«You and AI» από τη Στέγη: Μια δυστοπική φαντασία στο Πεδίον του Άρεως

Το Πεδίον του Άρεως και το Ίντερνετ, η ψηφιακή τεχνολογία εν γένει, έχουν ένα κοινό: τη στρατιωτική τους προέλευση. Το πρώτο κατασκευάστηκε ως χώρος ασκήσεων, ο πρόγονος του δεύτερου, το ARPANET, χρηματοδοτήθηκε από το Γραφείο Ερευνών του αμερικανικού Πενταγώνου. Από εκεί και πέρα, η απόκλισή τους δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη…

Η ανοικείωση που προκαλεί η συνάντηση αυτών των δύο στοιχείων, της φύσης, εδώ με τη μορφή του αστικού πράσινου, και της τεχνολογίας, που αντιπροσωπεύεται από δεκάδες οθόνες ή, μάλλον, «γλυπτά από led», αποτελεί το δυνατότερο ελκτικό στοιχείο της έκθεσης «You and AI», που διοργανώνει η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση σε έναν από τους σημαντικότερους χώρους αναψυχής της πόλης, στο Πεδίον του Άρεως.

Η τεχνητή νοημοσύνη και το δυστοπικό εγγύς μέλλον, εξελίξεις δρομολογημένες από χρόνια, οι οποίες επιταχύνθηκαν πολλαπλώς εξαιτίας της πανδημίας, βρίσκονται στην καρδιά της έκθεσης «You and AI», που σε απλά ελληνικά σημαίνει: «η τεχνητή νοημοσύνη κι εσύ». Μέσα από τα 25 έργα που σχηματίζουν τρεις διακριτές διαδρομές μέσα στον πυκνό ιστό μονοπατιών του πάρκου, οι καλλιτέχνες εξετάζουν την τεχνητή νοημοσύνη από πολιτική, οικολογική και υπαρξιακή σκοπιά.

Επιλέγοντας να ξεκινήσει την περιήγησή του από την είσοδο όπου και ο έφιππος ανδριάντας του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’, θα παρακολουθήσει την πιο πολιτική πλευρά της έκθεσης, περνώντας πρώτα κάτω από την επιγραφή «You Start to Wonder Whether It’s a Dream», που δίνει τον τόνο για όσα θα ακολουθήσουν.

Τη δυστοπικότητα ως παιχνίδι παρουσιάζουν οι Mushon Zer-Aviv, Dan Stavy και Eran Weissenstern μέσα από το έργο «The Normalizing Machine» (2018), χρησιμοποιώντας λειτουργίες από γνωστά παιγνιώδη προγράμματα προκειμένου να οδηγήσουν τον θεατή να συμμετάσχει οικειοθελώς σε ένα πρόγραμμα αναγνώρισης φυσικών χαρακτηριστικών, βάσει των οποίων η μηχανή ορίζει τα «φυσιολογικά» χαρακτηριστικά, επιτρέποντας έτσι την απονομή ή τη στέρηση δικαιωμάτων πρόσβασης από τον κάτοχό της –είτε αυτός είναι το κράτος είτε ιδιωτικές εταιρείες.

Τις δραματικές συνθήκες εργασίας σε εταιρείες και τομείς εξαιρετικά ψηφιοποιημένους, όπως η Amazon, επισημαίνει η Hiba Ali στο «Abra» (2018), δημιουργώντας μια συζήτηση με τη μασκώτ της εταιρείας, η οποία βασίζεται σε μηχανικές απαντήσεις από την τηλεφωνική εξυπηρέτηση πελατών της.

Τα παράκτια ύδατα της Βρετανίας «διαπλέει» η Nye Thompson στο «Insulae» (2019), μέσω δορυφορικών δεδομένων του Google Earth, τα οποία προβάλλονται σε μια τεράστια οθόνη, τοποθετημένη σε μια σκιερή γωνιά του πάρκου. Η καλλιτέχνις επισημαίνει εδώ τους κινδύνους που εγκυμονεί για τον δημόσιο χώρο η ιδιωτική εκμετάλλευση των δεδομένων του, καθώς η διαφοροποιημένη ατομική πρόσβαση στον ψηφιακό δημόσιο χώρο αναιρεί την κοινότητα της εμπειρίας και, άρα, την ίδια την καθολικότητα του δικαιώματος πρόσβασης σε αυτόν.

Εγκαταλείποντας αυτή τη διαδρομή (όχι όμως και τον ανάλογο προβληματισμό), ο επισκέπτης καλείται να αναρωτηθεί όχι μόνο για τον τρόπο που εμείς οι άνθρωποι βλέπουμε την τεχνητή νοημοσύνη αλλά και για τον τρόπο που μας βλέπει αυτή. Πώς θα ήταν οι χαμένες μας ιστορίες αν αναθέταμε στην τεχνητή νοημοσύνη να τις επανασυστήσει;

Αυτός ο προβληματισμός βρίσκεται στη βάση του έργου «Content Aware Studies» (2019) του Egor Kraft, όπου η τεχνητή νοημοσύνη αναλύει τρισδιάστατα μοντέλα χαμένων γλυπτών και ζωφόρων της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας και κατόπιν δημιουργεί νέα μοντέλα των χαμένων τμημάτων, τα οποία εκτυπώνονται τρισδιάστατα για να γεμίσουν τα κενά.

Περνώντας ανάμεσα στο γλυπτό και την οθόνη, ο θεατής εισέρχεται σε μία ακόμη σκιερή αγκαλιά, από αυτές που κάνουν το πάρκο πολύτιμο, ιδιαίτερα στις μέρες μας. Κελαηδισμοί από αηδόνια και μουγκρητά από ρινόκερους τον υποδέχονται, κάνοντας την ατμόσφαιρα μαγική.

Κι όμως, για όλη αυτή την ψυχεδέλεια υπεύθυνοι είναι η Alexandra Daisy Ginsberg με το «The Substitute» (2019) και η Helena Nikonole με το «Bird Language» (2020). Η πρώτη επαναφέρει ψηφιακά στη ζωή μέσω της τεχνητής νοημοσύνης τον λευκό ρινόκερο του Βορρά, ένα θεωρούμενο χαμένο είδος, ενώ η δεύτερη αναζητά μοτίβα στους ήχους των πτηνών, έτσι ώστε να οικοδομήσει μια «καθολική γραμματική της γλώσσας των πτηνών».

Ο θεατής, ακόμη και εκείνος που είναι στοιχειωδώς ενήμερος για τις εξελίξεις στον ψηφιακό κόσμο, παρακολουθεί την έκθεση «You and AI» βαδίζοντας από έκπληξη σε έκπληξη. Βέβαια, η έκπληξη που τον περιμένει στο τέλος δεν οφείλεται στην τεχνητή νοημοσύνη αλλά στην «τέχνη της συνύπαρξης»: Άντζελα Μπρούσκου (μεταξύ άλλων) και… Γιώργος Μαζωνάκης συμπρωταγωνιστούν στο video-art έργο της Εύης Καλογηροπούλου «Ανήκω σε μένα» (2021), μια δυστοπική φαντασία που διαδραματίζεται στη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη και εκτυλίσσεται σε ένα μετα-covid μέλλον, όπου το άγγιγμα είναι απαγορευμένο ενώ ο έλεγχος ανήκει σε αλγοριθμικά συστήματα.