Ιωάννα της Λωρραίνης: Η συμβολή της σημαντικότερης ηρωίδας της Γαλλίας, μέσα από τις τέχνες

Στις 26 Αυγούστου του 1429 προσπάθησε με αποτυχία να πολιορκήσει το Παρίσι, φτάνοντας στην είσοδο της πόλης, μία μάχη που σχεδόν καθόρισε τον πόλεμο, αλλά σίγουρα καθόρισε και την ζωή της πιο γνωστής και θαρραλέας Γαλλίδας στρατηγού, της Ιωάννας της Λωρραίνης (Jeanne d’Arc).

Η Ιωάννα ήταν μία άκρως επιθετική διοικητής, που πάντα επέλεγε την επίθεση αντί της άμυνας. Σε δεκατρείς συνολικά γνωστές εμπλοκές της, τα στρατεύματά της νίκησαν εννέα φορές. Τουλάχιστον τριάντα διαφορετικές πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά παραδόθηκαν χωρίς μάχη, όταν πλησίασε με το στρατό της, παραδομένα από τον φόβο της ήττας, τον οποίο είχαν σίγουρο. Ήταν έμπειρη ιππέας και ξιφομάχος, και η τακτική της ήταν πραγματικά εξαιρετική. Ήξερε πώς να κατευθύνει νικηφόρα, στρατούς ολόκληρους και ήταν η καλύτερη στη διαχείριση του πυροβολικού.

Η Ιωάννα της Λωρραίνης μπορεί να είχε πράγματι όλες αυτές τις αρετές, αλλά οι τέσσερις μάχες που έχασε, της κόστισαν την ζωή. Όταν αγωνίστηκε σε κακές συνθήκες χωρίς την δυνατότητα χρήσης κανονιών, δεν μπόρεσε να πετύχει λαμπρή νίκη. Στην πραγματικότητα, η έλλειψη κανονιών, για να αντιμετωπίσει την δύναμη των αντιπάλων, ήταν ο μοναδικός λόγος της τετραπλής ήττας της.

Ενώ η επιθετική προσέγγιση της Ιωάννας στο πεδίο του πολέμου και η ικανότητά της στην διαχείριση του πυροβολικού, την έκαναν τρομερό αντίπαλο, ήταν επίσης και οι μεγαλύτερες αδυναμίες της, που  την οδήγησαν στην σύλληψη και τελικά στην καύση της στην πυρά.

Η εμφάνιση της Αγίας Αικατερίνης και του Αρχάγγελου Μιχαήλ στην Ιωάννα της Λωρραίνης, Χέρμαν Στίλκε. Photo Credits: Wikimedia Commons

Η Ιωάννα της Λωρραίνης ή Ζαν Ντ’ Αρκ γεννήθηκε στις 6 Ιανουαρίου του 1412, στο χωριό Ντομρεμύ της Γαλλίας, ένα από τα ελάχιστα μέρη που παρέμενε πιστό στον Γάλλο βασιλιά, παρά το γεγονός ότι περιστοιχίζονταν από Βουργουνδικές κατακτήσεις. Η οικογένειά της ήταν γεωργική, με καταγωγή από τη Λωρραίνη.

Κατά τα παιδικά της χρόνια η Ζαν Ντ’ Αρκ υπήρξε μάρτυρας διάφορων επιδρομών στο χωριό της, το οποίο είδε και να καίγεται. Από μικρή ήταν πολύ πιστή και φιλάνθρωπη και όπως λέγεται, δεν ήταν λίγες οι φορές που έδινε το κρεβάτι της σε άστεγους, ενώ εκείνη κοιμόταν στο τζάκι. Επιπλέον, ήταν αναλφάβητη και κάθε γράμμα που έγραψε στη – δυστυχώς σύντομη ζωή της – το έκανε υπαγορεύοντάς το σε κάποιον άλλον.

Σε ηλικία 13 ετών είδε στον κήπο του πατρικού σπιτιού της το πρώτο από τα οράματά της, όπου παρουσιαζόταν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, η Αγία Μαργαρίτα και η Αγία Αικατερίνη και την καλούσαν να δράσει προκειμένου να απαλλάξει τη Γαλλία από την ταπείνωση που της είχαν επιβάλει οι Άγγλοι με τη Συνθήκη του Τρουά στην πιο κρίσιμη φάση του Εκατονταετούς πολέμου, και να βοηθήσει τον διάδοχο του γαλλικού θρόνου Κάρολο Z΄ να επανακτήσει το στέμμα.

