Ολυμπιακοί Αγώνες: Η ιστορία του μεγαλύτερου αθλητικού θεσμού και η φετινή διαφορετική διοργάνωση

Ο πρώτος καταγεγραμμένος εορτασμός των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα σημειώθηκε στην Αρχαία Ολυμπία, στις 23 Ιουλίου του 776 π.Χ. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που γίνονταν οι Αγώνες γενικά, ήταν όμως η πρώτη φορά που έγινε γνωστή και έμεινε στην ιστορία ως η επέτειος των Ολυμπιακών Αγώνων.

Οι Ολυμπιακοί αγώνες ξεκίνησαν από τους αρχαίους Έλληνες, που ήθελαν να διοργανώσουν μία εκδήλωση πανελλήνιου χαρακτήρα, όπου θα έφερνε μαζί αθλητές από κάθε γωνιά της Ελλάδας, οι οποίοι θα αγωνίζονταν για να τιμήσουν την πατρίδα τους.

Οι αγώνες διεξάγονταν μετά το θερινό ηλιοστάσιο και πάντα κάθε τέσσερα χρόνια. Η τετραετία αυτή ονομαζόταν πενθετηρίς. Οι πενθετηρίες έπαιρναν ως ονομασία τον αύξοντα αριθμό της εκάστοτε Ολυμπιάδας. Η πρώτη διοργάνωση συνεπώς, σημειώνεται στην Ολυμπία, το 776 π.Χ., με το όνομα 1^η Ολυμπιάδα. Κατά τη διάρκεια της κάθε Ολυμπιάδας, κυριαρχούσε εκεχειρία και έπαυαν όλες οι εχθρικές και πολεμικές πράξεις, ως ένδειξη σεβασμού στους προγόνους και στην ενωμένη Ελλάδα.

Σύμφωνα με έναν μύθο για την ονομασία και την αρχή της Ολυμπιάδας, στην τοποθεσία της Αρχαίας Ολυμπίας πάλεψε ο Δίας με τον Κρόνο για την εξουσία της Γης και μετά την μάχη, διεξάχθηκαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί αγώνες με αθλητές τους Ολύμπιους θεούς, για τον εορτασμό της έκβασης της μάχης και της νίκης του Ολύμπιου Δία.

Σταδιακά, από το 776 π.Χ. και μετά, άρχισαν να αποκτούν μεγάλη δόξα, με το απόγειο τους να σημειώνεται κατά τον πέμπτο και τον έκτο αιώνα π.Χ. Τα αθλήματα άρχισαν να επεκτείνονται, φτάνοντας να είναι πάνω από είκοσι διαφορετικά αγωνίσματα.

Αρχικά, το αγωνιστικό πρόγραμμα περιελάμβανε μόνο το στάδιο, τον αγώνα δρόμου, και περιοριζόταν σε μια μόνο ημέρα. Στη 14η Ολυμπιάδα το 724 π.Χ. προστέθηκε ο δίαυλος, ένας διπλός αγώνας δρόμου και στη 15η Ολυμπιάδα, τέσσερα χρόνια μετά, καθιερώθηκε ένας αγώνας δρόμου μεγάλου μήκους με την ονομασία δόλιχος, ενώ οι 18οι Ολυμπιακοί αγώνες το 708 π.Χ. διευρύνονται με το Πένταθλο και την πάλη. Είκοσι χρόνια αργότερα προστέθηκε η πυγμή, και αργότερα η αρματοδρομία του τέθριππου (ζυγός τεσσάρων ίππων). Τριάντα δύο χρόνια αργότερα, στην 33η Ολυμπιάδα το 648 π.Χ. προστέθηκαν οι ιπποδρομίες και το Παγκράτιο, που συνδυάζει πάλη και πυγμαχία. Τα αγωνίσματα εφήβων περιορίζονταν στον αγώνα δρόμου, το πένταθλο και την πάλη.

