Μεγάλη Πυρκαγιά της Ρώμης: Ποιος έφταιγε τελικά για την καταστροφή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας;

Ο Κλαύδιος Καίσαρας Αύγουστος Γερμανικός, γνωστός ως Νέρων, ανήκει στους πιο αμφιλεγόμενους Ρωμαίους αυτοκράτορες και πολλές ιστορίες συνδέονται με το όνομα του. Μία από αυτές, ίσως η πιο σοβαρή κατηγορία, είναι η Μεγάλη Πυρκαγιά της Ρώμης, που έλαβε χώρα τα ξημερώματα της 19ης Ιουλίου του 64 μ.Χ.

Η εστία της φωτιάς ξεκίνησε στην πύλη Καπίνη, σε εμπορικά καταστήματα στο Circus Maximus. Η συνοικία αυτή είχε πολλά καταστήματα γεμάτα από εύφλεκτες ύλες, που σε συνδυασμό με το δυνατό άνεμο, είχαν ως αποτέλεσμα να μεταδοθεί η φωτιά με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Οι φλόγες κατέστρεψαν το Ναό του Ηρακλή, την Αγορά, τις Καρίνες και παρότι σταμάτησε προσωρινά την 4η μέρα, γρήγορα σημειώθηκε αναζωπύρωση και η καταστροφή συνεχίστηκε.

Συνολικά 6 ημέρες έκαιγε με μανία η φωτιά και έκανε στάχτη τα 2/3 της Ρώμης, καταστρέφοντας τις 10 από τις 14 συνοικίες της πρωτεύουσας, με τις 3 από αυτές να εξαφανίζονται εντελώς.

Αν ο Νέρων όντως είχε διατάξει τον εμπρησμό της Ρώμης, τότε το κάρμα και η Μεγάλη Πυρκαγιά της Ρώμης οδήγησαν στο τέλος του, καθώς η εξοντωτική φορολογία και η υποτίμηση του νομίσματος που χρειάστηκε για να επαναφέρει την πόλη μετά την πυρκαγιά, αλλά και για να την φτάσει στα ελληνικά πρότυπα που είχε ονειρευτεί, δυσαρέστησαν το λαό. Ο ίδιος, μετά από 4 χρόνια, θα βρισκόταν νεκρός.

Μαρμάρινη κεφαλή του Νέρωνα. credits: British Museum

Ανέβηκε στο θρόνο από το 54 μ.Χ, μετά τον θάνατο του Κλαύδιου, του οποίου την κόρη παντρεύτηκε από 16 ετών. Ο γάμος τους δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένος καθώς την σκότωσε για να παντρευτεί την Ποππαία Σαβίνα, την οποία δολοφόνησε και πάλι για να παντρευτεί μία άλλη γυναίκα. Καλός σύζυγος δεν ήταν, ούτε και συγγενής, καθώς στα χέρια του είχε το αίμα από τις δολοφονίες της μητέρας, του αδερφού και δυο ερωμένων του.

Αρκετά φιλόδοξος, αλαζόνας, του άρεσε η εξουσία και ήθελε να έχει μεγαλοπρεπή αυτοκρατορία, με αισθητική όμοια του ελληνικού προτύπου. Είναι όμως αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά αρκετά για να τον μετατρέψουν σε έναν αδίστακτο, πυρομανή αυτοκράτορα, που θα ραψωδούσε και θα χόρευε, όσο η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του γινόταν στάχτη;

Ο Νέρων με την λύρα του, βλέποντας ατάραχος της καταστροφική πυρκαγιά.

Ο Νέρωνας έστειλε άντρες να κάψουν την πόλη, παριστάνοντας τους μεθυσμένους και αποδίδοντας τες σε ατυχήματα, ενώ αυτός τα παρακολουθούσε όλα ατάραχος από τον «Πύργο της Εθνοφυλακής» (Torre delle Milizie), παίζοντας ωδές στη λύρα του.

Αυτά υποστηρίζουν οι μεγάλοι ιστορικοί της εποχής, ο ελληνικής καταγωγής Δίων Κάσσιος, ο Ρωμαίος ιστορικός Γάιος Σουητώνιος Τράγκυλλος και ο γνωστός ιστορικός Πλίνιος, ο οποίος έζησε τα συμβάντα την εποχή που έγιναν. Όλοι από την αρχή ήταν σίγουροι πως οι φωτιές ήταν προσχεδιασμένες από το χέρι του ίδιου του αυτοκράτορα.

Σπάνια θα βρεθούν ιστορικοί και μέλη της Συγκλήτου που να υποστηρίζουν έναν αυτοκράτορα, και ειδικά κάποιον με την ιδιοσυγκρασία του Νέρωνα. Κανένας από τους ιστορικούς αυτούς δεν είχε εκφράσει ποτέ κάτι θετικό για τον αυτοκράτορα. Όλοι τον παρουσίαζαν ως παρορμητικό, αλαζονικό και διεφθαρμένο, μισητό στον λαό (κάτι που έχει αποδειχτεί πως δεν ίσχυε ακριβώς), όμως η κατηγορία ενός τόσο σοβαρού πλήγματος στην ίδια του την αυτοκρατορία, ίσως τελικά να ξεπερνά τα όρια της λογικής.

