Οι Ελευσίνιοι αναζητούν την ελευθερία

΄Εχοντας πολύ νωπές τις αναμνήσεις του εγκλεισμού και της απαγόρευσης δεκάδων λειτουργιών και δραστηριοτήτων – όπως το θέατρο – αισθάνεται κανείς πως η παρακολούθηση μιας παράστασης φέρει τις αποχρώσεις μιας κοινωνικής δήλωσης. Πόσω μάλλον, όταν αυτή η παράσταση υπερβαίνει συνειδητά τα όρια του καλλιτεχνικού δρώμενου και αναμετράται με την έννοια του κοινωνικού γεγονότος.

Η ανάγκη ώστε η τέχνη να συνδεθεί ευθέως με την κοινωνία ή με σύνολα ανθρώπων είναι, πιθανώς, ένα από τα πιο μεγάλα στοιχήματα της εποχής. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως χρειάζεται να απαλλαγεί από τον αισθητικό και φορμαλιστικό περφεξιονισμό, την κλειστή ερευνητική αναζήτηση και να θέσει ερωτήματα που αφορούν μεγάλες ή μικρότερες κοινωνικές ομάδες. Θα έχει κερδίσει, όμως, σε συμμετοχικότητα, κοινωνικο-πολιτική ενεργοποίηση, θα έχει οξύνει τα αντανακλαστικά της και – ίσως – να έχει ανακαλύψει τον καινούργιο τρόπο να υπάρχει σε μια χρονική μετάβαση μεγάλων προκλήσεων.

Στη σκιά των ερειπίων του Παλιού Ελαιουργείου της Ελευσίνας – αυτής της υποβαθμισμένης και απωθημένης, από τη συλλογική συνείδηση, εργατούπολης, αισθάνεσαι πως κάποιος/κάποιοι αφουγκράζονται το αίτημα στη βάση του. Το κάλεσμα της σκηνοθέτη Ελένης Ευθυμίου (μόλις στις αρχές Μάϊου) σε Ελευσίνιους και Ελευσίνιες που αγαπούν το θέατρο, την ποίηση και το τραγούδι – ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και λειτουργικότητας – να συμμετέχουν στην παράσταση «Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι» (μια ελεύθερη απόδοση του έργου του Διονύσιου Σολωμού) ήταν η αφετηρία του πως συμβαίνει μια παράσταση που εμπλέκει την τοπική κοινωνία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ελένη Ευθυμίου δημιουργεί κοινότητες περφόρμερς από το μηδέν, που οργανώνει ετερόκλητες ομάδες κάτω από ένα συνεκτικό περιβάλλον ή που κάνει συμπεριληπτικό θέατρο. Είναι, όμως, η πρώτη φορά που το κάνει σε αυτήν την κλίμακα (σχηματίζοντας μια ομάδα μεγαλύτερη των 70 ατόμων) και μάλιστα αφουγκραζόμενη μια, άνευ προηγουμένου, κοινωνική συγκυρία για τον σύγχρονο κόσμο – όπως είναι η πανδημία.

Η επέτειος των 200 ετών από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα θα ήταν προσχηματική αν το ύφος της παράστασης της δεν ήταν το συγκεκριμένο.

Γιατί ο αριστουργηματικός ποιητικός λόγος του Διονύσιου Σολωμού όπως αρθρώνεται από τον πάσα ένα – ένα συνταξιούχο εργάτη, τον ψάλτη της ενορίας, τον κύριο με την αναπηρία, τα παιδιά του Δημοτικού, την μικρασιάτισσα πρόσφυγα, τις γυναίκες της διπλανής πόρτας, κάποιους νέους της πόλης, έναν άνδρα στο φάσμα του αυτισμού – ανακτά το πραγματικό μέγεθος του: Η ελευθερία είναι ένας αγώνας προσωπικός κι εσωτερικός, ένα διακύβευμα καθημερινό και άσβεστο, η ελευθερία είναι η ηθική που οργανώνει τις κοινωνίες. «Τι κάνετε ελεύθερα στη ζωή σας; Που σταματάει η ελευθερία σας;» αναρωτιέται φωναχτά μια από τις πρωταγωνίστριες-experts της παράστασης κι ένας νεότερος άνδρας υποστηρίζει με σθένος πως «το δικαίωμα στην ελευθερία είναι η μοναδική επανάσταση που χρειαζόμαστε» ή πως η ελευθερία είναι σημαίνουσα «όταν την μοιράζομαι με τους άλλους γύρω μου».

