Όταν ο Φρανκ Βέντεκιντ ήρθε αντιμέτωπος με τη λογοκρισία

Σαν σήμερα στις 24 Ιουλίου, το 1864, γεννήθηκε στο Αννόβερο της Γερμανίας, ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός και ποιητής Φρανκ Βέντεκιντ, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους κύριους εκφραστές της αισθητικής ανανέωσης του Ευρωπαϊκού θεάτρου, χάρις στις καινοτομίες του όσον αφορά τη θεματική, τη δομή και το ύφος των έργων του.

Ως δραματουργός θεωρήθηκε προάγγελος του συμβολισμού και του εξπρεσιονισμού. Στα έργα του συνυπάρχουν ο νατουραλισμός με τον συμβολισμό και το γκροτέσκο με το τραγικό, ενώ η γλώσσα του χαρακτηρίζεται από μια ωμή ειλικρίνεια και λυρικότητα. Στα θέματά του κυριαρχεί εντόνως το ζήτημα της σεξουαλικής καταπίεσης και οι συνέπειές του, με τους χαρακτήρες του, από μοιραίες γυναίκες έως ξεπεσμένους αριστοκράτες και εκκεντρικούς τύπους να βρίσκονται δέσμιοι των ζωωδών ενστίκτων τους.

Ο Frank Wedekind και η σύζυγος του Tilly Niemann-Newes, 1906

Τέλος, μέσα από τα έργα του εμφανίζεται ως πολέμιος των άκαμπτων και αυστηρών συμβατικών κανόνων της κοινωνίας που κατασπαράσσουν το άτομο και οδηγούν στην υποδούλωση και εξολόθρευσή του. Ο Βέντεκιντ προτάσσει την ανατροπή της επικρατούσας ηθικής και των κοινωνικών αξιών, διατρανώνοντας το δικαίωμα στη ζωή και τον έρωτα.

Από τα έργα του ξεχωρίζουν «Το ξύπνημα της άνοιξης» (1891), «Το πνεύμα της γης» (1895), «Το κουτί της Πανδώρας» (1895), «Ο Μαρκήσιος Φον Κάιτ» (1901), «Βασιλιάς Νικολό ή Έτσι είναι η ζωή» (1902), «Θάνατος και Διάβολος» (1909), «Πύργος Βέτερσταϊν» (παίχτηκε το 1917).

Στα τέλη του 19^ου αιώνα η λογοκρισία υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν οι Γερμανοί συγγραφείς. Αν και ο αυτοκρατορικό νόμος του 1874 κατήργησε την προληπτική λογοκρισία όσον αφορά τον Τύπο, ωστόσο δεν ίσχυε το ίδιο για τις δημόσιες θεατρικές σκηνές. Στις περισσότερες γερμανικές πόλεις οι διευθυντές των θιάσων έπρεπε να πάρουν την έγκριση των αρχών για την παράσταση ενός έργου.

Πορτραίτο του Φρανκ Βέντεκιντ από τον Fritz Wolff, 1918

Καθώς, λοιπόν, οι αρχές μπορούσαν να απαγορεύσουν οποιοδήποτε θεατρικό έργο θεωρούταν ότι παραβίαζε τον νόμο ενάντια στην αισχρότητα και τη βλασφημία, υπονόμευε την αυτοκρατορική εξουσία και έθετε σε κίνδυνο τη δημόσια ειρήνη, την τάξη και την επικρατούσα ηθική, ο Φρανκ Βέντεκιντ είδε αρκετά από τα δράματά του να κατάσχονται ή να απαγορεύεται η παράστασή τους στις δημόσιες σκηνές.

Αυτός ήταν ίσως και ένας από τους λόγους όπου καθυστέρησε η αναγνώρισή του ως ένα αυθεντικό ταλέντο όσο βρισκόταν εν ζωή, αφού για μεγάλο χρονικό διάστημα τα έργα του ήταν λογοκριμένα και παρουσιάζονταν μόνο σε ιδιωτικές παραστάσεις, εξαιτίας των «τολμηρών» (για την εποχή) θεμάτων που διαπραγματεύονταν.

Το 1898 καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους για ύβρι κατά του στέμματος και αντικυβερνητική προπαγάνδα, εξαιτίας μιας σειράς ποιημάτων στο σατυρικό περιοδικό «Simplicissimus». Ο ίδιος κατέφυγε αρχικά στη Ζυρίχη και αργότερα στο Παρίσι, ενώ ύστερα από οκτώ μήνες αποφάσισε να συνάψει ειρήνη με το γερμανικό κράτος και επέστρεψε για να εκτίσει την ποινή του. Ο Βέντεκιντ ισχυρίστηκε ότι πίσω από τα εν λόγω σατυρικά ποιήματα δεν υπήρχε πολιτική σκοπιμότητα και το κίνητρο ήταν καθαρά οικονομικό.

