Σίρλεϊ Τζάκσον: Η συγγραφέας που βρισκόταν μπροστά από την εποχή της

Σαν σήμερα 8 Αυγούστου, το 1965, έφυγε από τη ζωή η Αμερικανίδα συγγραφέας Σίρλεϊ Τζάκσον, μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες όσον αφορά την εξέλιξη του γοτθικού μυθιστορήματος, στην αμερικάνικη λογοτεχνία του 20ου αιώνα, καθώς και μια σημαντική «χρονικογράφος» της ζωής των γυναικών στην Αμερική των ’50s.

Η συγγραφέας που βρισκόταν πάντα μπροστά από την εποχή της, αψηφώντας τις κοινωνικές προσδοκίες όσον αφορά τα «επιτρεπόμενα θέματα» της γυναικείας λογοτεχνίας, μέσα σε σχεδόν δυο δεκαετίες μιας αξιοσημείωτης λογοτεχνικής πορείας (1948-1965), μας χάρισε 6 μυθιστορήματα, δύο συλλογές με τα χρονικά της οικογενειακής ζωής της, πολυάριθμα διηγήματα τα οποία κυμαίνονταν από συμβατικές ιστορίες για γυναικεία περιοδικά έως πιο υπαινικτικές, δυσοίωνες και διφορούμενες ιστορίες και μερικά παιδικά βιβλία.

Γεννημένη στις 4 Δεκεμβρίου 1916, στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια, ως Shirley Hardie Jackson, ξεκίνησε να γράφει από νεαρή ηλικία ποίηση και διηγήματα. Ο ανόητος και σκληρός κόσμος, γεμάτος μοναξιά, που απεικονιζόταν στα πρώιμα νεανικά της έργα ήταν απόρροια της κακής σχέσης με την συντηρητική και αδιάφορη μητέρα της, η οποία παρουσιαζόταν απογοητευμένη με την ίδια της την κόρη και την κριτίκαρε συνεχώς για την εμφάνιση της, την άρνηση της να αποκτήσει μια πιο «θηλυκή γοητεία», να γίνει πιο ευεπηρέαστη.

Ως συνεπακόλουθο, μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής της φάνταζε ως ένα είδος επανάστασης ενάντια στη μητέρα της και τις «αξίες» που η τελευταία πρέσβευε. Κατά τη διάρκεια της φοίτησης της στο Πανεπιστήμιο των Συρακουσών, όπου σπούδασε δημοσιογραφία, η Σίρλεϊ Τζάκσον είδε να δημοσιεύεται για πρώτη φορά μια ιστορία της, έγινε συντάκτρια στο λογοτεχνικό περιοδικό του πανεπιστημίου και κέρδισε σε έναν διαγωνισμό ποίησης.

Εκεί, θα συναντήσει και τον μετέπειτα σύζυγό της, Stanley Edgar Hyman, με τον οποίο θα παντρευτούν αμέσως μετά την αποφοίτηση, παρά τις ενστάσεις των δύο οικογενειών, και θα μετακομίσουν μαζί στη Νέα Υόρκη.

Το 1941 θα δημοσιευθεί, για πρώτη φορά σε εθνικό επίπεδο, η ήμι-αυτοβιογραφική της ιστορία «My life with R.H. Macy» και δύο χρόνια αργότερα τόσο η ίδια όσο και ο σύζυγος θα συνεργαστούν με το εμβληματικό περιοδικό New Yorker. Η Τζάκσον ως συγγραφέας ιστοριών μυθοπλασίας και ο Hyman ως αρθρογράφος.

Ωστόσο, το 1945, καθώς ο τελευταίος δέχθηκε θέση ως μέλος του διδακτικού προσωπικού του Bennington College, το ζευγάρι θα εγκατασταθεί μόνιμα στην πόλη στο North Bennington του Βερμόντ. Το σπίτι τους, στο οποίο θα μεγαλώσουν τα τέσσερα παιδιά τους, θα γίνει το επίκεντρο συνάντησης πολυάριθμων λογοτεχνικών ταλέντων όπως ο Ραλφ Έλισον, o Μπέρναρντ Μάλαμουντ και ο Γουόλτερ Μπερνστάιν.