Όταν έγινε 16 ετών ζήτησε από τον τοπικό στρατιωτικό διοικητή Ρομπέρ ντε Μποντρικούρ, να της δώσει ένοπλη συνοδεία για να επισκεφθεί το παλάτι και να ζητήσει ακρόαση από τον βασιλιά. Εκείνος αρνήθηκε και την κορόιδεψε για την προσπάθειά της. Αυτό όμως δεν την σταμάτησε και τον επόμενο Ιανουάριο κατάφερε να πείσει τον Μποντρικούρ να την ακούσει. Σε αυτή τη συνάντηση μάλιστα έκανε και μία πρόβλεψη, που βγήκε αληθινή. Προέβλεψε την ατυχή έκβαση της μάχης του Ρουβρέ κοντά στην Ορλεάνη, αρκετές ημέρες πριν να φτάσει ο αγγελιοφόρος με το σχετικό μήνυμα.

Η Ιωάννα της Λωρραίνης πείθει τον Κάρολο Ζ’ να συνεχίσει την πολιορκία της Τρουά. Photo Credits: Wikimedia Commons/Gallica Digital Library

Μόλις η πρόβλεψή της έγινε πραγματικότητα, ο Μποντρικούρ δέχτηκε να πάει την 17 ετών τότε Ζαν Ντ’ Αρκ στον 26χρονο Κάρολο Ζ΄ και εκείνη κατάφερε να του μιλήσει για το όραμά της και την θεϊκή της αποστολή. Η εμφάνιση της Ιωάννας, μίας άγνωστης κοπέλας που ισχυρίζονταν ότι έβλεπε θεϊκά οράματα, άκουγε φωνές και έκανε μελλοντικές προβλέψεις, ήταν κάτι αρκετά ύποπτο για την προληπτική εκείνη εποχή.

Αν οι Γάλλοι δεν κατάφερναν να επιβεβαιώσουν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η Ζαν Ντ’ Αρκ ήταν όντως όργανο του Θεού όπως ισχυρίζονταν και όχι αιρετική ή μάγισσα, τότε οι Άγγλοι θα μπορούσαν να ισχυρισθούν ότι η διεκδίκηση του γαλλικού θρόνου από τον Κάρολο ήταν ωθούμενη από τον διάβολο. Κατευθείαν ο βασιλιάς διέταξε να περάσει η Ιωάννα θεολογική εξέταση στο Πουατιέ και να ελεγχθεί το παρελθόν της. Την βεβαίωση της αγνότητάς της, έδωσε η πεθερά του Κάρολου, Γιολάνδη της Αραγωνίας.

Όμως οι θεολόγοι επέμεναν να περάσει και από δοκιμασία και πρότειναν στον Κάρολο να της ζητήσει να κάνει πραγματικότητα το όραμα που είχε δεχτεί στα 13 της και να άρει μόνη της την πολιορκία στην Ορλεάνη και να μπορέσει ο Κάρολος να στεφτεί βασιλιάς, όπως είχε προβλέψει. Έτσι, η Ιωάννα πήρε την άδεια να συμμετάσχει σε μία ενισχυτική αποστολή προς την Ορλεάνη, την οποία πολιορκούσαν οι Άγγλοι. Για την προστασία της στο ταξίδι, το παλάτι δώρισε στην Ιωάννα πανοπλία, άλογο, λάβαρο και άλλα αντικείμενα που μετέφερε η συνοδεία της.

Η Ιωάννα της Λωρραίνης στην πολιορκία της Ορλεάνης, Jules Eugène Lenepveu. Photo Credits: Wikimedia Commons

Η Ζαν Ντ’ Αρκ έφτασε στην Ορλεάνη στις 29 Απριλίου του 1429, αποφασισμένη να εμπλακεί στον πόλεμο και επέβαλλε την παρουσία της στα συμβούλια και τις μάχες. Όταν έφτασε στη σκηνή του Εκατονταετούς Πολέμου, η Γαλλία ήταν σε ένα σημείο καμπής. Η φήμη της είναι τόσο μεγάλη, ώστε πριν καν φτάσει, είχε ήδη καταφέρει να κερδίσει τους εχθρούς της, απλά με την σκέψη πως καταφθάνει.

