Ο νεότερος μαέστρος του κόσμου διευθύνει την El Sistema Greece στο Ηρώδειο

Δεν είναι υπερβολή ν’ αναγνωρίσεις στον Χοσέ Mαρίν (José Angel Salazar Marin στην πλήρη εκδοχή του ονόματος του) ένα παιδί – θαύμα. Έχοντας διευθύνει για πρώτη φορά ορχήστρα κλασικής μουσικής στην ηλικία των 11 ετών και φοιτώντας στους κόλπους της Εl Sistema από τα έξι του χρόνια οδήγησε πολλούς, ανά τον κόσμο, στην ίδια διαπίστωση.

Το θαυμάσιο με την περίπτωση του είναι πως, σήμερα πια, στα 23 του χρόνια – παιδί, υπό μια έννοια, ακόμα – έχει βρει έναν άλλο τρόπο να κάνει το θαύμα. Διευθύνει την Ορχήστρα Νέων της El Sistema Ελλάδος (της οποίας είναι και καλλιτεχνικός διευθυντής) που αποτελείται από εφήβους πρόσφυγες οι οποίοι ζουν σε camps. Και που απόψε δίνουν συναυλία στο Ηρώδειο.

Πρόβα της El Sistema Greece. credit: Kasia Lukasiewicz

«Έχω επισκεφτεί πολλές μεταναστευστικές δομές στην Ελλάδα» σε προλαβαίνει. «Στην αρχή ήταν σοκαριστικό στην προσπάθεια μου να καταλάβω πως λειτουργεί αυτή η πραγματικότητα. Προηγουμένως, είχα δουλέψει σε αντίστοιχες προσφυγικές δομές στην Σουηδία, αλλά δεν μπορώ να συγκρίνω τις δύο καταστάσεις. Τα πράγματα εδώ ήταν πολύ πιο απαιτητικά για να δουλέψει κανείς».

Μοιάζει με υλικό ουτοπίας η κοινωνικοποίηση νεαρών προσφύγων – συχνά ασυνόδευτων ανηλίκων και χωρισμένων από τους γονείς και την υπόλοιπη οικογένεια τους – μέσα από την κλασική μουσική. Αλλά ο Χοσέ έμαθε από πολύ μικρός να πιστεύει στην αλήθεια πως οι τέχνες και η παιδεία είναι παράγοντες κοινωνικών αλλαγών και εξέλιξης.

«Εξάλλου, έχουν γίνει τόσες έρευνες πάνω στην δυνατότητα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης ως θεραπευτικό και παρηγορητικό εργαλείο και την ίδια ώρα ως χώρος συμπερίληψης. Αισθάνομαι πως η μουσική είναι απλώς το άλλοθι για να βρεθούμε μαζί, να συναντηθούμε με περισσότερους ανθρώπους, περισσότερες ψυχές. Και όταν αργότερα, μας καταλάβει η ομορφιά της μουσικής θα είμαστε ικανοί να διαδώσουμε το μήνυμα της ενθάρρυνσης, της βελτίωσης, το μήνυμα να μην τα παρατάς και της συλλογικής προόδου» εξηγεί.

O Χοσέ Μαρίν επί τω έργω.

Πίσω στην Βενεζουέλα 

Ο ίδιος ήταν από τους πιο τυχερούς. Παιδί μιας μεσοαστικής οικογένειας στο τουριστικό θέρετρο της Πορλαμάρ στο νησί Μαργκαρίτα της Βενεζουέλα μπήκε από τα έξι του χρόνια στον οργανισμό της Εl Sistema (ιδρύθηκε στην Βενεζουέλα στα μέσα της δεκαετίας του ’70 από τον μάεστρο José Antonio Abre) όπου οφείλει και την εκπαίδευση του: Θεωρητικά μαθήματα, βιολί, πρακτική σε ορχήστρα και στην συνέχεια εξειδίκευση στην διεύθυνση ορχήστρας. Η μουσική δεν ήταν ένα ερέθισμα που πήρε με κάποιο άμεσο τρόπο από την οικογένεια του. Όμως, καθώς τόσο οι γονείς όσο και οι παππούδες του ήταν δάσκαλοι, μεγάλωσε σε ένα πολύ υποστηρικτικό περιβάλλον.

