκδοχές διακρίσεων, αναρωτιούνται τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να συσπειρώνονται γύρω από το εθνικό πρόταγμα.

Πλάνο από το “Εθνικό Ντεφιλέ”.

Αναγνωρίζοντας πως το εθνικό αφήγημα δοκιμάζει συνεχώς τους κανόνες μιας εσωτερικής ανοχής και, κατά συνέπεια, προάγει τους αποκλεισμούς, ο Παντελής Φλατσούσης διαπιστώνει πως «κάθε ταυτότητα συνίσταται από τί δεν είσαι φτιαγμένος κι όχι από τι είσαι. Συχνά η προσπάθεια υπεράσπισης της ελληνικότητας ξυπνάει συναισθήματα αποστροφής προς ο,τιδήποτε διαφορετικό, προς το Άλλο. Τουλάχιστον, έτσι συντελείται η συζήτηση γύρω από το εθνικό, μια συζήτηση που εργαλειοποιείται συνεχώς. Και παρότι ο χρόνος περνάει, διαπιστώνουμε πως δεν έχουμε απεξαρτηθεί από τα αφηγήματα περί καθαρότητας του έθνους· αντίθετα αυτά επανέρχονται με διάφορες αφορμές».

Θεωρώντας ότι η συνοχή ενός έθνους περιγράφεται από μια κοινή γλώσσα – άρα κι έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας – και μια σειρά γραφειοκρατικών μηχανισμών, ο σκηνοθέτης του «Εθνικού ντεφιλέ» θεωρεί πως η έννοια του έθνους θα έπρεπε να είναι «νεκρή». «Στην εποχή μας, τα κράτη είναι διοικητικές μονάδες. Ας συγκροτούν, λοιπόν, κοινωνίες συμπεριληπτικές, κοινωνίες που δεν βασίζονται στον αποκλεισμό. Ας υπάρξουν κανόνες, όπου όλοι μαζί με συνθήκες ειρήνης και αμοιβαιότητας, θα μοιραζόμαστε τον ίδιο τόπο. Το κράτος του μέλλοντος πρέπει να αμβλύνει τις ανισότητες και να δημιουργεί καλύτερες συνθήκες ζωής για όλους. Το κράτος πρέπει να απαλλαγεί από την έννοια του έθνους».

Πρεμιέρα: 26 Ιουνίου, Πειραιώς 260
Παίζουν: Γιώργος Κριθάρας, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Αινείας Τσαμάτης, Ντέμπορα Οντόγκ, Γιλμάζ Χουσμέν, Θέμης Θεοχάρογλου, Hossain Amiri

Ο σκηνοθέτης, Ανέστης Αζάς.

To έργο: Τι κάνει ένας άνδρας από την Τουρκία όταν γνωρίζει μια γυναίκα από την Ελλάδα; Ιδρύουν ένα δικό τους κράτος! Το νέο σατιρικό έργο του Ανέστη Αζά (σε συνεργασία με τον Γεράσιμο Μπέκα και την ομάδα της παράστασης) ανιχνεύει τα στερεότυπα που συνδέουν τα δύο γειτονικά κράτη, εξετάζοντας τις έννοιες της ανεξαρτησίας και της απελευθέρωσης του πολίτη.  Μέσα από το φακό ακραίων γεγονότων, το ζευγάρι βρίσκεται αντιμέτωπο με τις προβληματικές κοινωνικές αντιλήψεις για μια μικτή (εθνικά) συνύπαρξη – τις οποίες επιχειρεί να αποφύγει και ιδρύει τη Δημοκρατία του Μπακλαβά.