Με τον αδερφό της Barry Jackson

Στην πρώιμη περίοδο της καριέρας της η Σίρλεϊ Τζάκσον θα γράψει μυθοπλαστικές αφηγήσεις που εξιστορούν το μεγάλωμα των ατίθασων παιδιών της σε μια μικρή επαρχιακή πόλη, τις οποίες θα πουλήσει σε γυναικεία περιοδικά. Οι έξυπνες και χιουμοριστικές αυτές ιστοριούλες θα κυκλοφορήσουν το 1953 σε μια συλλογή με τίτλο «Life Among the Savages» η οποία θα γνωρίσει μεγάλη επιτυχία. Στο ίδιο μοτίβο θα κυκλοφορήσει, το 1957, το βιβλίο «Raising Demons» που όντας εξίσου επιτυχημένο θα της αυξήσει το εισόδημα κατακόρυφα.

Παράλληλα, την ίδια περίοδο, η Τζάκσον πρόκειται να γράψει περισσότερο σκοτεινά και αινιγματικά διηγήματα που θα δημοσιευθούν σε διάφορα περιοδικά και θα της χαρίσουν αναγνωρισιμότητα. Το πιο φημισμένο από όλα, με τίτλο «The Lottery», ένα ανατριχιαστικό διήγημα για ένα φρικιαστικό τελετουργικό που πραγματοποιείται συχνά από τους κατοίκους μιας μικρής πόλης, κυκλοφόρησε αρχικά το 1948 στο New Yorker προκαλώντας σφοδρές αντιδράσεις, με το περιοδικό να λαμβάνει χιλιάδες γράμματα εξοργισμένων ή απλώς αμήχανων αναγνωστών.

Το συγκεκριμένο διήγημα αντικατόπτριζε πόσο δυστυχισμένη ήταν η συγγραφέας με τη ζωή της στο North Bennington, την πατροναριστική και γεμάτη προσδοκίες συμπεριφορά των κατοίκων απέναντί της, καθώς και τον καταπιεστικό γάμο της ο οποίος επιδεινώθηκε όταν το εισόδημα της άρχισε να ξεπερνά αυτό του συζύγου της και η καριέρα της άρχισε να επισκιάζει τη δική του ως ακαδημαϊκού και κριτικού λογοτεχνίας.

Το 1948 θα εκδώσει, επίσης, το πρώτο της μυθιστόρημα, «The Road Through the Wall», μια ημι-αυτοβιογραφία για τα παιδικά της χρόνια στην Καλιφόρνια της δεκαετίας του 1920, η οποία αν και έλαβε καλές κριτικές δεν αποτέλεσε εμπορική επιτυχία. Το δεύτερο μυθιστόρημα της, με τίτλο «Hangsaman» ακολούθησε το 1951 και είναι εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία εξαφάνισης μιας φοιτήτριας. Το τρίτο μυθιστόρημα της «The Bird’s Nest» κυκλοφόρησε το 1954 και αφορά μια νεαρή γυναίκα που πάσχει από διαταραχή προσωπικότητας με συνέπεια να θέτει εν αμφιβόλω την αντίληψη της για τον κόσμο γύρω της.

Το σπίτι ως ένα αμφίσιμο σύμβολο, ένας τόπος ζεστασιάς και ασφάλειας αλλά ταυτόχρονα ένας τόπος αιχμαλωσίας και καταστροφής, εμφανίζεται για πρώτη φορά στο μυθιστόρημα «The Sundial» (1956), όπου οι οικογενειακές σχέσεις, η πολιτική και ένας αποκαλυπτικός τρόμος διαπλέκονται μεταξύ τους σε μια σκοτεινή και μακάβρια ιστορία.

Το 1959 θα εκδοθεί το πιο διάσημο μυθιστόρημα της και μια από τις σπουδαιότερες ιστορίες φαντασμάτων όλων των εποχών, με τίτλο «Οι Δαίμονες του Χιλ Χάουζ». Πρόκειται για την κλειστοφοβική και γεμάτη σασπένς ιστορία μιας ομάδας ανθρώπων οι οποίοι θα περάσουν το καλοκαίρι τους σε ένα μεγάλο σπίτι, ώστε να αποφασίσουν αν σε αυτό συμβαίνουν μεταφυσικές δραστηριότητες. Το τελευταίο της μυθιστόρημα «Ζούσαμε Πάντα Σ΄ένα Κάστρο», κυκλοφόρησε το 1962 . Θεωρείται η πιο ολοκληρωμένη δουλειά της συγγραφέως, εκείνη που την κατέστησε ως μια δεξιοτέχνισσα του γοτθικού τρόμου.

Η Σίρλεϊ Τζάκσον χρησιμοποίησε το μεταφυσικό στοιχείο στο έργο της με σκοπό την καταβύθιση στις πιο δυσπρόσιτες πτυχές της ανθρώπινης συνθήκης και την εξερεύνηση των εσωτερικών τραυμάτων που κουβαλά η γυναικεία φύση. Το κακό και το χάος που ελλοχεύει πίσω από την επιφάνεια της καθημερινότητας, παίρνει συνήθως τη μορφή άλλων ανθρώπων, όπως του συζύγου, της μητέρας και των γειτόνων, οι οποίοι προσπαθούν να συντρίψουν και να κατασπαράξουν εκείνους για τους οποίους δηλώνουν ότι νοιάζονται.

Οι ηρωίδες της Τζάκσον είτε είναι αδύναμες, απομονωμένες γυναίκες στα πρόθυρα της νευρικής κρίσης είτε ικανές, θυμωμένες γυναίκες που μιλούν με γεμάτο αυτοπεποίθηση χιούμορ. Οι τελευταίες παρουσιάζονται ως ένα τολμηρό alter ego των γεμάτων ανασφάλειες πρωταγωνιστριών και της ελευθερίας που ποτέ δεν θα επιτύχουν εξαιτίας του φόβου τους. Αν και στα πρώτα έργα μιλάει συχνά για ήρωες καταπιεσμένους και κυνηγημένους από οπισθοδρομικές κοινωνίες, στα τελευταία επικεντρώνεται στους εσωτερικούς δαίμονες.

Εδώ αντανακλάται η μοχθηρότητα και η καταιγιστική δύναμη των φόβων της ίδιας της συγγραφέως, καθώς αυτό που κρατά τις ηρωίδες «εγκλωβισμένες» είναι το ίδιο τους το μυαλό.

Το σύνολο του έργου της ζωντανεύει μέσα από την πάλη που βιώνει ανάμεσα στον κοινωνικά προσδιορισμένο ρόλο της ως ευτυχισμένη νοικοκυρά και στις συγγραφικές φιλοδοξίες της. Η πικρία που αισθάνεται για τη συμπεριφορά του συζύγου της γίνεται αντιληπτή μέσα από τη σκιαγράφηση αφόρητων και ξιπασμένων ηρώων. Το χιούμορ της, ένα από τα πιο ελκυστικά χαρακτηριστικά της λογοτεχνίας της, καταφέρνει να τρυπώσει ακόμη και στα πιο σκοτεινά σημεία της πλοκής.

Μια «ερασιτέχνης εκπαιδευόμενη μάγισσα»

Η Σίρλεϊ Τζάκσον θα πεθάνει από καρδιακή ανεπάρκεια στον ύπνο της, σε ηλικία 48 ετών. Μια άκρως παρεξηγημένη λογοτεχνική προσωπικότητα, η οποία κατά τη διάρκεια της ζωής της θα έρθει αντιμέτωπη όχι μόνο με τον σεξισμό, εξαιτίας του φύλου της, αλλά και με τις προκαταλήψεις που συνδέονταν με το λογοτεχνικό είδος που υπηρέτησε πιστά και άκρως αριστοτεχνικά. Η ίδια δήλωνε ως μια «ερασιτέχνης εκπαιδευόμενη μάγισσα», κάποιοι την αποκαλούσαν υποτιμητικά ως «Virginia Werewoolf». 

Η ίδια προσπάθησε να ενστερνιστεί και να μεταδώσει τη γυναικεία δύναμη σε μια περίοδο όπου οι γυναίκες είχαν ελάχιστο έλεγχο πάνω στις ζωές τους. Η τελευταία φράση του ημερολογίου της ήταν: «Είμαι ο κυβερνήτης της μοίρας μου. Το γέλιο είναι πιθανό γέλιο είναι πιθανό γέλιο είναι…».