Η μουσική εκπαίδευση είναι ένα στοιχειώδες δικαίωμα στα μήκη όλης της ανθρωπότητας

Στο σπίτι του οι τέχνες και η επαφή με τον πολιτισμό ήταν προτεραιότητα. Θυμάται τον παππού του να τον εξοικειώνει από νήπιο στην ποίηση και στην παραδοσιακή μουσική της πατρίδας τους. «Εγώ στάθηκα τυχερός» σχολιάζει. «Ξέρω, όμως, από πρώτο χέρι και μπορώ να το καταθέσω πως η El Sistema σε πολλές άλλες περιπτώσεις έσωσε, μ’ έναν τρόπο, τη ζωή παιδιών. Τα πήρε από το χέρι, τα απομάκρυνε από δύσκολες καταστάσεις και τους έδωσε μια άλλη προοπτική για να εξελιχθούν στη ζωή τους».

Κι έτσι τώρα, καθώς βλέπει αυτό το σενάριο να επαναλαμβάνεται, υπό άλλες συνθήκες, νιώθει μεγάλη ανακούφιση. Ακόμα και μέσα από τις προσφυγικές δομές των απάνθρωπων συνθηκών ξεπηδούν ταλέντα που τον κάνουν να ελπίζει.

«Πιστεύω πως η έννοια του ταλέντου είναι πολύ υποκειμενική. Ο καθένας μπορεί να είναι ταλαντούχος, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Κάποια παιδιά είναι πιο επικοινωνιακά, άλλα είναι πιο φιλικά στην θεωρητική γνώση κι άλλα έχουν πρακτικές δεξιότητες. Ως δάσκαλοι μουσικής είμαστε υπεύθυνοι να διακρίνουμε την όποια κλίση και να ωθήσουμε τους μαθητές στο πεδίο που μπορούν να αποδώσουν. Στην El Sistema Ελλάδας ξέρουμε πως δεν είναι όλα τα παιδιά ικανά να ακολουθήσουν επαγγελματική πορεία στη μουσική αλλά τους προετοιμάζουμε και τους εκπαιδεύουμε να τα καταφέρουν, αν το θελήσουν».

Ο José Angel Salazar Marin δεν έχει δεύτερες σκέψεις να δουλέψει με παιδιά πάνω στην κλασική μουσική την ώρα που τους λείπουν τα απολύτως αναγκαία: Η οικογένεια τους, οι φίλοι τους, ένα σπίτι, ένα ασφαλές περιβάλλον. Και ένα αύριο ελπιδοφόρο.

«Η αίσθηση μου είναι η ίδια όταν βρίσκομαι στο πόντιουμ και διευθύνω παιδιά ή μια επαγγελματική ορχήστρα: Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να δημιουργήσω ένα καλό περιβάλλον συνεργασίας για όλους όπου η μουσική είναι το μόνο που έχει σημασία και το υλικό που μας γεφυρώνει. Αν αντιμετωπίζουμε την κλασική μουσική ως καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δεν βλέπω το λόγο γιατί πρέπει να την θεωρούμε ελιτίστικη. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι μια ιστορική παρεξήγηση την οποία έχω ως αποστολή να αποκαταστήσω: Η μουσική πρέπει να γίνει προσβάσιμη στον καθένα από την στιγμή που η μουσική εκπαίδευση είναι ένα στοιχειώδες δικαίωμα στα μήκη όλης της ανθρωπότητας».

«Είμαι ονειροπόλος και κάποιες φορές υπέρ το δέον» εξηγεί ο ίδιος.

