Τρεις σκηνοθέτιδες κάνουν θέατρο κάτω από τον ψίθυρο της φύσης

Οι τελευταίες ημέρες έχουν σηματοδοτήσει ένα, δίχως προηγούμενο ολοκαύτωμα για την ελληνική φύση. Η αδιανόητη οικολογική καταστροφή έχει βυθίσει σε ανείπωτη ματαίωση όλους όσοι βλέπουν στο φυσικό περιβάλλον ένα καθρέφτισμα του εαυτού τους.

Η συζήτηση με τρεις γυναίκες δημιουργούς, την Δανάη Σπηλιώτη, την Έφη Ρευματά και την Ρηνιώ Κυριαζή που ακούνε τον ψίθυρο της φύσης για να παρουσιάσουν μια παράσταση (στο πλαίσιο του προγράμματος «Όλη η Ελλάδα, ένας πολιτισμός») ξεκίνησε πριν την λαίλαπα. Σήμερα, τα λόγια τους μοιάζουν ακόμα πιο κρίσιμα. Αφού επαναλαμβάνουν πως η σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον δεν είναι μόνο σχέση οργανική και άρρηκτη αλλά αναγκαία για να κατανοήσουμε τη θέση μας στον κόσμο.

credit: Βαγγέλης Φραγκούλης

Η σχέση της Έφης Ρευματά με την εκδοχή του Ρόναλντ Σιμελπφένιχ πάνω στο μύθο του Ιδομενέα έχει ξεκινήσει εδώ και οκτώ χρόνια. Ήταν η ίδια που το μετέφρασε, το παρέδωσε κι έκανε χρέη βοηθού σκηνοθέτη στην Κατερίνα Ευαγγελάτου το 2014. Η παράσταση είχε, τότε, ανέβει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Σήμερα, η Έφη Ρευματά, σταθερά γοητευμένη από τις μυθολογίες, επιστρέφει στο πρόσωπο του Ιδομενέα αντλώντας τόσο από τον Σιμελμφένιχ όσο και από την ομώνυμη όπερα του Μότσαρτ για την τραγική ιστορία του γενναίου στρατηλάτη. Σύμφωνα με αυτήν, ο Ιδομενέας, όντας βασιλιάς της Κρήτης, επιστρέφει από την εκστρατεία της Τροίας αλλά πέφτει σε θύελλα. Όταν αρνείται να πεθάνει καλεί τον Ποσειδώνα σε βοήθεια και υπόσχεται να θυσιάσει το πρώτο ζωντανό πλάσμα που θα συναντήσει φτάνοντας στα παράλια της πατρίδας του. Αυτός, όμως, θα είναι ο γιος του…

Η σκηνοθέτης διαπλέκει την περιπέτεια του Ιδομενέα με τους μύθους κι άλλων μυθικών προσώπων – όπως της Ηλέκτρας, του Ναυπλίου, του Οδυσσέα, του Παλαμίδη – και συνθέτει τα κείμενα με ποιήματα των Σεφέρη, Ελύτη και Ρίτσου που αναφέρονται στην ματαιότητα του πολέμου. Στόχος της να ερευνήσει «τι σημαίνει ήρωας σήμερα, τι σημαίνει πόλεμος και ποια είναι η θέση του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο».

credit: Βαγγέλης Φραγκούλης

Το αρχαίο Θέατρο Ορχομενού είναι ένα από τα τέσσερα σωζόμενα αρχαία θέατρα της Αρκαδίας. Χρονολογείται από τον 3ο π.Χ. αιώνα. Διαμορφωμένο στην ανατολική πλαγιά του λόφου της ακρόπολης της αρχαίας πόλης και μέσα στην αρχαία αγορά, το θέατρο προσφέρει μία πανοραμική άποψη της εύφορης πεδιάδας του Ορχομενού και της Κανδήλας που απλώνονται βόρεια και νότια του μνημείου.

