Μόνα Λίζα: 10 “μυστικά” για τον πιο διάσημο πίνακα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι

Η Μόνα Λίζα, γνωστή και ως Τζιοκόντα, θεωρείται το πιο διάσημο έργο ζωγραφικής του πλανήτη. Όταν στις 3 Νοεμβρίου του 1503 ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι κλήθηκε να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο της Λίζα Γκεραρντίνι, κανείς δεν πίστευε πως αυτό τελικά θα γινόταν από τα πιο αινιγματικά και δημοφιλή έργα τέχνης στην ιστορία.

Ο πλούσιος έμπορος ρούχων από την Βενετία, Φρανσέσκο ντελ Τζιοκόντο, ζήτησε στις 3 Νοεμβρίου από τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι να επιμεληθεί ένα απλό πορτρέτο της γυναίκας του. Ο Λεονάρντο ξεκίνησε να το ζωγραφίζει το 1503 στην Φλωρεντία και μετά από τέσσερα χρόνια το έργο του ήταν ακόμα ημιτελές. Έχοντας μετανιώσει που είχε αφήσει το έργο στην τύχη του, όταν εγκαταστάθηκε στην Γαλλία, στο πλευρό του Φραγκίσκου Α’ το 1516, συνέχισε να το φιλοτεχνεί, μέχρι που το ολοκλήρωσε το 1519, λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή.

Το κύκνειο άσμα του έμελλε να γίνει το πιο γνωστό έργο τέχνης και να θαυμάζεται από εκατομμύρια κόσμο κάθε χρόνο, στο Μουσείο του Λούβρου όπου φυλάσσεται με υψηλή προστασία.

Μόνα Λίζα. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο πίνακας απεικονίζει την φιγούρα μιας γυναίκας, ντυμένης με τη φλωρεντινή μόδα της εποχής της και καθισμένη σε ένα ορεινό τοπίο. Η εικόνα αυτή είναι ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα της τεχνικής σφουμάτο που χρησιμοποιούσε ο ταλαντούχος ζωγράφος για να αποδώσει ένα απαλό και έντονα σκιασμένο τόνο στον πίνακα.

Η αινιγματική έκφραση της Μόνα Λίζα, που την κάνει να φαίνεται ταυτόχρονα δελεαστική αλλά και απόμακρη, έχει δώσει στο πορτρέτο την παγκόσμια φήμη του αλλά και χιλιάδες επισκέπτες στο Λούβρο, οι οποίοι προσπαθούν να ανακαλύψουν το μυστήριο της Τζιοκόντα, έστω και τα λίγα δευτερόλεπτα που έχουν για να παρατηρήσουν τον πίνακα.

Η λέξη «gioconda» στα ιταλικά σημαίνει ευτυχία. Ο Λεονάρντο έκανε αυτή την έννοια της ευτυχίας το κεντρικό μοτίβο του πορτρέτου. Αυτή η έννοια είναι που κάνει το έργο τόσο ιδανικό. Η φύση του τοπίου είναι τόσο αρμονικά ζωγραφισμένη, με προσοχή στις χρωματικές λεπτομέρειες, όλα έξυπνα σχεδιασμένα στο οπτικό επίπεδο των επισκεπτών. Η πρωτοτυπία του στην χρήση εναέριας προοπτικής, κάνει το έργο τέχνης μοναδικά αρμονικό και η αινιγματική απεικονιζόμενη γυναίκα με το χαμόγελό της το κάνει το πιο γνωστό έργο τέχνης του κόσμου.

Ποια είναι όμως τα μυστικά που κρύβει ο πασίγνωστος πίνακας, γιατί είναι τόσο δημοφιλής και τελικά, η Μόνα Λίζα χαμογελάει από όπου και αν την δούμε;

Όχι η ίδια η γυναίκα του εμπόρου βέβαια, αλλά το πορτρέτο της. Ο Γάλλος βασιλιάς Φρανσουά Α’ ήταν αυτός που προσκάλεσε τον Ντα Βίντσι στην αυλή του και εκεί ολοκληρώθηκε το έργο, οπότε μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη, ο πίνακας παρέμεινε στο παλάτι του Φοντενεμπλό για έναν αιώνα. Ο Λουδοβίκος ΙΔ’ το μετέφερε έπειτα στο μεγάλο παλάτι των Βερσαλλιών, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Ναπολέων Βοναπάρτης κράτησε τον πίνακα στο μπουντουάρ του.