Δεν είναι τυχαίο, σκέφτεσαι, που ο τρόπος που μιλάει και σκέφτεται ο 23χρονος, σήμερα, José εκπέμπει μια τέτοια ωριμότητα. Η μουσική τον έχει μεταμορφώσει. Δεν μπορεί να ξεχάσει την πρώτη φορά που ανέβηκε στο πόντιουμ ως διευθυντής ορχήστρας – πριν από 12 χρόνια – τότε ως ο νεότερος επαγγελματίας στον κόσμο.

«Εκείνη τη στιγμή πίστεψα πως όλα είναι δυνατά» λέει. «Αυτό το πολύ παράξενο μοτίβο όπου κάποιος κουνάει ρυθμικά τα χέρια του στον αέρα με έντονες εκφράσεις και πολλή ενέργεια, μου έδωσε μια πολύ δυναμική όψη του εαυτού μου. Έκτοτε, ήταν ξεκάθαρο πως έπρεπε να γίνω μαέστρος. Είχα την ευλογία να έχω εκπληκτικούς δασκάλους που πίστεψαν σε μένα, ήταν πολύ γενναιόδωροι μαζί μου και αγνόησαν το δεδομένο της ηλικίας μου. Είχα την τύχη να έχω την υποστήριξη των φίλων μου στην ορχήστρα και της οικογένειας μου. Εκείνη η μέρα με έκανε ευτυχισμένο και μου μετέφερε ένα μεγάλο αίσθημα ευθύνης για ό,τι κάνω».

‘Οπως ήταν φυσικό, τα φώτα της δημοσιότητας και ο παγκόσμιος Τύπος έπεσαν πάνω του, σχεδόν χωρίς έλεγχο. Εκείνος, πάλι, ήθελε απλώς να μεγαλώσει – με τον ίδιο τρόπο που το επιθυμεί και σήμερα. «Στην πραγματικότητα δεν άλλαξε τίποτα στη ζωή μου· και τότε και τώρα επιθυμώ να διευθύνω, να μαθαίνω, να γίνομαι καλύτερος» εξηγεί.

Κι επειδή, ουδέν κακό αμιγές καλού, οι συνεντεύξεις, τα ρεπορτάζ και οι παρουσιάσεις σε μεγάλα μέσα ανά τον κόσμο τον έφεραν πιο γρήγορα κοντά στους στόχους του και του άνοιξαν πόρτες: Συνέχισε τις μουσικές σπουδές του στο Καράκας, ταξίδεψε σε πολλά μέρη στη Βενεζουέλα για να διευθύνει διάφορες ορχήστρες, γνώρισε πολλούς ανθρώπους.
Αν τον ρωτήσεις «είσαι ονειροπόλος;» θα απαντήσει καταφατικά χωρίς δισταγμό. «Και κάποιες φορές υπέρ το δέον» συμπληρώνει. «Αλλά αυτό είναι που μου δίνει το κίνητρο να δουλέψω σκληρά. Ονειρεύομαι να εξελιχθώ, να συμμετέχω σε ενδιαφέροντα προγράμματα, να υλοποιώ ενδιαφέρουσες ιδέες και να βοηθήσω περισσότερους ανθρώπους – με τον ίδιο τρόπο που κάποιοι άλλοι βοήθησαν εμένα για να συνεχίσω μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλάμε».

Αυτή είναι και η ‘σοφία’ που έχει να μεταδώσει στους νεαρούς συνεργάτες του στην El Sistema Greece: Να δουλέψουν πολύ σκληρά «γιατί τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα αν δεν εγκαταλείψεις». Και να αντλήσουν γνώση από το παραμικρό «γιατί ακόμα και οι άσχημες εμπειρίες μπορούν να μετατραπούν σε κάτι ωφέλιμο που θα εμπλουτίσει τη ζωή σου».