Υπολογίζεται πως το Θέατρο του Ορχομενού διέθετε πάνω από 40 σειρές εδωλίων και ότι η χωρητικότητά του υπερέβαινε τους 4.000 θεατές. Σήμερα σώζονται στο κατώτερο κεντρικό τμήμα του κοίλου 10 σειρές εδωλίων, καθώς και τρεις κλίμακες. Στο κάτω όριο του κοίλου ξεχωρίζει η μαρμάρινη προεδρία.
Στα ανατολικά του θεάτρου αναπτύσσεται το προσκήνιο και η σκηνή, από το οποίο σώζεται ο στυλοβάτης και τοίχοι από την σκηνή και την ορχήστρα. Επίσης, στην βόρεια πλευρά της ορχήστρας διασώζεται, σχεδόν ακέραιο, φρέαρ και αρράβδωτος κίονας.

Η αλληλεπίδραση τέχνης με τη φύση

Όταν κατέθετε την πρόταση του «Ιδομενέα» η Έφη Ρευματά δεν είχε υπόψιν που θα φιλοξενούνταν – άμα τη έγκριση του. Βρέθηκε, λοιπόν, έκπληκτη σε έναν απίστευτο τόπο που βρίσκεται πάνω από το Λεβίδι Αρκαδίας, σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από την Τρίπολη. «Βρισκόμαστε σε υψόμετρο 900 μέτρων, μπροστά μας απλώνεται η πεδιάδα με ορίζοντα δυο βουνοκορφές και πίσω μας υπάρχει γκρεμός. Υπάρχει μια ωραία δυνατότητα για περίπατο πριν και μετά την επίσκεψη στο θέατρο μέσα στη φύση, πράγμα που μου έδωσε πολλές προοπτικές στη σκηνοθεσία. Δεν θα μπορούσα να μην εκμεταλλευτώ το φυσικό τοπίο» σημειώνει.

Με ερμηνευτές την Βίκυ Βολιώτη και το Μάξιμο Μουμούρη και τον μουσικό Θοδωρή Ιωσηφίδη η ομάδα θα ενταχθεί στο φυσικό τοπίο με μοναδικό σκηνικό την παρουσία ενός πιάνου με ουρά. Από εκεί θα αντηχήσουν στα βουνά πολλές κλασικές συνθέσεις (Μότσαρτ, Σοπέν, Προκόφιεφ) δημιουργώντας ακόμα μια πιο έντονη σχέση μεταξύ τέχνης και φύσης. Θα είναι ένα ακόμα μέσο για να τονώσει «τη μετωπική σχέση θεατών και ηθοποιών μέσα σε αυτό το τοπίο».
19 και 20 Αυγούστου στο Αρχαίο Θέατρο Ορχομενού Αρκαδίας

Στο αρχαιότερο λογοτεχνικό κείμενο της παγκόσμιας ιστορίας καταφεύγει η Δανάη Σπηλιώτη. «Ένα έργο τόσο παλιό κι όμως τόσο σύγχρονο» σχολιάζει η σκηνοθέτις που βρέθηκε σε πήλινες πινακίδες γραμμένο σε σφηνοειδή γραφή και χρονολογείται από τον 21ο αιώνα π.Χ. Η ιστορία του νεαρού βασιλιά Γκιλγκαμές που πραγματοποιεί μια κατάδυση στον Άδη, μόλις χάνει τον γενναίο φίλο του Ενκίντου φωτίζει «με ευαισθησία τον φόβο του θανάτου κυριεύει τον άνθρωπο. Το έπος αυτό θέτει πανάρχαια ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, μιλάει για την θνητότητα, την ευθραυστότητα, την συμφιλίωση με τέλος, αγωνίες που – όσοι αιώνες κι αν περάσουν – βασανίζουν την ανθρώπινη φύση. Κι εκεί καταλαβαίνει κανείς πως δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση η πεποίθηση πως ο σύγχρονος πολιτισμός είναι ανώτερος από τον αρχαίο. Οι ανθρώπινες ποιότητες παραμένουν ίδιες».

