Η Μάτση Χατζηλαζάρου στη «Μάντρα», τον νέο χώρο του Ιδρύματος Ωνάση

Με έκπληξη οι σταθεροί περιπατητές της Διονυσίου Αρεοπαγίτου αντικρίζουν τις τελευταίες μέρες στην αρχή του πεζόδρομου ένα κτίσμα που σχεδόν κανείς δεν γνώριζε ότι υπήρχε στη θέση αυτή.

Δίπλα στο νεοκλασικό μέγαρο που στεγάζει σήμερα τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ωνάση, μια μεγάλη αυλή, κρυμμένη έως πρόσφατα πίσω από μια μάντρα, έχει ανοίξει τις πόρτες της και καλεί τους περαστικούς να την επισκεφθούν.

© Stelios Tzetzias

Στο κέντρο της πλακόστρωτης αυλής υψώνεται ένας μαύρος κύβος, σχηματίζοντας ένα δωμάτιο όπου επιτρέπεται η είσοδος ενός μονάχα θεατή κάθε φορά. Είναι ο χώρος όπου διαδραματίζεται το έργο του Ιώκο Ιωάννη Κοτίδη, «Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα», ενώ πίσω από το «σκοτεινό δωμάτιο» διακρίνονται τα απομεινάρια ενός «δωματίου με τρεις τοίχους», της ιταλικής σκηνής του θερινού θεάτρου που κάποτε λειτούργησε μέσα σε αυτή τη μάντρα.

Θέατρο μέσα στο θέατρο, λοιπόν, καθώς ο μοναχικός θεατής που εισέρχεται στον μαύρο κύβο θα βρεθεί σε ένα είδος terrarium, αφού το ανισόπεδο δάπεδο σχηματίζεται από χώμα, ενώ ο εισερχόμενος καλείται να καθίσει πάνω σε έναν κορμό δέντρου, απέναντι σε μια μαύρη οθόνη.

© Stelios Tzetzias

Το «Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα», διάρκειας μόλις 8 λεπτών, στηρίζεται στην «Αντίστροφή αφιέρωση», ένα μακροσκελές ερωτικό ποίημα της Μάτσης Χατζηλαζάρου, γραμμένο το 1985, λίγο πριν τον θάνατό της, και απευθυνόμενο στον (μη κατονομαζόμενο) Ανδρέα Εμπειρίκο: «Για κείνον με την αντρίκια φωνή-ματιά και με χέρια μεγάλες φτερούγες…»

Όπως είναι γνωστό, η υπερρεαλίστρια ποιήτρια υπήρξε η πρώτη σύζυγος του Ανδρέα Εμπειρίκου, με τον οποίο την ένωνε ένας έρωτας που, όπως εύκολα διαισθάνεται ο αναγνώστης της «Αντίστροφης αφιέρωσης», δεν εξαντλήθηκε ποτέ.

Στο «Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα», ο θεατής παρακολουθεί την ντραγκ περφόρμερ Imiterasu να απαγγέλλει με τη φωνή της Μάτσης Χατζηλαζάρου το μακροσκελές ποίημα. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το παραξένισμα που δημιουργεί αρχικά στον θεατή ο συγχρονισμός φωνής και υπόκρισης για να ανατρέψει στη συνέχεια τη δυαδική σχέση θεατή/θεώμενου, δημιουργώντας έναν τρίτο πόλο με τον αποσυγχρονισμό φωνής και κίνησης. Τη στιγμή που η Imiterasu ανεξαρτητοποιείται από τη φωνή της ποιήτριας και λειτουργεί ως συγκινημένος τρίτος (πομπός ή δέκτης, αδιάφορο), ο καλλιτέχνης πετυχαίνει, πιστεύω, να εμπλέξει συναισθηματικά και τον θεατή του.

Βγαίνοντας από το δωμάτιο, ο θεατής καλείται να γράψει μια δική του αφιέρωση, εάν το επιθυμεί, η οποία, πιθανόν, να αποτελέσει την πρώτη ύλη για το «δεύτερο μέρος» του έργου.

© Stelios Tzetzias

Στη θέση όπου έχει στηθεί το μαύρο δωμάτιο λειτουργούσε, στα τέλη του 19ου αιώνα, το «Θέατρο της Πύλης του Αδριανού», μια θερινή σκηνή που παρουσίαζε θεάματα βαριετέ (επιδείξεις, κωμικά νούμερα, Καραγκιόζης κ.λπ.), ενώ στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα μετατράπηκε σε θερινό κινηματογράφο με την επωνυμία «Αθηναϊκόν», σύμφωνα με τη μελέτη του Δημήτρη Φύσσα για «Τα σινεμά της Αθήνας, 1896-2013».

Από αυτές τις χρήσεις του παρελθόντος σώζεται, σε πολύ κακή κατάσταση, η ιταλική σκηνή, μοναδικό δείγμα σκηνής της αθηναϊκής belle époque. Η μακρόχρονη ενοικίαση του χώρου από το Ίδρυμα Ωνάση, προκειμένου να δημιουργηθεί εκεί «Η Μάντρα», ένας χώρος θερινών εκδηλώσεων, αποτελεί μια ανέλπιστη ευκαιρία για την ανακατασκευή της μνημειακής σκηνής, η οποία θα ενταχθεί σε έναν ευρύτερο πυρήνα δραστηριοτήτων του Ιδρύματος Ωνάση, στον οποίο θα ανήκουν τόσο η γειτονική Βιβλιοθήκη και το Αρχείο Καβάφη όσο και οι χώροι των residencies και άλλων δραστηριοτήτων που βρίσκονται επί των οδών Αισχίνου και Φρυνίχου.

© Stelios Tzetzias

Όπως δήλωσε η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, η Μάντρα θα «είναι μια στάση ανάσας για τους κουρασμένους, είναι η ανάσα των περαστικών που πηγαίνουν στον Παρθενώνα και στο Μουσείο Ακρόπολης για να έρθουν σε επαφή με το αντικειμενικά υψηλό. Στη Μάντρα θα κρατήσουμε το στοιχείο της έκπληξης, του αιφνιδιασμού που πρέπει να προκαλεί η τέχνη όταν τη συναντάς αναπάντεχα».