Πανεπιστήμιο Cambridge: Ποίημα στα αρχαία ελληνικά αποκαλύπτει ότι η νεότερη ποίηση υπήρχε νωρίτερα απ’ όσο νομίζαμε

Έρευνα ενός Ακαδημαϊκού του Πανεπιστημίου του Cambridge σε ένα λιγότερο γνωστό αρχαιοελληνικό κείμενο έρχεται να ρίξει νέο φως στην ιστορία της ποίησης και του τραγουδιού, καθώς θεωρείται ότι ίσως έθεσε τα θεμέλια της νεότερης ποίησης.

«Λένε/ Ό,τι θέλουν/ Άστους να το πούνε/ δεν με νοιάζει».

Το κείμενο ανωνύμου, το οποίο ολοκληρώνεται με τον στίχο «Έλα, αγάπησε με/Σου κάνει καλό» και ήταν αρκετά δημοφιλές στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια του 2ου αιώνα, βρέθηκε χαραγμένο σε πολύτιμους λίθους στην Καρταχένα της Ισπανίας.

Αφότου συνέκρινε όλες τις γνωστές εκδοχές του κειμένου για πρώτη φορά, ο Καθηγητής Κλασσικών Σπουδών, Tim Whitmarsh, ανακάλυψε ότι χρησιμοποιήθηκε ένας διαφορετικός τύπος μέτρου από αυτόν που ήταν συνηθισμένος στην αρχαιοελληνική ποίηση, επιστρατεύοντας άτονες και τονισμένες συλλαβές. Ο Whitmarsh ισχυρίζεται ότι η «Τονική Ποίηση» είναι ο πρόγονος όλης της νεότερης ποίησης και του τραγουδιού, άγνωστη πριν τον 5ο αιώνα, όταν και ξεκίνησε να χρησιμοποιείται σε Βυζαντινούς Εκκλησιαστικούς Ύμνους.

Πριν την ανάδυση της τονικής ποίησης, η ποίηση ήταν «ποσοτική», βασισμένη στη μέτρηση μακρών και βραχείων συλλαβών.

«Αυτό το ποίημα αντιπροσωπεύει μια ευδιάκριτη και ταχέως αναπτυσσόμενη κουλτούρα, κυρίως προφορική, η οποία ευτυχώς για εμάς βρήκε το δρόμο της σε πολυάριθμες πέτρες», υπογραμμίζει ο Whitmarsh. «Δεν χρειαζόσουν εξειδικευμένους ποιητές για να δημιουργήσεις αυτό το είδος της μουσικής γλώσσας, και το ύφος ήταν πολύ απλό, επομένως πρόκειται ξεκάθαρα για μια εκδημοκρατισμένη μορφή λογοτεχνίας. Ρίχνουμε μια συναρπαστική ματιά σε έναν τύπο προφορικής pop κουλτούρας που απλωνόταν κάτω από την επιφάνεια του κλασικού πολιτισμού». 

Ο πιο καλοδιατηρημένος πολύτιμος λίθος, πάνω στον οποίο χαράχθηκε το ποίημα, βρέθηκε μέσα σε σαρκοφάγο στη σημερινή Ουγγαρία, γύρω από τον λαιμό μιας κοπέλας. Φώτο: Aquincum Museum.

Ο Tim Whitmarsh πιστεύει ότι οι στροφές, με τους στίχους των τεσσάρων συλλαβών, με έναν πιο έντονο τονισμό στην πρώτη και πιο αδύναμο στην τρίτη, μπορεί να αντιπροσωπεύουν τον χαμένο κρίκο ανάμεσα στον χαμένο κόσμο της προφορικής ποίησης και τραγουδιού της Αρχαίας Μεσογείου και των νεότερων μορφών που γνωρίζουμε όλοι σήμερα. Είναι, σύμφωνα με τον ίδιο, τόσο απαράμιλλο στον κλασικό κόσμο.

«Η ποίηση είναι τόσο σημαντική. Όλοι έχουν διαβάσει τον Όμηρο. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι η ομιλούσα γλώσσα δεν ήταν κατάλληλη γι’ αυτό το είδους ποίησης, έτσι σε κάποιο σημείο οι άνθρωποι εφήυραν την τονική ποίηση, η οποία υπήρξε το αντίστοιχο της νεότερης. Αυτόν τον τύπο χρησιμοποιούμε συνέχεια, τόσο φυσικά σε εμάς, που το αισθανόμαστε ως καθολικό, αλλά δεν είναι- Συνέβη στον Ελληνικό Πολιτισμό σε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το συγκεκριμένο ποίημα πηγαίνει την πρωιμότερη εμφάνιση της τονικής ποίησης τριακόσια χρόνια πίσω». 

Επιπλέον, το θέμα του ποιήματος, μοιάζει επίσης «ασυνήθιστα μοντέρνο», σχολιάζει ο Whitmarsh, συγκρίνοντάς το με έναν στίχο των Sex Pistols: «We’re pretty a-pretty vacant / And we don’t care». «Είναι η ιδέα του να μη νοιάζεσαι, αυτή η έντονη διεκδίκηση της ατομικότητας σου», λέει ο Whitmarsh.

Ο πιο καλοδιατηρημένος πολύτιμος λίθος, πάνω στον οποίο χαράχθηκε το ποίημα, βρέθηκε μέσα σε σαρκοφάγο στη σημερινή Ουγγαρία, γύρω από τον λαιμό μιας κοπέλας και αναπαράχθηκε μαζικά σε εργαστήρια, διανεμημένος από την Ισπανία έως τη Μεσοποταμία, ενώ πιστεύεται ότι αγοράσθηκε από Ρωμαίους που ανήκαν στη μεσαία τάξη.

Ο Tim Whitmarsh έπεσε πάνω στο ποίημα σε μια συλλογή επιγραφών, και εξερεύνησε την ιστορία του αφού μια Ελληνόφωνη συνάδελφος, η Anna Lefteratou, είπε ότι της θύμισε την ύστερη μεσαιωνική ποίηση.

«Αυτό με προέτρεψε να σκαλίσω κάτω από την επιφάνεια. Όταν το έκανα, η σύνδεση με τη Βυζαντινή Ποίηση γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρη. Ήταν ένα πρότζεκτ κατά τη διάρκεια του lockdown. (..) Ο λόγος που δεν το σκέφτηκε κάποιος νωρίτερα είναι επειδή το ποίημα δεν καταγράφηκε στη λίστα με τα έργα λογοτεχνίας, αλλά με τις επιγραφές».

Πηγή: Guardian