Μπαίνει στην πόλη, όπου την περιμένει πλήθος ανθρώπων ζητωκραυγάζοντας και, μέσα σε ένα μήνα, οι πρώτες της νίκες καταφέρνουν να δώσουν στην Γαλλία την αυτοπεποίθηση του νικητή. Η μάχη της Ορλεάνης είναι η πιο καθοριστική, καθώς πρόκειται για την πρώτη νίκη της Ιωάννας και κατά συνέπεια της Γαλλίας.

Οι Γάλλοι πάλεψαν με νύχια και δόντια να κρατήσουν Άγγλους και τους συμμάχους τους, τους Βουργουνδούς, μακριά. Οι Βουργουνδοί ήταν μια γαλλική πολιτική παράταξη που δεν υποστήριξε τον Κάρολο ως διάδοχο. Αυτός ο πολιτικός διχασμός ήταν ο λόγος για τον οποίο η Αγγλία, ένα έθνος περίπου 2,7 εκατομμυρίων ανθρώπων, μπόρεσε να εισβάλει και να κατέχει μεγάλα τμήματα γης στη Γαλλία, μια περιοχή 11,7 εκατομμυρίων ανθρώπων.

Η Ιωάννα της Λωρραίνης στην στέψη του βασιλιά Κάρολου Ζ’, Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ. Photo Credits: Wikimedia Commons

Στην μάχη της Ορλεάνης έμελλε να εκπληρωθεί άλλη μία προφητεία της. Συγκεκριμένα, είχε δει πως ένα βέλος θα την πληγώσει σε μία μάχη, αλλά όχι θανάσιμα. Όπως ακριβώς είχε δει, πληγώνεται στο πόδι, όμως, αντί να σταματήσει για να φροντίσει την πληγή, συνεχίζει να πολεμάει. Αυτό αποφέρει και άλλες νίκες και ανακατακτήσεις στην Γαλλία. Ο ενθουσιασμός της πλέον βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του, κάτι που δεν συμμερίζονται όμως οι σύμμαχοί της που θεωρούν ότι θα είναι ρίσκο να συνεχιστούν οι μάχες.

Όταν της λένε ότι θα διακόψουν την νικητήρια μέχρι τότε πορεία τους, αρνείται, καθώς ήξερε ότι τότε ήταν η πιο κατάλληλη στιγμή να επιτεθούν και παρακαλεί γονατιστή το βασιλιά να της επιτρέψει να συνεχίσει την πολιορκία της στην πόλη Ρενς, την μοναδική πόλη που μπορούσε να στεφθεί ο Κάρολος, ώστε να ολοκληρωθεί η προφητεία. Εκείνος υποχωρεί, κάτι που αποδείχτηκε τελικά σωτήριο για τον ίδιο, μιας και η Ιωάννα νικά.

Οι περισσότερες πόλεις αποφάσισαν να υποστηρίξουν τον Κάρολο χωρίς μάχη και μόνο το Τρουά, η περιοχή όπου υπογράφηκε η συνθήκη του Τρουά, και είχε σκοπό να στερήσει από τον Κάρολο το κληρονομικό του δικαίωμα στον γαλλικό θρόνο, έφερε μικρή αντίσταση, αλλά έπεσε μετά από πολιορκία μόλις τεσσάρων ημερών.

Στις 17 Ιουλίου 1429 ο Κάρολος λαμβάνει και επίσημα το στέμμα του, σε μία περίλαμπρη τελετή της στέψης,  πραγματοποιώντας την θεϊκή θέληση.

Η πολιορκία του Παρισιού από την Ιωάννα της Λωρραίνης το 1429. Photo Credits: Wikimedia Commons/Gallica Digital Library

Ενώ ο Κάρολος Ζ’ ήθελε να σπεύσει νότια από το Ρενς προς την ασφάλεια, η Ζαν Ντ’ Αρκ του πρότεινε να επιτεθούν στο Παρίσι, πριν προλάβουν να οργανωθούν οι Άγγλοι. Οι βασιλικοί σύμβουλοι όμως τον έπεισαν να διαπραγματευθεί για μία ανακωχή με τον Φίλιππο Γ΄, δούκα της Βουργουνδίας, με αποτέλεσμα να χαθεί χρόνος και να προλάβουν οι Αγγλικές δυνάμεις να οργανώσουν την άμυνα του Παρισιού.

