Ιστορίες καθ’ οδόν στο Εθνικό: Μια σουρεαλιστική βόλτα στην ελληνική ιστορία

Ρινίσματα στάχτης έχουν γεμίσει το σκηνικό της παράστασης στο υπαίθριο θέατρο του «Σχολείου». Κάθε προσπάθεια που δεν σχετίζεται με την ανακούφιση των μεγάλων πληγών, αυτές τις μέρες, μοιάζει παντελώς μάταιη. Πόσω μάλλον, όταν αφορά μια παράσταση που ανιχνεύει την σύγχρονη ελληνική ιστορία από την Επανάσταση μέχρι σήμερα. Τι ιστορία έχουν ν’ αφηγηθούν αυτές οι στάχτες; Και κυρίως τι είδους ζοφερό μέλλον εγγυώνται; Ο Τάσος Πυργιέρης, ο σκηνοθέτης των «Ιστοριών Καθ’ οδόν 2», αναρωτιέται.

Λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα της παραγωγής στην καλοκαιρινή σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, δεκάδες περιοχές της Ελλάδας μοιάζουν με σκηνικό αποκάλυψης. Και μόνο μια νέα επανάσταση, μια ολοκληρωτική αλλαγή για θεσμούς και πολίτες, θα μπορούσε να αλλάξει το χάρτη του μέλλοντος μας. Μπορεί ν’ ακούγεται ουτοπικό αλλά μόνο στην ουτοπία μπορεί κανείς να στραφεί στις μέρες μας. Ειδικά όταν η τέχνη συντομεύει τη διαδρομή προς τα εκεί.

Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Τάσος Πυργιέρης.

Ανεξαρτήτως της δυστοπικής συγκυρίας, ο Τάσος Πυργιέρης ετοίμαζε μια παράσταση που κοιτάζει την γραμμένη ιστορία ως παρατηρητής. «Μόνο με ψυχραιμία έχει σημασία να δει κανείς το παρελθόν του για να μπορεί φανταστεί το μέλλον του. Η προσπάθεια μας δεν επιχειρεί να πάρει αποστάσεις από τα γεγονότα αλλά ούτε και να αγιοποιήσει πρόσωπα και καταστάσεις. Πρέπει, όμως, να αποδεχθούμε πως κάποιοι προηγήθηκαν από εμάς κι εμείς με τη σειρά μας θα προηγηθούμε κάποιων άλλων. Το ερώτημα είναι τι είδους χώρα θα τους κληροδοτήσουμε» σχολιάζει.

Οι «Ιστορίες καθ’ οδόν» είναι ένα από τα πρώτα καλλιτεχνικά εγχειρήματα που θέλησαν να ταυτιστούν με την επέτειο της 200ετίας από την Επανάσταση, «βεβαίως μακριά από το σόου που στήθηκε για το 1821 και που με βρίσκει αντίθετο» σημειώνει ο Τάσος Πυργιέρης. Η ιδέα στήθηκε το καλοκαίρι του 2019 ως «Θέατρο express», με σκοπό η παράσταση να πραγματοποιεί μικρά ταξίδια μέσα στην πόλη και το λεκανοπέδιο και καθ’ οδόν να βρίσκει τους θεατές της. Αναζητούσε, δηλαδή, το αναπάντεχο της συνάντησης με την τέχνη.

Ο Γιάννης Παναγόπουλος, δραματουργός κι ένας εκ των τριών πρωταγωνιστών των «Ιστοριών καθ’ οδόν».

