Γιολάντα Μαρκοπούλου, τι έχεις μάθει από τους πρόσφυγες;

Θυμάται πως το 2009 μπήκε σε ένα δωμάτιο (συμμέτοχη σε δράσεις Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων) όπου συνάντησε δέκα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα. Κι άρχισε να τα προσεγγίζει με θεατρικό παιχνίδι. Στην πραγματικότητα, η Γιολάντα Μαρκοπούλου, 12 χρόνια μετά, δεν έχει βγει ποτέ από αυτό το δωμάτιο.

Η εμπλοκή της με «Το ταξίδι» είναι ένα ακόμα επεισόδιο στην ενασχόληση με το παγκόσμιο ζήτημα της προσφυγιάς. Είναι η ελληνική πνοή της διοργάνωσης «The walk», ύστερα από πρόσκληση της Good Chance Theatre, του θεατρικού οργανισμού που δημιουργεί πρωτοπόρα δημόσια θεάματα. Ένα παραστατικό φεστιβάλ σε κίνηση που παρακολουθεί την περιπέτεια της Αμάλ, μιας 9χρονης προσφυγοπούλας από τη Συρία καθώς, ασυνόδευτη, περιπλανιέται από τα βάθη της Τουρκίας έως το Μάντσεστερ της Αγγλίας, αναζητώντας ασφάλεια και κάπου να ανήκει.

Η απόβαση της Αμάλ στο λιμάνι της Χίου.

Γιατί επανέρχεται συνεχώς σε αυτό; «Καμιά φορά σε επιλέγει το θέμα κι είναι στο χέρι σου να δεις αν θα σε πάει κάπου. Πριν από δώδεκα χρόνια, δεν έκανα μια συνειδητή επιλογή συμμετέχοντας σε εκείνα τα workshop· απλώς αποφάσισα να μην φύγω ποτέ από εκεί».

Οι αφηγήσεις για ένα κοριτσάκι ενός έτους που πέρασε από την Σμύρνη στην Ελλάδα με ένα βαρκάκι, στη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής, υπήρξε για την ίδια ένα οικογενειακό βίωμα. Το κοριτσάκι αυτό ήταν η γιαγιά της, η συνονόματη της Γιολάντα Μαρκοπούλου. «Και τα παιδιά, σε τέτοιες συνθήκες δεν έχουν επιλογή. Ακολουθούν τον δρόμο που τους δίνεται» σχολιάζει. Πόσα παιδιά πνίγηκαν, άραγε, τα τελευταία χρόνια σε αυτήν ή σε όμορες υδάτινες διαδρομές; Αμέτρητα.

Η ίδια νιώθει σαν να έχει χρέος να μην διακόψει το νήμα της αφήγησης στις δικές της κόρες. «Η μια είναι 9 χρονών, στην ηλικία της Αμάλ. Αν έστω για μια στιγμή κάνω τον παραλληλισμό μεταξύ τους, δεν μπορώ παρά να κάνω κάτι για όλες τις μικρές Αμάλ – έστω το ελάχιστο. Η μικρή μου κόρη που είναι 5 ετών, πολύ αυθόρμητα της ευχήθηκε να βρει τη μητέρα της και ένα σπίτι. Η μεγάλη, να σταματήσει ο πόλεμος για να μπορέσει να πάει σχολείο και να παίξει ξανά με τους φίλους της. Το δικαιούται», λέει.

Πλάνο από την συνοικία των προσφύγων στην Ελευσίνα όπου παραστάθηκε η θεατρική παράσταση “Εφυγα”.

Στις διαδοχικές ημέρες της επικοινωνίας μαζί της – ενώ τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία ζούσε τον πόνο μιας ανυπολόγιστης οικολογικής καταστροφής – η Γιολάντα Μαρκοπούλου βρισκόταν στη Χίο. Έκανε τις τελευταίες πρόβες για την υποδοχή της Αμάλ στο νησί, το πρώτο ελληνικό έδαφος που θα πατούσε στην οργανωμένη διαδρομή εντός της. Είκοσι παιδιά από δομές προσφύγων μαζί με μαθητές του μουσικού σχολείου του νησιού και παιδιά της χορωδίας του, θα υποδέχονταν την Αμάλ με παινέματα: Με την αναβίωση ενός τοπικού εθίμου τραγουδιστών ευχών για τον καλότυχο δρόμο του κοριτσιού στην υπόλοιπη Ευρώπη. «Σκεφτήκαμε να φέρουμε κάτι τοπικό, ελληνικό για να δεχθεί κάτι ξένο. Έχουμε ανάγκη να χτιστούν γέφυρες, ν’ αλλάξουν οι άνθρωποι τον τρόπο που σκέφτονται» προσθέτει.