Ο στρατός του Καρόλου βάδισε προς το Παρίσι με ευκολία, καθώς οι περισσότερες πόλεις παραδόθηκαν χωρίς μάχη. Όχι όμως και το Παρίσι, όπου οι Άγγλοι προέβαλαν αντίσταση στις 15 Ιουλίου και ξεκίνησε η μάχη του Μοντεπιλουά, η οποία έληξε στις 26 Αυγούστου, με αρνητική έκβαση, προοικονομώντας την αρχή του τέλους μίας λαμπρής εποχής.

Στις 8 Σεπτεμβρίου οι Γάλλοι επιτέθηκαν ξανά στο Παρίσι. Η Ζαν Ντ’ Αρκ τραυματίστηκε στο μηρό από βαλλίστρα αλλά παρέμεινε στο πλευρό των στρατιωτών μέσα στην τάφρο ώσπου την απομάκρυνε ένας από τους διοικητές. Το επόμενο πρωί ο γαλλικός στρατός έλαβε εντολή να υποχωρήσει καθώς η κατάληψη του Παρισιού κρίθηκε αδύνατη.

Η σύλληψη της Ιωάννας της Λωρραίνης, Adolphe Alexandre Dillens. Photo Credits: Wikimedia Commons

Στις 23 Μαΐου 1430 πιάστηκε αιχμάλωτη από Βουργουνδούς μετά από ενέδρα, ενώ βρισκόταν σε μία αποστολή κατάληψης του αγγλικού στρατοπέδου στο Μαρνί. Ένας Βουργουνδός τοξότης την έριξε από το άλογό της και την αιχμαλώτισε. Οι Βουργουνδοί τη φυλάκισαν στο κάστρο Μπορεβουάρ, με την Ιωάννα να κάνει πολλαπλές προσπάθειες απόδρασης. Οι Βουργουνδοί τελικά δέχτηκαν να την παραδώσουν στους Άγγλους αφού έλαβαν αμοιβή 10.000 λιβρών και αυτοί την μετέφεραν στη Ρουέν, το ορμητήριό τους στην Γαλλία.

Οι Γάλλοι έκαναν διάφορες απόπειρες να την φυγαδεύσουν, ενώ ο Κάρολος Ζ΄ απειλούσε πως θα εκδικηθεί τους Βουργουνδούς και τους Άγγλους, αλλά τίποτα δεν μπορούσε να κάνει για να την σώσει.

Στη Ρουέν, η Ζαν Ντ’ Αρκ δικάστηκε από εκκλησιαστικό δικαστήριο, με πολιτικά όμως κίνητρα, καθώς αποτελούνταν από Βουργουνδούς και αγγλόφιλους κληρικούς, που βρίσκονταν υπό την επίβλεψη Άγγλων. Ήταν ξεκάθαρο από την αρχή πως η δίκη ήθελε να απομακρύνει από τη μάχη την Ζαν Ντ’ Αρκ, προκαλώντας εξευτελισμό στους Γάλλους, αλλά ανακόπτοντας και την νικηφόρα τους πορεία.

Η ιστορία έδειξε πως η δίκη της ήταν άδικη και προκαθορισμένη για να οδηγηθεί στη θανατική ποινή, καθώς η έλλειψη επαρκών στοιχείων παραβίαζε τους ιεροεξεταστικούς κανόνες και το εξ’ ολοκλήρου αποτελούμενο από αγγλόφιλους ιερείς δικαστήριο παραβίαζε τις προϋποθέσεις για τις δίκες αιρέσεων, που απαιτούσαν την σύγκλιση αμερόληπτου και εξίσου εκπροσωπούμενου δικαστηρίου.

