Ο θάνατος του Μαρά: 4 πράγματα που δεν ξέρατε για το αριστούργημα του Ζακ-Λουί Νταβίντ

Σαν σήμερα, πριν από 228 χρόνια, δολοφονήθηκε ο Ζαν-Πολ Μαρά, μία σημαντική προσωπικότητα της Γαλλικής Επανάστασης, και ενέπνευσε τον φίλο του και ζωγράφο της εποχής, Ζακ-Λουί Νταβίντ, να φιλοτεχνήσει τον διάσημο πίνακα “Ο θάνατος του Μαρά”.

Ο Ζαν-Πολ Μαρά ήταν από τις πιο γνωστές προσωπικότητες της Γαλλικής Επανάστασης. Ανήσυχο πνεύμα, πολιτικός και αρθρογράφος, που δεν δέχτηκε να καταπατώνται τα συμφέροντά του για κανέναν και πάλεψε για τα πιστεύω του μέχρι θανάτου.

Ήταν αυτός που συνέβαλε δραστικά στην απομάκρυνση του Λουδοβίκου του 16ου και στην καταδίκη του, ενώ όλα αυτά τον βοήθησαν να ανέβει ο ίδιος στην κορυφή της εξουσίας. Ο λόγος του είχε τεράστια δύναμη και επηρέαζε την εποχή. Μία συγκεκριμένη πρότασή του όμως ήταν εκείνη που τελικά θα του στοίχιζε την ζωή: να διαλυθούν οι Γιρονδίνοι, μία σημαντική πολιτική ομάδα που έδρασε μαζί με τον Λουδοβίκο κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.

Όταν ο Μαρά διέταξε τη σύλληψη 22 Γιρονδίνων, η Σαρλότ Κορντέ, φανατική οπαδός τους, αποφάσισε να τον δολοφονήσει. Σε μία πρώτη προσπάθεια επικοινωνίας μαζί του, ο Μαρά δεν δέχτηκε να συναντηθούν, όμως στην δεύτερη επικοινωνία έκανε το τραγικό λάθος να δεχτεί, γεγονός που οδήγησε στον θάνατό του.

Η Σαρλότ είχε ήδη προμηθευτεί ένα μαχαίρι και βρέθηκε στο σπίτι του, όπου τον μαχαίρωσε εν ψυχρώ στο στήθος σκίζοντας την αορτή και τους πνεύμονες του, την ώρα που του έλεγε ονόματα των Γιρονδίνων επαναστατών, όπως του είχε υποσχεθεί για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του.

Ο Ζακ-Λουί Νταβίντ γεννήθηκε στο Παρίσι στις 30 Αυγούστου του 1748. Η καλλιτεχνική του δημιουργία αντλούσε τα θέματά της από την κλασική εποχή και η νοοτροπία του αντανακλούσε το νεοκλασικό ρεύμα. Κατά την διάρκεια των σπουδών του στην Ιταλία, ήρθε σε επαφή με τον Διαφωτισμό αλλά την καλλιτεχνική του πορεία σημάδεψε τελικά ο νεοκλασικισμός.

Στην Γαλλική Επανάσταση πήρε έντονα το μέρος των επαναστατών και με τις δημιουργίες του προσπαθούσε να τιμήσει τον αγώνα όσο πιο πολύ μπορούσε. Το πιο διάσημο έργο της εποχής αυτής είναι ο δικός του πίνακας, που φιλοτέχνησε το 1793, “Ο θάνατος του Μαρά”.

Ο Νταβίντ επηρεάστηκε από τα παραπάνω γεγονότα της 13ης Ιουλίου του 1793 και δημιούργησε έναν πίνακα αφιερωμένο στην δολοφονία του γνωστού Γάλλου πολιτικού. Ο πίνακας αποτελεί μία εικόνα που σημάδεψε εκείνη την εποχή και σήμερα βρίσκεται στο Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών των Βρυξελλών. Παρουσιάζει τον νεκρό Μαρά με ένα τραύμα από μαχαίρι στο στήθος, να κρατάει ένα γράμμα από την δολοφόνο του, την Σαρλότ, ενώ κρύβει 4 ιστορίες που δεν είναι γνωστές.

Ο Ζαν-Πολ Μαρά, τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε ταλαιπωρηθεί με μία δερματική ασθένεια που τον ανάγκαζε να βρίσκεται στην μπανιέρα του για ένα μεγάλος μέρος της ζωής του. Η δερματική του πάθηση ηρεμούσε μόνο όταν έκανε ιαματικό λουτρό και ανακούφιζε έτσι τον πόνο.

Μετά από εκτενείς μελέτες δείγματος που απέσπασαν οι ειδικοί από την ματωμένη εφημερίδα που βρέθηκε δίπλα του, μπόρεσαν μετά από 2 εκατονταετίες, να καταλήξουν στην πάθηση που τον βασάνιζε, τη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η μόλυνση θα μπορούσε να αποδοθεί στην ιδιαιτερότητα της ζωής του Μαρά, στο γεγονός ότι κρυβόταν σε κελάρια και υπονόμους του Παρισιού για διάστημα εβδομάδων κατά την Γαλλική Επανάσταση. Αυτός ενδέχεται να είναι ο λόγος της μόλυνσης που τον καθήλωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην μπανιέρα και τον απομάκρυνε από την ενεργό δράση.