Κι έτσι, όταν πίσω από τη μάντρα του παλιού Ελαιουργείου, γκαζώνει ένα φορτωμένο αγροτικό σηματοδοτώντας τον εισβολέα κι εχθρό, ξέρεις πως δεν αναπαρίσταται η καθαυτή πολιορκία του Μεσολογγίου· αλλά όλα όσα απειλούν το ύψος της ψυχής ενός ανθρώπου που αγωνίζεται για να παραμείνει πνευματικά και ηθικά ελεύθερος.

Κι αυτό είναι δικαίωμα μιας υποβαθμισμένης συνοικίας, μιας πόλης, μιας χώρας ή ενός και μόνο ατόμου. Κι ας μην μας μοιάζει. Γιατί ο άνδρας με αυτισμό που, με δυσκολία στέκεται στα πόδια του και φωνάζει «ελευθερία είναι όχι πόλεμος», είναι η επιτομή ενός ελεύθερου πολιορκημένου. Ελεύθερος γιατί βρίσκει το κουράγιο να κραυγάσει. Πολιορκημένος γιατί το πράττει απέναντι σε μια πραγματικότητα που συστηματικά τον αγνοεί, τον λοιδορεί, τον αποκλείει.

Για τους ίδιους λόγους, το ιστορικό τοπίο της Ελευσίνας που υπομένει την ταπείνωση κάτω από το ζυγό της οικολογικής καταστροφής δεκαετίες τώρα, μοιάζει ιδανικό για την προσπάθεια όλων όσων εργάστηκαν για τους «Ελεύθερους πολιορκημένους».

Για την Ελένη Ευθυμίου που κηρύσσει στωικά την αξία της συλλογικότητας μέσα από το θέατρο. Για την Σοφία Καμαγιάννη που συνθέτει τον σπαρακτικό επιτάφιο θρήνο των Μεσολογγιτών και πάσης φύσεως ‘εξοδούχων’. Για τα κοστούμια της Δανάης Ελευσινιώτη στα συμβολικά χωμάτινα χρώματα. Για τους φωτισμούς της Ζωής Μιλυβδά Φαμέλη που αναδεικνύουν εις διπλούν τα βιομηχανικά ερείπια του Ελαιουργείου. Για τους λιγοστούς επαγγελματίες ηθοποιούς Μυρτώ Γκόνη, Δημήτρη Δρόσο, Γιάννη Μαστρογιάννη, Θεοδοσία Σαββάκη και Γιάννη Βαρβαρέσο που δίνουν πνοή θεάτρου στο εγχείρημα. Για τους μουσικούς και τη Φιλαρμονική της Ελευσίνας που το εμψυχώνουν με παραπάνω συναίσθημα. Και φυσικά για τους 54 εθελοντές ηθοποιούς που γίνονται το μανιφέστο του τόπου τους και κάθε τόπου κι ανθρώπου προς την ελευθερία.

Ακόμα και οι φωνές των γλάρων, καθώς χάραζε πριν την έναρξη της παράστασης, νόμιζες ότι στόλιζαν την σιωπή πριν τη Μεγάλη Έξοδο. Όμως, αυτή η παράσταση είναι ανάγκη να ξαναπαιχτεί, εντός κι εκτός Ελευσίνας. Γιατί, στ’ αλήθεια, έχει τη δύναμη να μιλήσει και να συγκινήσει στους πάντες. Όπως ακριβώς συνέβη και στις επαναστάσεις: Λίγοι τις ξεκίνησαν κι έγιναν υπόθεση των πολλών.