Η Ιωάννα της Λωρραίνης ανακρίνεται στη φυλακή από τον καρδινάλιο του Γουίντσεστερ, Πωλ ντε λα Ρος. Photo Credits: Wikimedia Commons

Η δίκη, που εξαρχής δεν θα έπρεπε να έχει συμβεί, ξεκίνησε στις 9 Ιανουαρίου 1431 και η Ζαν Ντ’ Αρκ αμέσως φάνηκε πως θα είχε τραγικό τέλος. Παρά τις παραβιάσεις εκείνης της δίκης, όλες οι μαρτυρίες μιλούν για μία πρόθυμη και ταπεινή κοπέλα, που ενώ ήταν αναλφάβητη, κατάφερνε και προσπερνούσε όλα τα εμπόδια που έβαζαν στον δρόμο της οι κατήγοροι. Οι έξυπνες απαντήσεις της εξανάγκασαν το δικαστήριο να συνεχίσει την διαδικασία κεκλεισμένων των θυρών, έχοντας την ευκαιρία να παραποιήσουν τα στοιχεία, όπως ήθελαν.

Συγκεκριμένα, στην ιστορία έχει μείνει μία φράση της, που έδειχνε την ευφυΐα της. Αυτή ήταν η απάντησή της όταν την ρώτησαν αν θεωρεί πως διαθέτει τη θεία χάρη, μία ερώτηση παγίδα, καθώς αν απαντούσε «ναι» θα την κατηγορούσαν πως ανήκει σε αίρεση και αν απαντούσε «όχι» θα την κατηγορούσαν πως τόσα χρόνια ψεύδονταν. «Αν δεν την διαθέτω, είθε ο Θεός να μου τη δώσει. Αν πάλι την έχω, είθε ο Θεός να συνεχίσει να μου την παρέχει».

Η αίρεση αποτελούσε σοβαρότατο αδίκημα, το οποίο τιμωρούσαν με θάνατο, μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες κάποια θρησκευτική παράβαση τελούνταν κατ΄ εξακολούθηση. Αυτή ήταν και η κατηγορία που επέδωσαν στην Ιωάννα και την κράτησαν φυλακισμένη μέχρι να την κάψουν στην πυρά. Το δικαστήριο επεδίωξε να στοιχειοθετήσει το αδίκημα της αίρεσης με βάση μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, ότι η Ιωάννα ντύνονταν κατ΄ εξακολούθηση με αντρικά ρούχα. Και το κατάφερε.

Ο θάνατος της Ιωάννας της Λωρραίνης στον πάσσαλο, Χέρμαν Στίλκε. Photo Credits: Wikimedia Commons

Η εκτέλεσή της δια της πυράς δεν άργησε να έρθει. Στις 30 Μαΐου 1431 στη Ρουέν, την έδεσαν σε έναν  ψηλό πάσαλο και το μόνο που η ίδια ζήτησε ήταν δύο ιερείς να κρατούν έναν σταυρό μπροστά της. Ένα Άγγλος στρατιώτης επίσης έφτιαξε έναν μικρό σταυρό και τον έβαλε μπροστά από το φόρεμά της, σαν φυλακτό. Μετά τον θάνατό της οι Άγγλοι ξέθαψαν από τα κάρβουνα το απανθρακωμένο σώμα της και το ξανά έκαψαν άλλες δύο φορές, μέχρι να γίνει εντελώς στάχτη, την οποία έριξαν στον ποταμό Σηκουάνα. 24 χρόνια μετά τον θάνατό της, όλες οι παραβιάσεις αποκαλύφθηκαν και η Ζαν Ντ’ Αρκ, αν και αργά, αθωώθηκε.

Η Ζαν Ντ’ Αρκ τιμήθηκε από την καθολική εκκλησία ως Αγία και προστάτιδα της Γαλλίας, των αιχμαλώτων, των στρατιωτικών και όσων χλευάζονται για την πίστη τους. Η μνήμη της τιμάται στις 30 Μαΐου, την ημέρα της επετείου που έχασε τραγικά και άδικα την ζωή της, στο βωμό των επεκτατικών πολιτικών της εποχής. Μία νεαρή, που με κίνητρο της την πίστη και τα οράματά της, κατάφερε να κάνει αυτό που δεν μπόρεσαν να κάνουν εκατοντάδες στρατηγοί πριν από αυτή. Να σημειώσει τις σημαντικότερες νίκες υπέρ της Γαλλίας στον Εκατονταετή Πόλεμο, ενώ δεν είχε καμία γνώση πάνω στη μάχη, πέρα από το πάθος της!