Στην 65η Ολυμπιάδα το 520 π.Χ. εισάγονται ο οπλιτόδρομος, που ήταν αγώνας δρόμου ανδρών ντυμένων με πολεμική αμφίεση και μετά από τέσσερα χρόνια, στην 66η Ολυμπιάδα, ο δρόμος και η πάλη παίδων. Στην 93η Ολυμπιάδα το 408 π.Χ. καθιερώθηκε και η αρματοδρομία με ζυγό δύο αλόγων. Με αυτές τις προσθήκες, οι Ολυμπιάδες έφτασαν τελικά να κρατούν 5 ημέρες, από την μία που ήταν αρχικά.

Η παρακολούθηση των αγώνων επιτρεπόταν σε όλους, ελεύθερους και δούλους, ακόμα και σε “βάρβαρους”. Η μόνη απαγόρευση ήταν εκείνη των γυναικών. Καμία γυναίκα δεν επιτρεπόταν να πλησιάσει την περιοχή που λάμβαναν μέρος τα αγωνίσματα.

Μία ήταν μόνο η τολμηρή γυναίκα που αψήφησε τους νόμους, ξεπέρασε τον φόβο της ποινής και μεταμφιεσμένη σε άντρα βρέθηκε στο κοινό για να παρακολουθήσει τους αγώνες που τόσο αγαπούσε.

Για όποια γυναίκα τολμούσε να παραβεί τη διαταγή αυτή, υπήρχε η ποινή του θανάτου. Ωστόσο, η Καλλιπάτειρα, κόρη του περίφημου Ρόδιου Ολυμπιονίκη Διαγόρα, αδελφή και μητέρα επίσης νικητών στις Ολυμπιάδες, ξεπέρασε τον κίνδυνο του θανάτου, καθώς οι Ελλανοδίκες αποφάσισαν να παραβλέψουν την παράβασή της και της επέτρεψαν τιμητικά να παρακολουθήσει τους αγώνες.

Παράλληλα, άλλη μία γυναίκα έγραψε ιστορία στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στα ιππικά αθλήματα της αρματοδρομίας και της ιππασίας το βραβείο πήγαινε στον ιδιοκτήτη του αλόγου, που δεν ήταν αναγκαστικά ο ίδιος ο ιππέας που έπαιρνε μέρος. Με αυτό τον τρόπο, η Σπαρτιάτιδα Κυνίσκα, κόρη του Αρχίδαμου και αδερφή του Αγησίλαου, τιμήθηκε με το κλαδί ελιάς και τιμές Ολυμπιονίκη.

Το έπαθλο των νικητών ήταν ένα στεφάνι από κλαδί αγριελιάς, ο κότινος. Σύμφωνα με την παράδοση, τον κότινο ως έπαθλο των αγώνων τον καθιέρωσε αρχικά ο Ίφιτος, ύστερα από έναν χρησμό που έλαβε από το μαντείο των Δελφών. Τα κλαδιά για τα στεφάνια των νικητών τα έκοβαν από την Καλλιστέφανο ελιά, που βρισκόταν στο νότιο μέρος ναού του Διός. Με χρυσό ψαλίδι μπορούσε να κόψει τα κλαδιά, μόνο ένας νεαρός που ζούσαν και οι δύο του γονείς. Στη συνέχεια τα πήγαινε στο ναό της Ήρας και τα ακουμπούσε επάνω σε μία χρυσελεφάντινη τράπεζα. Από εκεί τα έπαιρναν οι Ελλανοδίκες για να στεφανώσουν τους νικητές. Η ηθική όμως τιμή που απολάμβανε ο ολυμπιονίκης ήταν ανυπολόγιστη.

Ο Ολυμπιονίκης, όταν επέστρεφε στην πόλη του απολάμβανε μεγάλες τιμές. Κατεδαφιζόταν ένα τμήμα των τειχών της πόλης, από το οποίο θα πέρναγε για να μπει με τιμές πάνω σε ένα άρμα τεσσάρων αλόγων στην πατρίδα του. Στη συνέχεια ο νικητής πρόσφερε θυσία στο θεό προστάτη της πόλης και του αφιέρωνε το στεφάνι του. Ακολουθούσε εορταστικό δείπνο στο οποίο πήγαινε όλη η πόλη. Άλλα προνόμια που έδιναν στους νικητές ήταν η ισόβια σίτισή τους με δημόσια δαπάνη, η φορολογική απαλλαγή και στην Αθήνα ο Σόλων θέσπισε ένα χρηματικό βραβείο.