Η επιλογή του έργου συμπίμπτει με μια τραγική συγκυρία για τους κατοίκους της τοπικής κοινότητας, του Τουρνικιού, του όμορου με το μνημείο χωριού που – παρά την απόσταση από τα αστικά κέντρα – σημείωσε πολλά κρούσματα και πολλούς θανάτους από covid. «Φτάνουμε στο χωριό μετά από ένα πολύ δύσκολο χειμώνα για τους κατοίκους του που, θρήνησαν πολλούς συγχωριανούς τους και βιώνουν ένα συλλογικό πένθος. Παίρνει μια άλλη σημασία λοιπόν, ν’ αφηγηθεί κανείς αυτό το έργο σε αυτούς τους ανθρώπους» εξηγεί η Δανάη Σπηλιώτη. «Αισθάνθηκα πως έπρεπε να το δούμε ακόμα πιο απλά, ακόμα πιο ανθρώπινα μέσα από την πρωτόγονη και δυνατή ματιά του θεάτρου».

Η Μονή που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό Παναγιά (Τουρνίκι). Αρχικά, ήταν χτισμένη σε χαμηλό ανάχωμα, κοντά στην όχθη του Αλιάκμονα αλλά πρόσφατα μεταφέρθηκε πιο κοντά στο χωριό Παναγιά, λόγω της κατάκλισης του εδάφους της από τα νερά του ταμιευτήρα του υδροηλεκτρικού έργου του Ιλαρίωνα. Ο ναός είναι διώροφος και αποτελείται από δύο καμαροσκεπαστές εκκλησίες που είναι γεμάτες τοιχογραφίες του 15ου και 18ου αιώνα μεγάλης αξίας.

credit: Θωμάς Βιζιούρας

Η Δανάη Σπηλιώτη περιγράφει ένα μαγικό μέρος, μέσα στη φύση που επιφυλάσσει υπέροχα χρώματα τόσο στη διάρκεια της ημέρας όσο και όταν πέφτει η νύχτα. «Μπορεί κανείς να δει τα παλιά θεμέλια του ναού που αποκαλύπτονται κάθε φορά που πέφτει η στάθμη του ποταμού» αναφέρει.

Η ίδια – με πρωταγωνιστές τους Νάνσυ Σιδέρη και Σπύρο Χατζηαγγελάκη – θα στήσει την παράσταση στον προαύλιο χώρο του μοναστηριού, χρησιμοποιώντας πολύ λιτά τεχνικά μέσα, σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί η αίσθηση του φυσικού χώρου. «Η μονή βρίσκεται ανάμεσα στο ποτάμι και το βουνό, θέλουμε ν’ ακουστούν οι ήχοι της νύχτας, να ενωθούμε με τον τόπο και τις μυρωδιές του, ν’ αφουγκραστούμε την ενέργεια του, να ζήσουμε μιαν αλήθεια σε αυτή τη συνάντηση».
21 και 22 Αυγούστου στον Αρχαιολογικό Χώρο Ιεράς Μονής Κοίμησης Θεοτόκου Δεσκάτης, στα Γρεβενά. 

credit Κωνσταντίνος Βασιλάκης

Σε μια από τις κορυφαίες ποιητικές συνθέσεις της ελληνικής λογοτεχνίας ανατρέχει η Ρηνιώ Κυριαζή. Εξοικειωμένη με το λόγο του Διονύσιου Σολωμού – τον οποίο και χρησιμοποιεί κατά τις διδασκαλίες – και ανατρέχοντας στη συνεργασία του Στέφανου Ροζάνη, φιλοσόφου, συγγραφέα και ερευνητή του εθνικού μας ποιητή ακολουθεί τον Σολωμό σε μια περιπέτεια που ονομάζει «ανάμεσα του τραγουδιού και της κενής σιωπής». «Είναι μια γλώσσα ανεπανάληπτη, που μιλά για το πιο βαθύ και ουσιαστικό πράγμα με ποιητικό και αφαιρετικό τρόπο. Είναι μια γλώσσα που φεύγει από το αυτονόητο, γεμάτη ρωγμές, μετεωρισμούς και ανολοκλήρωτα νοήματα και φτάνει σε αυτό που δεν λέγεται. Στη συνείδηση μου, ο Διονύσιος Σολωμός είναι ένας παγκόσμιος ποιητής» σημειώνει η σκηνοθέτης και πρωταγωνίστρια της παράστασης Ρηνιώ Κυριαζή.