Ζακ-Λουί Νταβίντ, Ο θάνατος του Μαρά, (1793). Photo credit: Les Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique

Ο Καραβάτζο, γνωστή μορφή της ιταλικής μπαρόκ τέχνης, μπορεί να μην εμφανίζει πολλά κοινά με τον νεοκλασικισμό του Νταβίντ, όμως οι λάτρεις της τέχνης έχουν χαρακτηρίσει τον Θάνατο του Μαρά, ως έργο ωδή στον Καραβατζισμό, την ξεχωριστή τεχνοτροπία του Ιταλού ζωγράφου.

Ο χαρακτηρισμός αυτός αποδόθηκε εύλογα, καθώς κάποιες λεπτομέρειες του πίνακα παραπέμπουν στις τεχνικές του Καραβάτζο. Η πληγή με το ελάχιστο αίμα και το άψυχα κρεμασμένο χέρι, θυμίζουν το έργο του Ιταλού καλλιτέχνη, με τίτλο Η ταφή του Χριστού.

Η ταφή του Χριστού -Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζο

Ταυτόχρονα, την θέση αυτή ενισχύει το βλέμμα του Μαρά, το οποίο θυμίζει αυτό της Μαρίας της Μαγδαληνής στο πίνακα του Καραβάτζο, Η έκσταση της Μαρίας Μαγδαληνής.

Η έκσταση της Μαρίας Μαγδαληνής – Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζο

Η χρήση αυτών των αναφορών στην τέχνη του Καραβάτζο, που συχνά απεικόνιζε τους Αγίους ως κανονικούς ανθρώπους, είναι πιθανό να επιλέχθηκε από τον Νταβίντ για να προσδώσει μία πνοή αγιότητας στον Μαρά και να τιμήσει έτσι τον φίλο του, για τον άδικο χαμό του, ως μάρτυρα της Γαλλικής επανάστασης.

Η δολοφόνος του Μαρά εμφανίστηκε αμετανόητη στην δίκη της, ομολογώντας πως μαχαίρωσε τον Γάλλο πολιτικό για να τον σταματήσει και να σώσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους από την Βασιλεία του Τρόμου (1793-1794).

Μετά την ομολογία της στάλθηκε στην γκιλοτίνα, με τελευταία επιθυμία να της ζωγραφίσουν ένα πορτρέτο. Ο Ζαν-Ζακ Χάουερ, μέλος της Εθνικής Φρουράς αλλά και ζωγράφος, ανέλαβε το πορτρέτο της, το οποίο ολοκλήρωσε με επιτυχία πριν τον θάνατό της.

Ζαν-Ζακ Χάουερ – Σαρλότ Κορντέ (1793). Photo credit: Musée Lambinet

Όταν η Γαλλική Επανάσταση έλαβε διαφορετική πορεία, οι Γάλλοι επαναστάτες κρύβονταν και υπήρχαν αρκετές διώξεις, ενώ αλλάξαν και οι απόψεις σχετικά με το ποια μερίδα είχε τελικά δίκαιο. Έτσι, η Κορντέ, από δολοφόνος έφτασε να χαρακτηρίζεται Άγγελος της δολοφονίας και να τιμάται σε πολλά έργα ζωγράφων και ποιητών ως ηρωίδα, περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα.

Πολλοί καλλιτέχνες έσπευσαν να αποκαταστήσουν την εικόνα της παρουσιάζοντας την ως ηρωίδα που έσωσε πολλούς ανθρώπους από τον θάνατο. Ο Πολ Μποντρί το 1860 με τη σειρά του σχεδίασε την ίδια σκηνή με τον Νταβίντ, από διαφορετική όμως οπτική που παρουσιάζει και την τραγική φιγούρα της Σαρλότ, να στέκεται στην πόρτα με το βαρύ φορτίο της δολοφονίας στους ώμους της, αλλά ταυτόχρονα και την ανακούφιση που έσωσε τόσους αθώους, στο βλέμμα της.

Πολ Μπαντρί, Ο φόνος του Μαρά από την Σαρλότ Κορντέ. Photo Credits: Nantes, Musée des Beaux-Arts

Ο πίνακας παρέμεινε σε σχετική αφάνεια για αρκετά χρόνια μετά το θάνατο του Νταβίντ, το 1825. Η οικογένεια προσπάθησε ακόμη και να το πουλήσει χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία όμως.

Ο Σαρλ Μπωντλαίρ, που θεωρείται ένας από τους πρώτους κριτικούς της τέχνης, είδε το 1846 μία μικρή έκθεση των έργων του Νταβίντ και ενθουσιάστηκε με το επαναστατικό πνεύμα του, γράφοντας μία κριτική ωδή για τον πίνακα.

«Υπάρχει κάτι ταυτόχρονα τρυφερό και σπαρακτικό σε αυτό το έργο. Στον παγωμένο αέρα αυτού του δωματίου, στους ψυχρούς τοίχους, γύρω από αυτό το κρύο και νεκρικό λουτρό, αιωρείται μια ψυχή. Μπορούμε να έχουμε την άδεια από εσάς, τους πολιτικούς όλων των κομμάτων, και από εσάς, τους άγριους φιλελεύθερους του 1845, να δώσετε μία θέση στο συναίσθημα, πριν από το αριστούργημα του Νταβίντ; Αυτός ο πίνακας ήταν ένα δώρο για μια χώρα που κλαίει, και δεν υπάρχει τίποτα επικίνδυνο στα δάκρυά μας» ήταν συγκεκριμένα τα λόγια του για τον πίνακα.

Έτσι, “Ο θάνατος του Μαρά” βρέθηκε ξανά στο φως και έγινε ο διάσημος πίνακας που σημερα γνωρίζουμε.