Τι λόγους όμως μπορεί να είχε για να εξαφανίσει τα 2/3 της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας του από τον χάρτη;

Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως κύριος λόγος ήταν η απέχθειά του προς την υπάρχουσα αρχιτεκτονική της Ρώμης, ενώ είναι γνωστό ότι στα σχέδια του ήταν να την ξανά χτίσει και να μιμηθεί τον κομψό τρόπο των Ελλήνων. Με έναν τέτοιας έκτασης εμπρησμό θα μπορούσε να παρακάμψει τη Σύγκλητο και χρησιμοποιώντας το επείγον στοιχείο της κατάστασης να ανοικοδομήσει την πόλη σύμφωνα με την προσωπική του αρέσκεια.

Ο Σουητώνιος γίνεται καυστικός και αναφέρει πως χρειαζόταν περισσότερο χώρο για να χτίσει το κολοσσιαίο παλάτι του, το οποίο μπορεί και να έφτανε ακόμα και τα 300 στρέμματα.

Από μία άλλη μερίδα ιστορικών, η Μεγάλη Πυρκαγιά της Ρώμης θεωρείται από πολλούς ο πρώτος οργανωμένος διωγμός των χριστιανών στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Νέρωνας ήταν ο πρώτος Ρωμαίος ηγεμόνας που κυνήγησε τους χριστιανούς με επίσημο τρόπο, μετατρέποντας τον κρατικό μηχανισμό σε όργανο φόβου και θανάτου. Οι παγανιστές τότε Ρωμαίοι δεν έτρεφαν καμία απολύτως συμπάθεια προς τις χριστιανικές μειονότητες της αυτοκρατορίας και έκαναν τα πάντα για να τους διώξουν.

Σύμφωνα με τον Τάκιτο, ο Νέρων, τρέφοντας απόλυτο μίσος προς τους χριστιανούς, τους έριξε το φταίξιμο για τον εμπρησμό της πόλης και κέρδισε διπλή νίκη. Καθάρισε το όνομά του από τον εμπρησμό, και ταυτόχρονα έδωσε στους Ρωμαίους περισσότερους λόγους να μισούν την χριστιανική κοινότητα.

Ο Νέρων ρίχνει την Δίρκη στα θηρία. Πίνακας του Χένρυκ Σιμιράντζκι. Φωτογραφία: National Museum in Warsaw

Οι ιστορικοί μάλλον υπολόγιζαν χωρίς τον … αυτοκράτορα. Ο Νέρων κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Πυρκαγιάς, βρισκόταν στην εξοχική του κατοικία, χιλιόμετρα μακριά από την πόλη της Ρώμης. Συνεπώς, ούτε έβλεπε την φωτιά και τραγουδούσε, ούτε χόρευε με τις φλόγες. Ο Λατίνος ιστορικός Τάκιτος, πιο ουδέτερος που παρουσιάζει και τις δύο πλευρές, επιβεβαιώνει την απουσία του αυτοκράτορα από το κέντρο. Προσθέτει ακόμα και την ανθρωπιστική βοήθεια που έσπευσε να δώσει κατά τη διάρκεια της φωτιάς.

Τονίζει ακόμα, πως μαθαίνοντας τα τραγικά νέα για την πυρκαγιά, ο αυτοκράτορας επέστρεψε στη Ρώμη για να συντονίσει το πυροσβεστικό έργο και τα μέτρα ανακούφισης των πληγέντων, πληρώνοντας ακόμα και από το προσωπικό του ταμείο. Την ίδια ώρα, φαίνεται να παίρνει μέρος προσωπικά στην αναζήτηση και τη διάσωση θυμάτων.

Τα τελευταία χρόνια, μία άλλη γνώμη έχει κερδίσει την δημοφιλία κοινού και ιστορικών σχετικά με το ποιος ήταν πραγματικά ο λόγος αλλά και ο τρόπος που ξεκίνησε η φωτιά. Βάσει της μελέτης των ιστορικών πηγών, υποστηρίζεται πως η φωτιά όχι μόνο δεν ήταν έργο του Νέρωνα, αλλά ξεκίνησε στο πλαίσιο μια πολιτικής συνωμοσίας εναντίον του.

Πράγματι, την άνοιξη του 65 μ.Χ., είχε αποκαλυφθεί μια συνωμοσία από μέλη της Συγκλήτου που ήταν δυσαρεστημένα από την πολιτική του Νέρωνα. Ωστόσο, ούτε αυτή η άποψη δεν μπορεί να στηριχθεί επαρκώς και αποτελεί άλλη μια εικασία.

Οι δαυλοί του Νέρωνα. Πίνακας του Χένρυκ Σιμιράντζκι. Φωτογραφία: National Museum in Warsaw

Για ένα γεγονός που μετράει σχεδόν 2.οοο χρόνια, δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος, καθώς πλέον γνωρίζουμε μόνο τις εικασίες και τις προσωπικές απόψεις των ιστορικών, που πράγματι έζησαν εκείνη την εποχή. Τρεις είναι οι πιθανές εκδοχές, και μάλλον παρουσιάζουν εξίσου μία δόση της πραγματικότητας.