Το πρώτο καλοκαίρι, η παράσταση παρουσιάστηκε 125 φορές και επισκέφθηκε 16 δήμους της Αττικής με την υποστήριξη του ΟΑΣΑ που είχε ανακατασκευάσει ειδικά ένα λεωφορείο του για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της. Ο πρωταγωνιστής και δραματουργός της (μαζί με την Ειρήνη Μουντράκη) Γιάννης Παναγόπουλος ανακαλεί τα γρήγορα αντανακλαστικά που απαιτούσε η πρώτη συνθήκη του «Καθ’ οδόν». «Η απόσταση από το κοινό μας ήταν μηδαμινή. Δεν είχαμε καμιά ασφάλεια. Όλες μας οι αδυναμίες ήταν ορατές αλλά μπορώ να πω ότι ήμασταν ωραία εκτεθειμένοι. Χρειάστηκε, μ’ έναν τρόπο, να ενεργοποιήσουμε τα εργαλεία των ηθοποιών του μπουλουκιού. Κι αυτό αποδείχθηκε εξαιρετικά πολύτιμο και για εμάς και για τον κόσμο που συναντούσαμε. Επισκεφθήκαμε λαϊκές γειτονιές, με πολλούς από τους θεατές μας να βλέπουν θέατρο για πρώτη φορά. Έμοιαζε με αποστολή εξοικείωσης με την τέχνη που ταξίδευε από γειτονιά σε γειτονιά» σημειώνει.

Η νέα εκδοχή της παράστασης αναγκάζεται, λόγω της πανδημίας, να σταθμεύσει και να δουλευτεί κάτω από μια πιο συμβατική θεατρική συνθήκη. Ωστόσο, η ατμόσφαιρα του μπουλουκιού την ακολουθεί και σε αυτήν την περίπτωση. «Φεύγουμε από τη σκηνή 1×1 και ανοιγόμαστε σ’ ένα μεγάλο υπαίθριο θέατρο. Παρόλα αυτά, ενεργοποιούμε μόνο την πρώτη κερκίδα για να δοθεί αυτή η εγγύτητα με τους ηθοποιούς και συνάμα ποντάρουμε στην τρέλα, την χαρά και την ευρηματικότητα τους» εξηγεί ο σκηνοθέτης της. Κι αν η σκηνή τους δεν βρίσκεται πια σε κίνηση, οι ίδιοι ποντάρουν σε μια πολύ ζωντανή κινησιολογία. Είναι η ίδια πρωταγωνιστική ομάδα και σε αυτήν τη εκδοχή – Σταύρος Καραγιάννης, Ρένα Κυπριώτη, Γιάννης Παναγόπουλος – στους οποίους ο Τάσος Πυργιέρης αποδίδει διαχρονικά την επιτυχία του εγχειρήματος.

Εν τω μεταξύ, αλλάζει το δραματουργικό υλικό και γίνεται πιο πληθωρικό. Το πλαίσιο αφήγησης ξεκινάει από την προεπαναστατική Αθήνα κι όχι από τον ορισμό της ως πρωτεύουσας του νεοελληνικού κράτους, όπως συνέβαινε στην αρχική βερσιόν της παράστασης.

Όλα τα ιστορικά μοτίβα της εποχής παρελαύνουν, διαβασμένα με μια συνειδητή ευθυμία, με διάθεση μπουλουξήδων και με το φως να πέφτει στις μεγάλες ιστορικές αντιφάσεις: Από τις προσπάθειες να οργανωθεί η επανάσταση στις προσπάθειες να οργανωθεί το ελληνικό κράτος, τις νίκες και της ήττες των ελληνικών δυνάμεων, τις εσωτερικές φιλονικίες και την διχόνοια την βοήθεια των Μεγάλων Συμμάχων αλλά και τις κωμικοτραγικές απόπειρες εξευρωπαϊσμού όπου το φράκο συνυπήρχε στο παλάτι με την φουστανέλα.

Η παρατήρηση της ελληνικής ιστορίας φτάνει στο σήμερα όπου, και πάλι, δίνονται δεκάδες αφορμές οι οποίες επιβεβαιώνουν τη γενετική σχέση των Ελλήνων με τον διχασμό και την, μεταξύ τους, ρήξη. Οι πρωταγωνιστές της παράστασης πάντως καλούν πάντα σε συμφιλίωση. «Αν η παράσταση είχε ένα μότο θα ήταν το ‘Ειρήνη ημίν, αδέρφια!’. Καταφεύγουμε σε αυτό συχνά σε μια προσπάθεια να διασκεδάσουμε τις εντυπώσεις» προσθέτει ο Τάσος Πυργιέρης. «Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως συντηρούμε μια σατιρική, παιδιάστικη ανάγνωση των πραγμάτων, σχολιάζοντας την παιδικότητα αυτού του έθνους που δεν λέει να μεγαλώσει».