Σε μερικές πόλεις οι Ολυμπιονίκες λατρεύονταν σαν ήρωες μετά το θάνατό τους. Ωστόσο η σημαντικότερη τιμή του Ολυμπιονίκη ήταν το δικαίωμα του να τοποθετήσει το άγαλμά του και να δημιουργηθεί επινίκιος ύμνος για την εξύμνηση της νίκης του. Οι δύο αυτές τιμές εξασφάλιζαν τη δόξα και την υστεροφημία του.

Όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της Ελλάδας, οι Ολυμπιακοί έφτασαν να θεωρούνται παγανιστική γιορτή, και το 393 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε την διεξαγωγή τους. Με αυτό τον τρόπο τελείωσε μια περίοδος χιλίων χρόνων κατά την οποία οι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξάγονταν ασταμάτητα κάθε τέσσερα χρόνια.

Το τέλος που όρισε ο Θεοδόσιος ήταν ευτυχώς προσωρινό. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα σημειώθηκαν 4 διοργανώσεις της Ολυμπιάδας στην Αθήνα σε μία προσπάθεια αναβίωσης των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων.

Το 1859, ο Ευάγγελος Ζάππας, ανέλαβε με δικά του έξοδα να κάνει μία πρώτη προσπάθεια αναβίωσης του θεσμού. Στις 18 Οκτωβρίου, με την παρουσία της βασιλικής οικογένειας, γίνεται η έναρξη των Ολυμπίων. Ο Διεθνής Τύπος χαρακτήρισε αυτή την πρωτοβουλία με αρκετές θετικές κριτικές και όλοι χάρηκαν για την προσπάθεια αυτή, που προμήνυε κάτι μεγαλύτερο στο μέλλον. Διεξήχθησαν ακόμη τρεις Ζάππειες Ολυμπιάδες, όπως ονομάστηκαν, τα έτη 1870, 1875 και 1889, που κατάφεραν να ενισχύσουν σημαντικά τη θέληση και το κοινό ενδιαφέρον όλων για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων.

Στις 23 Ιουνίου 1894 ψηφίστηκε ομόφωνα η ανασύσταση του αρχαίου θεσμού και μάλιστα όλοι συμφώνησαν η πρώτη αναβίωση να πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, σηματοδοτώντας έτσι μία καινούρια αρχή, στην πατρίδα τους. Έτσι, το 1896, οι σύγχρονοι αγώνες κατάφεραν να γνωρίσουν διεθνή αναγνώριση και να αναβιώσουν οριστικά με την ονομασία Ολυμπιακοί Αγώνες.

Άρχισαν στις 6 Απριλίου, ανήμερα του Πάσχα, μπροστά σε 100.000 θεατές. 295 αθλητές από δεκαπέντε χώρες πήραν μέρος στην πρώτη Ολυμπιάδα. Μερικά αγωνίσματα, όπως το τρέξιμο, πάλη, άλμα εις μήκος και ρίψη δίσκου διατηρήθηκαν από τους παλιούς αγώνες. Προστέθηκαν όμως και νέα αθλήματα, όπως η ποδηλασία, η ξιφασκία και η σκοποβολή. Ο νικητής του μαραθώνιου των 42 χιλιομέτρων ήταν ο Έλληνας Σπύρος Λούης.

Σπύρος Λούης

Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Αν και οι αθλητές που πήραν μέρος δεν ξεπερνούσαν τους 300, ήταν η μεγαλύτερη διεθνής αθλητική διοργάνωση που έγινε ποτέ. Οι Έλληνες αξιωματούχοι και το κοινό ήταν ενθουσιασμένοι και ζήτησαν να έχουν το μονοπώλιο των αγώνων. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή όμως αποφάσισε κάθε χρόνο να γίνονται σε διαφορετική χώρα και οι δεύτεροι Ολυμπιακοί Αγώνες πραγματοποιήθηκαν το 1900 στο Παρίσι.