Η ομοιότητα των δύο προσώπων είναι εμφανής

Η ομοιότητα της Μόνα Λίζα με τον δημιουργό της έχει παρατηρηθεί ουκ ολίγες φορές. Και πράγματι τα στοιχεία των προσώπων τους μοιάζουν και δεν είναι άγνωστο πως το πασίγνωστο πορτρέτο ελάχιστα θύμιζε την Λίζα Γκεραρντίνι. Το πορτρέτο της Τζιοκόντα ήταν ένα συνονθύλευμα άλλων προσώπων και χαρακτηριστικών και μέσα σε αυτά, όπως φαίνεται, ο ζωγράφος πρόσθεσε και τα δικά του!

Το δωμάτιο στο Μουσείο του Λούβρου, που είναι αφιερωμένο στην Μόνα Λίζα. Photo by Oscar Nord on Unsplash

Μετά την τετραετή ανακαίνιση 6,3 εκατομμυρίων δολαρίων του Λούβρου, ο πίνακας έχει πλέον το δικό του δωμάτιο. Μια γυάλινη οροφή αφήνει το φυσικό φως να αγκαλιάζει τον πίνακα, μια ειδική άθραυστη βιτρίνα διατηρεί μια ελεγχόμενη θερμοκρασία και ένας μικρός προβολέας αναδεικνύει τα χρώματα του αριστουργήματος του Ντα Βίντσι. Αν ο δρόμος σας σάς βγάλει στο Παρίσι, οπλιστείτε με υπομονή και κατευθυνθείτε στο Λούβρο, όπου καθημερινά η ουρά για να παρατηρήσει κανείς το αριστουργηματικό πορτρέτο είναι μεγάλη.

Το διάσημο αριστούργημα του Ντα Βίντσι είναι ζωγραφισμένο σε μια σανίδα από ξύλο λεύκης. Μπορεί ο καμβάς να ήταν διαθέσιμος στους καλλιτέχνες ήδη από τον 14ο αιώνα, αλλά πολλοί δάσκαλοι της Αναγέννησης προτιμούσαν το ξύλο ως βάση για τα μικρά έργα τέχνης τους.

Οι Γάλλοι είναι κάθετοι για την ιδιοκτησία αλλά και την θέση της Τζιοκόντα, η οποία σπάνια έχει δει την έξοδο του Λούβρου. Ωστόσο, όταν η πρώτη κυρία των ΗΠΑ, Τζάκι Κένεντι ρώτησε αν ο πίνακας θα μπορούσε να… επισκεφθεί την Αμερική, ο Γάλλος πρόεδρος Σαρλ Ντε Γκωλ συμφώνησε. Η Μόνα Λίζα εκτέθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον και στη συνέχεια στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τεχνών της Νέας Υόρκης.

Photo by Dabbas on Unsplash

Το 1911, ένας Ιταλός υπάλληλος του Λούβρου, ο Βιτσέντζο Περούτζια, έκλεψε τη Μόνα Λίζα κρύβοντας τον πίνακα κάτω από τα ρούχα του και βγαίνοντας από το μουσείο σαν να μην συνέβη τίποτα! Η τοποθεσία του διάσημου έργου τέχνης παρέμεινε άγνωστη μέχρι το 1913, όταν ο Περούτζια επικοινώνησε με τον Ιταλό έμπορο τέχνης Αλφρέντο Γκέρι, προσφέροντας να φέρει τη Μόνα Λίζα στη Φλωρεντία, με αντάλλαγμα μια ανταμοιβή από την ιταλική κυβέρνηση. Ο Περούτζια φαίνεται να πίστευε πως ο πίνακας είχε κλαπεί από τη Φλωρεντία και ο ίδιος έκανε το πατριωτικό του καθήκον, επιστρέφοντάς τον στο πραγματικό του σπίτι, στην Ιταλία.