Η τελευταία σκηνοθεσία της Γιολάντας Μαρκοπούλου πάνω στο προσφυγικό ζήτημα στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ελευσίνας.

Η προσπάθεια που έχει γίνει παράλληλα με το ταξίδι της Αμάλ σε εκπαιδευτικό επίπεδο είναι μεγάλη και πολύμηνη. Η πανδημία και η μη λειτουργία των σχολείων εμπόδισε τη διασπορά του προγράμματος ενημέρωσης σε εκατοντάδες σχολεία. Κι έτσι, το βάρος της διάχυσης των δράσεων ανέλαβε το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση. Χάρη σε αυτούς τους 300, με αυταπάρνηση, λειτουργούς στήθηκαν σειρά καλλιτεχνικών εργαστηρίων που μέσω μεταδόσεων στην πλατφόρμα του zoom προετοίμαζαν τα παιδιά για την άφιξη της Αμάλ στην Ελλάδα.

Η περιπέτεια της Αμάλ τροφοδότησε κι ένα πρότυπο εκπαιδευτικό εγχειρίδιο που προέτρεπε τα παιδιά με ποικίλους τρόπους να πλησιάσουν στιγμές από τη ζωή του κοριτσιού. «Με λίγα λόγια δεν ενημερώνεις απλώς ένα παιδί για το τι συμβαίνει, πως δηλαδή, κάποια συνομήλικα παιδιά είναι ορφανά, κατατρεγμένα και χωρίς σπίτι, αλλά το εμπλέκεις σε αυτό το γεγονός. Τους ζητάς, για παράδειγμα, να γράψουν ένα γράμμα με παραλήπτη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε μια προσπάθεια να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των προσφυγόπουλων» εξηγεί η Γιολάντα Μαρκοπούλου.

Δώρα για την Αμάλ στο πρόσωπο της οποίας συμπυκνώνεται η τραγική περιπέτεια των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων.

Η Αμάλ δεν είναι άνθρωπος· είναι μια κούκλα, μια υπερμεγέθης μαριονέτα στη φιγούρα της οποίας αντανακλάται τόσο το μέγεθος της συνεχιζόμενης ανθρωπιστικής κρίσης, όσο και τα παιδιά ως προτεραιότητα μας σε αυτήν. Όμως, η Αμάλ έχει υπάρξει. Έχει ζήσει στην Ζούγκλα του Καλέ, την μεγαλύτερη και πιο απάνθρωπη μεταναστευτική δομή εντός ευρωπαϊκών συνόρων. Η ιστορία της έχει γίνει αντικείμενο μυθοπλασίας, με τον τίτλο «Jungle» από τους Joe Murphy και Joe Robertson, έχει σκηνοθετηθεί από τον πολυβραβευμένο Stephen Daldry και τελικά έχει τροφοδοτήσει την Οδύσσεια της Αμάλ των 8.000 χιλιομέτρων.

Μετά τη Χίο, η Αμάλ θ’ ακολουθήσει τα βήματα πραγματικών προσφυγικών διαδρομών μέσα στην Ελλάδα. Αυτές τις μέρες βρέθηκε στα Ιωάννινα και τον προσφυγικό καταυλισμό Κατσικά όπου 1500 φωτεινά μηνύματα της έδειξαν το δρόμο για το κέντρο της πόλης. Εκεί χάθηκε μέσα στο Κάστρο και βρέθηκε στη σκηνή του Ιτς Καλέ.

Μετά την ανεκδιήγητη και ρατσιστική άρνηση του Μητροπολίτη Σταγών και Μετεώρων Θεοκλήτου να δεχθεί την Αμάλ με την αιτιολογία πως είναι σύμβολο του Ισλάμ, σειρά θα έχουν τα Τρίκαλα, η Λάρισα και την 1η Σεπτεμβρίου θα κατηφορίσει στην Ελευσίνα. Στις 2 και 3 Σεπτεμβρίου θα βρεθεί στην Αθήνα, ενώ τελευταίος σταθμός της στην Ελλάδα θα είναι ο Πειραιάς, στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου. Σε κάθε πόλη, θα υπάρξουν συντονισμένες θεατρικές δράσεις που θα την εμψυχώνουν – κάτι που κανείς πρόσφυγας δεν βίωσε σε ξένη γη.