Ο Φρανκ Βέντεκιντ υποδύεται τον μυστηριώδη «μασκοφόρο» στην παράσταση του έργου του «Το ξύπνημα της άνοιξης» το 1906

Το πρώτο σημαντικό έργο του, «Το ξύπνημα της άνοιξης», το οποίο γράφτηκε το 1891 απαγορεύθηκε. Παραστάθηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία, στις 20 Νοεμβρίου του 1906 από τον Max Reinhardt, λογοκριμένο (είχαν αφαιρεθεί αρκετές σκηνές). Το θέμα του αφορούσε τη σεξουαλική συνειδητοποίηση των εφήβων και πώς η απουσία σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και το καταπιεστικό συντηρητικό περιβάλλον μπορεί να έχουν καταστροφικές συνέπειες, ενώ, παράλληλα καταπιανόταν με την ομοφυλοφιλία, την άμβλωση, τον βιασμό και την πορνεία. Για τον λόγο αυτό θεωρήθηκε αρκετά σκανδαλώδες για την εποχή.

Την ίδια τύχη επιφύλασσαν οι αρχές και για δύο ακόμη σπουδαία έργα του: «Το πνεύμα της γης» (1895) και το «Κουτί της Πανδώρας» (1895). Το βερολινέζικο δικαστήριο, μάλιστα, τον διέταξε να καταστρέψει την πρώτη εκδοχή από το τελευταίο. Στον πρόλογο της καινούριας εκδοχής έγραψε ότι η δικαστική αυτή περιπέτεια τον ανάγκασε να επαναξιολογήσει τις αισθητικές και ηθικές διαστάσεις του έργου, ενώ οι αλλαγές που προτάθηκαν από το δικαστήριο, σύμφωνα με τον ίδιο, συνέβαλαν στη βελτίωση ως προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο και η δεύτερη εκδοχή από το «Κουτί της Πανδώρας» απαγορεύτηκε ως «χυδαιολόγημα». Πρωταγωνίστρια και των δύο έργων, η μυθική «femme fatale» Λούλου, η οποία επιζητεί με κάθε κόστος τη σεξουαλική της απελευθέρωση, ερχόμενη σε σύγκρουση με το περιβάλλον της και οδηγώντας την ίδια και τους γύρω της στον θάνατο.

Ο Frank Wedekind και η σύζυγος του Tilly Niemann-Newes

Η συγκεκριμένη απαγόρευση έδωσε πάτημα στον συγγραφέα να γράψει ένα ημι-αυτοβιογραφικό μονόπρακτο, με τίτλο «Η Λογοκρισία», ως μια απόπειρα υπεράσπισης της τέχνης του και μια έκκληση για περισσότερη ανεκτικότητα και ελευθερία. Ωστόσο, δεν υπήρξε απόλυτος στις θέσεις του. Η φιγούρα του λογοκριτή στο έργο σκιαγραφήθηκε με κάποια συμπάθεια, αναγνωρίζοντας έναν βαθμό εγκυρότητας στις κατηγορίες των πολέμιων του. Επιπλέον, προχώρησε και στην αυτοκριτική του, προσάπτοντας στον εαυτό του μια τάση «συναισθηματικής επιδειξιομανίας», έλλειψης συνειδητοποίησης του ηθικού αντίκτυπου του έργου του, φιλαργυρίας, ακόμη και χαιρεκακίας για τον ανθρώπινο πόνο και τις κακοτυχίες.

Τέλος, την περίοδο 1904-1906, ύστερα από δύο διώξεις για «αισχρότητα» (από τις οποίες απαλλάχθηκε), προχώρησε στη συγγραφή δύο δοκιμίων με θέμα τη λογοκρισία, όπου κατηγόρησε ανοιχτά τη γερμανική κοινωνία και τη γραφειοκρατία για έλλειψη σεβασμού προς την τέχνη και τους συγγραφείς. Επιτέθηκε εναντίον της αστικής τάξης για την αδιαφορία της προς τα γράμματα και εναντίον των αρχών για υπερβάλλοντα ζήλο. Έως και το θάνατό του, το 1918, δεν κατάφερε να δει τα έργα του πάνω στη σκηνή χωρίς παρεμβάσεις από τη λογοκρισία.