Αυτή η διετής απουσία έκανε σημαντική διαφορά στη δημοτικότητα της Μόνα Λίζα. Αμέσως μετά την κλοπή, εφημερίδες σε όλο τον κόσμο ανατύπωσαν φωτογραφίες του διάσημου πίνακα και έκαναν εικασίες για το πού βρίσκεται. Ακόμη και μετά την επιστροφή του, οι εικασίες συνεχίστηκαν, ενώ δεν έλειψαν οι διάφοροι «λαϊκοί μύθοι» για το που βρισκόταν κρυμμένος ο πίνακας και αν η κλοπή αυτή ήταν οργανωμένη από το ίδιο το Λούβρο.

Σε ένα διασκεδαστικό πείραμα το 2005, μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ ανέλυσε το διάσημο χαμόγελο της Μόνα Λίζα. Έτρεξαν μια σαρωμένη απεικόνιση του πίνακα μέσω λογισμικού αναγνώρισης συναισθημάτων, το οποίο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Μόνα Λίζα ήταν ακριβώς 83% χαρούμενη, 9% αηδιασμένη, 6% φοβισμένη, 2% θυμωμένη και 1% αδιάφορη. Όλα αυτά τα συναισθήματα, κάνουν το μειδίαμά της ορατό από κάθε πλευρά αλλά και τα μάτια της τόσο ζωντανά, που νιώθουμε πως το βλέμμα της μας ακολουθεί στο δωμάτιο και μας χαμογελά!

Από τότε που ο πίνακας έφτασε για πρώτη φορά στο Λούβρο το 1815, η Μόνα Λίζα έχει λάβει πολλά ερωτικά γράμματα και λουλούδια από διάφορους θαυμαστές. Έχει ακόμη και το δικό της γραμματοκιβώτιο, το οποίο κάθε χρόνο γεμίζει με τις εκδηλώσεις θαυμασμού προς το έργο τέχνης.

Διάφοροι βάνδαλοι έχουν κατά καιρούς προσπαθήσει να καταστρέψουν το διάσημο αριστούργημα του Ντα Βίντσι, με το 1956 να είναι η χειρότερη χρονιά. Σε δύο διαφορετικές επιθέσεις, ένα άτομο πέταξε οξύ στον πίνακα, ενώ ένα άλλο του πέταξε μία πέτρα. Η ζημιά είναι αμυδρή, αλλά ακόμα αισθητή. Τις επιθέσεις αυτές ακολούθησε η προσθήκη αλεξίσφαιρου τζαμιού, το οποίο απώθησε τις επόμενες επιθέσεις, με σπρέι το 1974 και με φλιτζάνι καφέ το 2009. Εξάλλου, η εικόνα της Μόνα Λίζα μπορεί να βρεθεί στο διαδίκτυο με χιλιάδες χιουμοριστικές και επίκαιρες κάθε φορά παραλλαγές.

Ο πίνακας θεωρείται πραγματικά ανεκτίμητος, καθώς δεν μπορεί να αγοραστεί ή να πουληθεί, σύμφωνα με τη γαλλική νομοθεσία περί κληρονομιάς. Ως μέρος της συλλογής του Λούβρου, η Μόνα Λίζα για πάντα θα ανήκει στο κοινό!

Με τη Μόνα Λίζα του, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι δημιούργησε μια νέα φόρμουλα, πιο μνημειώδη και πιο ζωντανή, πιο συγκεκριμένη και συνάμα πιο ποιητική από αυτή των προκατόχων του. Πριν από αυτόν, τα πορτρέτα δεν είχαν μυστήριο. Η Μόνα Λίζα, από μόνη της είναι ένα ζωντανό αίνιγμα, με ψυχή και ιστορία.