Εννοείται πως, όπως και κάθε προσπάθεια αυτονόμησης, έτσι κι αυτή θα αποτύχει παταγωδώς. «Η παράσταση βασίστηκε σε αναλυτική έρευνα και συνεντεύξεις με μικτά ελληνοτουρκικά ζευγάρια. Πάνω σε αυτή τη σκέψη, στήνουμε κι ένα μικτό θίασο:  Ο πρωταγωνιστής μας είναι Τούρκος ηθοποιός, ο Cem Yigit Üzümoglu, ενώ τη σύζυγο του ερμηνεύει η Κατερίνα Μαυρογεώργη.  Το θίασο συμπληρώνουν ο Γιώργος Κατσής και ο βρετανός μουσικός Gary Salomon.  Κατά τα άλλα είναι, σε μεγάλο βαθμό, ένα μουσικό έργο για την αφήγηση του οποίου πειραματιζόμαστε με πολλά μέσα» εξηγεί ο Ανέστης Αζάς.

Πως θα έμοιαζε το κράτος της “Δημοκρατίας του Μπακλαβά”;

Ο σκηνοθέτης της «Δημοκρατίας του Μπακλαβά»  ανακαλεί τα λόγια του Παναγιώτη Κονδύλη πως «έθνος είναι η μικρότερη δυνατή συνομάδωση ανθρώπων με πολιτικούς στόχους, που μπορούν να επιτευχθούν σε παγκόσμιο επίπεδο». Σε προσωπικό επίπεδο η εθνική ταυτότητα δεν έχει να κάνει με τίποτε άλλο παρά με την αγάπη για τον τόπο που μεγαλώνουμε, την αγάπη για τη χώρα μας, «άρα με την παιδική μας ηλικία. Δυστυχώς όμως μερικές φορές η έννοια του εθνικού μετατρέπεται σε όχημα αποκλεισμού προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα κάποιων ελίτ».

Παρόλα αυτά, οι τρέχουσες ιστορικές συνθήκες προοιωνίζουν πως «αφήνουμε πίσω τη σύνδεση έθνους – κράτους. Αυτό εξάλλου, είναι και το μεγάλο εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έτσι δεν είναι;».

Μερικές φορές χρειάζεται κανείς να αναφερθεί στα αυτονόητα για να κατασκευάσει μια εικόνα θεμιτού συστήματος. Έτσι και ο Ανέστης Αζάς – αφού παραδέχεται πως το ιδανικό κράτος δεν υπάρχει, ούτε καν στη Δημοκρατία του Μπακλαβά – σημειώνει πως «για να λειτουργεί σωστά μια χώρα ενδεχομένως να χρειάζεται λιγότερο αυταρχισμό, καλύτερο επίπεδο υγείας, παιδείας και ελευθερίας του λόγου. Οπωσδήποτε κάποια από αυτά έχουν κερδηθεί τα τελευταία 200 χρόνια. Και θα μπορούσαν να έχουν κερδηθεί πολλά περισσότερα, αν δεν ρίχναμε διαρκώς την ευθύνη  για τα δικά μας λάθη αλλού, αν π.χ δεν επαναπαυόμασταν στην πεποίθηση πως για τα στραβά της σύγχρονης Ελλάδας ευθύνονται τα 400 χρόνια της Τουρκοκρατίας.  Αλήθεια για την εφιαλτική ελληνική γραφειοκρατία- το βασικότερο χαρακτηριστικό του κράτους μας- ποιος φταίει;». 

Ωστόσο, ακόμα και ένα διοικητικά άρτια στημένο κράτος για να λειτουργήσει απαιτεί υπευθυνότητα και από τον πολίτη. «Αν το διακύβευμα του εθνικού πήγαζε περισσότερο από την ειλικρινή αγάπη για έναν τόπο και το νοιάξιμο να βελτιώσουμε τον τρόπο που τα πράγματα λειτουργούν εκεί, θα ζούσαμε ήδη σε μια άλλη χώρα».

Πρεμιέρα: 26 Ιουλίου, Πειραιώς 260
Παίζουν: Κατερίνα Μαυρογεώργη, Cem Yigit Üzümoglu, Γιώργος Κατσής, Gary Salomon