Η ομάδα Station Athens της Γιολάντας Μαρκοπούλου αποτελούμενη από πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής.

Η Γιολάντα Μαρκοπούλου έχει βρεθεί σε πολλές δομές με ασυνόδευτα και μη προσφυγόπουλα, όλα αυτά τα χρόνια. Έχει εξετάσει παραστασιακά την θεματική της προσφυγιάς σε διάφορες πτυχές του με πιο πρόσφατη, το καλοκαίρι του 2019, την αφήγηση αληθινών ιστοριών της προσφυγικής κοινότητας της Ελευσίνας στο «Ε-φυγα». «Το Ταξίδι είναι ένα έργο που παίρνει τη σκυτάλη σε πάνω 12 χρόνια δουλειάς για το θέμα της προσφυγιάς. Παρόλα αυτά, όταν υπάρχει ισχυρός λόγος για τον οποίο γίνεται ένα έργο – και έως τώρα πάντα στη δουλειά μου ψάχνω τον λόγο – είναι σαν να ξεκινάς από την αρχή. Γεννιέται μια ανάγκη να κάνεις ό,τι πραγματικά περνάει από το χέρι σου για να πετύχει το εγχείρημα· και στην περίπτωση μας ένα υπέρογκο συλλογικό εγχείρημα. Οπότε και σε προσωπικό επίπεδο, η μάχη μέσα μου δεν τελειώνει ποτέ. Κι αν κάτι αποκομίζω, είναι η όρεξη να συνεχίζω» εξηγεί.

Από την εποχή των πρώτων παραστάσεων στο χώρο του «Συνεργείου» με την ομάδα «Station Athens» και τους σταθερούς πρωταγωνιστές της – ο Χασάν Αμιρί, ο Αιντίμ Τζουμάλ, ο Χαλίλ Αλί Ζάντα, ο Ραμζάν Μοχάμαντ και ο Ρεζά Μοσεβί, περισσότεροι μετανάστες από χώρες της Μέσης Ανατολής – συνειδητοποιεί πως το θέατρο είναι ένα πολύτιμο εργαλείο συμπερίληψης. «Πιστεύω ότι η τέχνη – και ειδικά το θέατρο – με ένα μαγικό τρόπο προσφέρει ευκαιρίες ενσωμάτωσης. Μέσω του θεάτρου ανήκεις σε μια ομάδα, γνωρίζεις και εμπιστεύεσαι, νιώθεις οικεία σε ένα – συχνά πολύ- ανοίκειο περιβάλλον» παρατηρεί. Γιατί άλλωστε τι είναι πατρίδα; «Να θέλεις να είσαι Εδώ, στον τόπο που σέβεσαι και ποθείς, με τους ανθρώπους που αγαπάς» απαντά.

Τα βήματα αποδοχής αυτής της μεγάλης αλήθειας από τις σύγχρονες κοινωνίες γίνονται αργά· κάποιες φορές δεν γίνονται καθόλου. Και ανάμεσα σε αυτές, η ελληνική κοινωνία έχει επιδείξει ανοχή μόνο μέσα από τις εξαιρέσεις της – κι όχι από τον κανόνα. Δεν εξηγείται διαφορετικά η εξοικείωση μας με την ύπαρξη camps και δομών όπου παιδιά αυτοκτονούν, βιάζονται, πέφτουν θύματα κακοποίησης, κρυώνουν, αρρωσταίνουν ξεχνούν τι σημαίνει να είσαι παιδί. «Υπάρχει πολύ υποκρισία. Ξεχνάμε εύκολα» υπερθεματίζει η Γιολάντα Μαρκοπούλου. «Με ξεπερνάει ότι μπορούμε και αντέχουμε να βλέπουμε παιδιά και ενήλικες να ζουν κάτω από αυτές τις τραγικές συνθήκες. Δεν πρέπει να συνηθίζουμε και πλέον χρειάζεται πολύ αντίσταση σε προσωπικό επίπεδο».