Οι Ολυμπιακοί αγώνες διαθέτουν τη δική τους σημαία, που είναι άσπρη με πέντε κύκλους που συνδέονται μεταξύ τους. Κάθε κύκλος έχει διαφορετικό χρώμα, μπλε, μαύρο, κόκκινο, κίτρινο και πράσινο, και συμβολίζουν καθένας τους από μία ήπειρο και όλοι μαζί την ένωση των πέντε ηπείρων. Το λευκό χρώμα της σημαίας συμβολίζει τον τίμιο αγώνα των αθλητών.

Στην έναρξη τελετής κάθε Ολυμπιάδας, ένας αθλητής από τη χώρα που φιλοξενεί τους αγώνες δίνει τον Ολυμπιακό όρκο εκ μέρους όλων όσων συμμετέχουν. Ο ολυμπιακός όρκος δόθηκε για πρώτη φορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βελγίου το 1920.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν τη δική τους φλόγα και δάδα, μια παράδοση που διατηρείται από την αρχαιότητα. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε μία ιερή φλόγα που άναβε από τον ήλιο και έκαιγε συνεχώς στο βωμό της θεάς Ήρας καθ’ όλη τη διάρκεια των αγώνων. Στη σύγχρονη εποχή, κάθε τέσσερα χρόνια, πριν από την έναρξη κάθε Ολυμπιάδας, γίνεται μία τελετή στην Αρχαία Ολυμπία. Κατά τη διάρκεια αυτής της τελετής η ολυμπιακή δάδα ανάβει με τη βοήθεια του ήλιου και την παίρνει η αντιπροσωπεία της χώρας που φιλοξενεί τους αγώνες εκείνη τη χρονιά. Στη συνέχεια αρχίζει ένα ταξίδι μέχρι την άφιξη της φλόγας στη διοργανώτρια χώρα τη μέρα της τελετής έναρξης. Αυτή η δάδα ανάβει τη φλόγα στο Ολυμπιακό στάδιο της πόλης που φιλοξενεί τους αγώνες και καίει μέχρι την ημέρα της τελετής λήξης.

Φέτος, μετά από την πρωτοφανή απουσία ενός έτους λόγω της πανδημίας, οι Ολυμπιακοί αγώνες επιστρέφουν στο Τόκιο. Μάλιστα, επιλέχθηκε να ξεκινήσουν στις 23 Ιουλίου, γιορτάζοντας την επέτειο 2.797 χρόνων από τη πρώτη Ολυμπιάδα του 776 π.Χ.

Από τις 23 Ιουλίου έως και τις 8 Αυγούστου θα συγκεντρωθούν στο Τόκιο χιλιάδες αθλητές για να τιμήσουν τις χώρες τους και να αγωνιστούν με προσοχή και ευγενή άμιλλα. Όλα τα απαραίτητα υγειονομικά μέτρα έχουν ληφθεί για να ξημερώσει σήμερα μία καινούρια ημέρα για τους Αγώνες, μετά την ηχηρή απουσία τους το 2020.

Τα Ολυμπιακά Στεφάνια, πάνω σε ένα ρυμουλκό, στο θαλάσσιο πάρκο Odaiba στο Τόκιο. Photo Credits: Associated Press

Η τήρηση των αποστάσεων και όλων των πρωτοκόλλων είναι υψίστης σημασίας και για αυτό το προσωπικό ασφαλείας έχει δοκιμάσει 40 διαφορετικά σενάρια, έτσι ώστε να είναι σίγουροι πως όλα θα δουλέψουν αρμονικά στη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων.

Όλα είναι έτοιμα και οι διοργανωτές δηλώνουν προετοιμασμένοι για οτιδήποτε προκύψει. Βέβαια, τα κρούσματα του covid-19 αυξάνονται όλο και περισσότερο και απειλούν να εισέλθουν στο ολυμπιακό χωριό της Ιαπωνίας. Μένει να δούμε αν ο ένδοξος αυτός θεσμός θα καταφέρει να συνεχιστεί, χωρίς να σημειωθούν δυσάρεστες καταστάσεις, και αν θα μπορέσει να σηματοδοτήσει μία νέα, λαμπρή αρχή για το μαζικό αθλητισμό, μετά το πλήγμα που δέχτηκε από την πανδημία.