Η σχέση της με την θεατροποίηση του ποιήματος για τον αγώνα των Μεσολογγιτών ενάντια στην οθωμανική πολιορκία ξεκίνησε κατά την μεταφορά του σε ραδιοφωνικό θέατρο της ΕΡΤ αλλά τώρα ετοιμάζει μια άλλη εκδοχή. Με σύμμαχο τη μουσική – πρωτότυπη σύνθεση από το Νίκο Βελιώτη που θα βρίσκεται και επί σκηνής – η παράσταση θα επιχειρήσει να συνδεθεί με τα ερείπια του λόγου «αυτά τα μικρά αριστουργήματα με την αυτόνομη ύπαρξη σε μια προσπάθεια να συνθέσουμε ένα ψηφιδωτό σαν αυτά του Πικιώνη».

Η πόλη των Φιλίππων ιδρύεται το 360 π. Χ. ως αποικία των Θασίων με το όνομα Κρηνίδες, σε στρατηγική θέση, σε περιοχή πλούσια σε γεωργικά αγαθά, ναυπηγήσιμη ξυλεία και πολύτιμα μέταλλα. Το 356 π. Χ. ο Φίλιππος Β ’καταλαμβάνει την πόλη, ολοκληρώνει την οχύρωσή της και την μετονομάζει σε Φιλίππους. Στην εποχή αυτή ανάγεται η πρώτη φάση του αρχαίου θεάτρου. Ο 2ος μ.Χ. αιώνας είναι εποχή άνθισης για τους Φιλίππους, όπως φαίνεται από τα λαμπρά κτίρια που κοσμούν την πόλη, ανάμεσα στα οποία σημαντική θέση κατέχει το ανακαινισμένο θέατρό της.

Από την αρχική φάση του – τη σύγχρονη με το τείχος της πόλης – σώζονται οι αναλημματικοί τοίχοι του κοίλου και των παρόδων. Κατά τον 1ο – 2ο αι. μ. Χ. το θέατρο αποκτά τυπική ρωμαϊκή μορφή με στέγαση των παρόδων, επέκταση των εδωλίων σε αυτές και κατασκευή νέων τοίχων στις παρόδους, οι οποίοι έφεραν τα μεγάλα φορτία των αναλημμάτων. Ο μεγάλος σεισμός που κατέστρεψε την πόλη των Φιλίππων στα τέλη του 6ου αι. μ. Χ. – αρχές 7ου αι. μ. Χ., ταυτίζονται με την συστηματική λιθολόγηση του θεάτρου.

credit: Ηρακλής Μήλας/visitkavala

Τα θέατρα – μνημεία είναι μια από τις πολυτιμότερες εμπειρίες που έχει αποκομίσει η Ρηνιώ Κυριαζή ως ηθοποιός. «Χάρη σε αυτή τη δυνατότητα έχω γνωρίσει κι αγαπήσει όλη την Ελλάδα. Αναπνέεις τον χώρο, τον περπατάς και έχεις την αίσθηση ενός άλλου ηθοποιού – ίσως κι ενός άλλου ανθρώπου. Δεν θα ξεχάσω την πρόβα που κάναμε πέρυσι για τις ‘Βάκχες’ στα Ζαγοροχώρια μέσα στην χαράδρα του Βίκου. Αλλάζουν τα μέσα της επικοινωνίας με τον κόσμο και νιώθεις πως κι εσύ αποτελείς ένα μικρό, πολύ μικρό κομμάτι στην πορεία του πολιτισμού» σημειώνει η ίδια.

Συχνή επισκέπτρια του θεάτρου των Φιλίππων και μετά την περσινή πολύτιμη εμπειρία της παράστασης για το Φεστιβάλ της πόλης, σκοπεύει να αναδείξει την απόλυτη γύμνια που απαιτεί το κείμενο του Σολωμού. «Οφείλουμε ν’ ακούσουμε το χώρο και τη γύρω φύση. Τον αέρα, τα φύλλα που θροΐζουν, την σκόνη που θα σηκωθεί, τα τζιτζίκια και τα αηδόνια. Η φύση είναι εκεί, τα ποιήματα είναι. Σημασία έχει να είμαστε κι εμείς εκεί για να τ’ αφουγκραστούμε».
1 και 2 Σεπτεμβρίου στο Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων