Ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ράπτης μιλά για την παράσταση «Απέθαντο» στο Θέατρο 104

Η θεατρική ομάδα HIPPO παρουσιάζει στο Θέατρο 104 – κάθε Τετάρτη και Πέμπτη και για λίγες ακόμη παραστάσεις – την παράσταση «Απέθαντο». Πρόκειται για ένα έργο βασισμένο στην παραλογή Του Νεκρού Αδερφού, που συνδυάζει την υποκριτική τέχνη με τη σύγχρονη κινησιολογία και μουσική, τα new media με τον κινηματογράφο και τη ζωγραφική. Διαφορετικά ύφη και τεχνοτροπίες δημιουργούν την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα μιας σκοτεινής παρωδίας, με μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση από την συγγραφική ομάδα και τον σκηνοθέτη Αλέξανδρο Ράπτη.

Με αφορμή αυτή την ιδιαίτερη προσέγγιση πάνω στον γνωστό μύθο, κάναμε μία συζήτηση με τον ίδιο τον σκηνοθέτη, ο οποίος μάς εξηγεί το σκεπτικό του πίσω από αυτή, μάς μιλά για την ποικιλία σε ύφη και τεχνοτροπίες που επέλεξε να χρησιμοποιήσει αλλά και για εκείνα τα ζητήματα που θέλησε να αναδείξει στο σήμερα. Όπως μας είπε και ο ίδιος αν η παράσταση κάνει τον θεατή να αναλογιστεί πάνω σε αυτά τα ζητήματα τότε μπορεί να θεωρείται επιτυχημένη.

Την ίδια στιγμή μάς μιλά για τη σημαντική στιγμή της βράβευσης μιας από τις δουλειές του σε ένα διεθνές φεστιβάλ θεάτρου, ενώ μας εξομογείται μεταξύ άλλων γιατί είναι άκρως διασκεδαστικό να κάνεις θέατρο για παιδιά.

Η βασική πλοκή και θεματολογία της παραλογής Του Νεκρού Αδερφού είναι πολύ ενδιαφέρουσα για την εποχή του. Είναι το πρώτο ελληνικό κείμενο στο οποίο εμφανίζεται για πρώτη φορά η έννοια του βρυκόλακα. Παρόμοια θεματολογία συναντάται σε κείμενα  πολλών χωρών των Βαλκανίων και αποτελεί κοινή πολιτιστική κληρονομιά. Το κείμενο προσφέρεται για ποικίλες αναγνώσεις και διακειμενικές αναφορές. Αρχικά αυτά ήταν αρκετά για την έμπνευση.

“Απέθαντο” είναι το ίδιο το σύστημα που μας πίνει το αίμα και ζει για πάντα διαιωνίζοντας όλα τα προβληματικά ζητήματα του παρελθόντος.

Με την συγγραφική ομάδα (εγώ μαζί με την Ιωάννα Λιούτσια και τον Φώτη Δούσο) κρατήσαμε τη βασική πλοκή της παραλογής. Προσεγγίσαμε όμως τον μύθο δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στο πρόσωπο της μάνας και της κόρης. Η παραλογή αναφέρεται σε μια εποχή, στην οποία η θέση της γυναίκας είναι κοινωνικά κατώτερη από αυτή του άντρα. Η γυναίκα που ακολουθεί τις προσταγές της κοινωνίας και των ανδρών του περιβάλλοντος της, η γυναίκα που εναρμονίζεται με τα πρέπει των άλλων αγνοώντας τα δικά της θέλω, η γυναίκα ως ανταλλάξιμο εμπόρευμα και τρόπαιο μεταξύ ανδρών, η γυναίκα σύζυγος – μάνα και αδερφή, η γυναίκα που ο λόγος της δεν ακούγεται ποτέ, εν τέλει η γυναίκα που της στερείται η ελευθερία επιλογής. Και τελικά αναρωτιόμαστε έχει άλλαξει κάτι από τότε; Πόσο και τί έχει αλλάξει; Βλεπουμε ακόμα γύρω μας μορφές καταπίεσης καθημερινά που θεωρούνται ασήμαντες, αλλά μπορεί να οδηγήσουν τελικά σε ακραίες περιπτώσεις και στην οξόντωση του ατόμου.

Αρχικά ο τίτλος ήταν «Απέθαντος» και αναφερόταν στην παρουσία του Νεκροζώντανου Κωνσταντή. Τελικά όμως ο τίτλος έγινε ουδέτερος, «Απέθαντο». Κι αυτό γιατί ο Κωνσταντής στην παράσταση γίνεται σύμβολο της πατριαρχίας, ενός νεοφιλελεύθερου αφηγήματος και τελικά του συστήματος εκείνου που συντηρεί την ανισότητα θεωρώνοντας τη γυναίκα κατώτερη. Απέθαντο είναι το ίδιο το σύστημα που μας πίνει το αίμα και ζει για πάντα διαιωνίζοντας όλα τα προβληματικά ζητήματα του παρελθόντος.

Με βάση τον παραπάνω προβληματισμό, θα θέλαμε να αναρωτηθούμε όλοι: είμαστε άραγε έτοιμοι για την μετάβαση σε μια νέα εποχή; Κι αν όχι θα το προσπαθήσουμε;

Στις πρόβες ήθελα να προσεγγίσουμε τον λόγο μέσα απο μια βιωματική διαδικασία, με στοιχεία σωματικού θεάτρου και σύγχρονης κινησιολογίας. Δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω κανένα σκηνικό αντικείμενο παρά μόνο τα σώματα των ηθοποιών. Αρχικά κάναμε κάποιες αναγνώσεις και συζητήσεις πάνω στους χαρακτήρες. Μετά ξεκινήσαμε μια βιωματική – σωματική διαδικασία η οποία στο πρώτο μέρος της παράστασης δίνει ένα αφαιρετικό σκηνικό αποτέλεσμα. Δεν λείπει βέβαια η αλήθεια του κειμένου και των σχέσεων που είναι πάντα το ζητούμενο. Στο δεύτερο μέρος της παράστασης προσέγγισα σκηνές με διαφορετικά υποκριτικά ύφη, όπως το stand up comedy ή το έντονο στυλιζάρισμα. Το κείμενο έχει πολλά δραματικά στοιχεία αλλά ταυτόχρονα και πολλά μη. Η παραλογή ακούγεται αυτούσια. Τα παραδοσιακά θεματικά μοτίβα του πρωτότυπου κειμένου είναι επίσης παρόντα, καθώς και το τελετουργικό – τραγικό τους υπόβαθρο. Ο λόγος του υπόλοιπου κειμένου όμως είναι αιχμηρός, με μαύρο χιούμορ και διακειμενικές αναφορές, κωμικά και σαρκαστικά στοιχεία που αναφέρονται στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Ο στόχος της σκηνοθεσίας είναι να δημιουργήσει στον θεατή μικτά συναισθήματα, γιατί αμέσως μετά απο μια τραγική στιγμή, ακολουθεί μία κωμική, όπως γίνεται και στην ζωή. Έτσι το κοινό μπορεί να μπερδευτεί, να μην ξέρει αν πρέπει να συγκινηθεί να σοκαριστεί ή να γελάσει.

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Απέθαντο» στο Θέατρο 104.

Η σκηνοθετική ιδέα αφορά στον συγκερασμό διαφορετικών υποκριτικών τεχνικών, στην προσπάθεια τους να επικοινωνήσουν με την μετα – δραματικότητα του κειμένου και την σύγχρονη εποχή.  Η σκηνική αφήγηση βασίζεται στην έντονη σωματική έκφραση και δράση, η οποία προκύπτει από τεχνικές του σωματικού θεάτρου kinemo («εφεύρεση» της ομάδας HIPPO) και της σύγχρονης κινησιολογίας και του χορού.

Η δουλειά πάνω σε διαφορετικά υποκριτικά ύφη είναι σίγουρα πρόκληση για τους ηθοποιούς γιατί καλούνται να διατηρήσουν την εσωτερική τους πειθαρχία και την συγκέντρωση τους κατά την ροή της παράστασης. Για μένα έχει πολύ ενδιαφέρον να δουλεύω και να πειραματίζομαι, το θεωρώ πολύ δημιουργικό, οπότε διασκέδασα την διαδικασία.

Με το “Απέθαντο” προτείνεται ένας θεατρικός κώδικας που ενώνει σύγχρονες αισθητικές φόρμες. Οι ηθοποιοί ερμηνεύουν τα αφηγηματικά, διαλογικά και τραγουδιστικά μέρη του κειμένου άλλοτε χωρίς κι άλλοτε με τη χρήση μικροφώνου. Το σκηνικό αποτελείται από 4 υπερμεγέθη άδεια κάδρα, τα οποία σε κανονικές διαστάσεις θα μπορούσαν να στολίζουν το σαλόνι ενός αστικού σπιτιού. Πάνω στα κάδρα γίνoνται βιντεοπροβολές κινούμενων ζωγραφισμένων συνθέσεων, οι οποίες αποτελούν το σκηνικό περιβάλλον των ηρώων. Οι εικαστικές συνθέσεις συνδυάζουν στοιχεία της ελληνικής παράδοσης και του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Παράλληλα στα κάδρα προβάλεται σε βίντεο η κινηματογραφημένη αφηγήτρια. Η αφηγήτρια ενσωματώνεται στο σκηνικό σαν να είναι μέρος του. Η μουσική σύνθεση κυριαρχεί σε πολλά σημεία της δράσης. Άλλοτε συμπορεύεται και άλλοτε έρχεται αντιμέτωπη με το συναίσθημα των ηρώων. Τα ερεθίσματα της εικόνας, του λόγου, της κίνησης και της μουσικής είναι σε διάδραση καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Έτσι, δημιουργείται ένα δυναμικό οπτικό και ηχητικό τοπίο. Τελικός στόχος της σκηνοθεσίας είναι η διαλεκτική επικοινωνία με τον θεατή του σήμερα.

Το θέατρο είναι «ανοιχτό» εξ ορισμού. Αποτελεί πρόσφορο έδαφος για πειραματισμό και ανακάλυψη.

Τα τελευταία χρόνια είναι σύνηθες να βλέπουμε την έντονη παρουσία στοιχείων από άλλα είδη τέχνης σε μια θεατρική παράσταση (για παράδειγμα βιντεοπροβολές, installation, χρήση μικροφώνου κτλ.). Το θέατρο έτσι κι αλλιώς είναι μία τέχνη που συντίθεται από πολλές άλλες τέχνες. Είναι «ανοιχτό» εξ ορισμού. Αποτελεί λοιπόν πρόσφορο έδαφος για πειραματισμό και ανακάλυψη.

Ανακάλυψα πολλά. Όπως και με κάθε δουλειά μου. Διαπίστωσα την ανάγκη μου να χρησιμοποιώ την εικόνα όλο και περισσότερο στις παραστάσεις, κάτι που συνδέεται άμεσα με το προηγούμενο κινηματογραφικό μου παρελθόν. Με το ΑΠΕΘΑΝΤΟ επίσης ανακάλυψα πόσο σημαντικό είναι στην ζωή να προσπαθούμε να κάνουμε, ο καθένας με τον τρόπο του, την διαφορά και να αγωνιζόμαστε για μια καλύτερη, πιο αληθινή, δίκαιη, τρυφερή και ίση κοινωνία.

Γυναίκα, ελευθερία, αλλαγή.

Η κάθε παράσταση που σέβεται τον εαυτό της είναι μια ευκαιρία για επικοινωνία, για σκέψη και ψυχαγωγία. Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους.

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Απέθαντο» στο Θέατρο 104.

Η περίοδος της καραντίνας έχει αφήσει σε όλους κατάλοιπα εγκλισμού που μεταφράζονται σε βία, θυμό, επικριτική στάση ζωής για τους υπόλοιπους, και ατομική ευθύνη στα όρια του «αλληλοφαγώματος». Με το τέλος της παράστασης θα ήθελα οι θεατές να νιώθουν λύτρωση και δύναμη. Να διώξουν από πάνω τους τα αρνητικά συναισθήματα. Να νιώσουν ότι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Αν η παράσταση τους κάνει να αναλογιστούν πάνω σε αυτά τα ζητήματα τότε είναι επιτυχημένη.

Το έργο το αγαπάω στο σύνολό του. Υπάρχουν πολύ ξεχωριστές στιγμές. Ίσως το τέλος του. Ένας εκστατικός χορός ελευθερίας.

Ήταν πολύ ευχάριστο νέο η θετική απάντηση που έλαβα μέσα στο καλοκαίρι για την συμμετοχή μας στο STRUS, το 1^ο Διεθνές Διαγωνιστικό Φεστιβάλ Παιδικού Θεάτρου στην Λβιβ της Ουκρανίας. Μετά απο τόσο καιρό αποχής από ταξίδια στο εξωτερικό (κάτι που συνηθίζουμε σαν ομάδα) η συγκυρία του ταξιδιού και μόνο ήταν ασύλληπτη. Για να μην πω για την τιμή που ένιωσα για την συμμετοχή μας σε ένα διεθνές φεστιβάλ θεάτρου. Υπέροχη, με φανταστική αρχιτεκτονική και γεμάτη υψηλή κουλτούρα είναι αυτή η εκπληκτική πόλη της Ουκρανίας, η Λβιβ, την οποία χαίρομαι πολύ που ανακάλυψα. Η ευκαιρία που μας δόθηκε να διαγωνιστουμε μαζί με άλλους θιάσους παιδικών παραστάσεων αποτέλεσε αφορμή να δούμε υψηλής ποιότητας θέατρο από όλη την Ευρώπη (Ουκρανία, Λιθουανία, Κροατία, Ιταλία κ.α.) και αυτό ήταν αρκετό. Το 2^ο βραβείο που πήραμε επιβεβαίωσε την δουλειά που κάνουμε σαν ομάδα τόσα χρόνια. Δεν θα ξεχάσω τους υπέροχους ανθρώπους που γνωρίσαμε εκεί και το χειροκρότημα τους, τις αγκαλιές τους και το ειλικρινές, γεμάτο εκτίμηση βλέμμα τους όταν φεύγαμε.

Τα παιδιά είναι το πιο αυθόρμητο κοινό και το πιο ειλικρινές.

Τα παιδιά είναι το πιο αυθόρμητο κοινό και το πιο ειλικρινές. Αν δεν τους αρέσει κάτι θα στο πουν κι αν τους αρέσει θα στο πουν επίσης. Αυτό είναι μια μεγάλη αξία στην ζωή, και τα παιδιά που ακόμα δεν έχουν προλάβει να αναπτύξουν τις αμυνές τους, την έχουν. Είναι άκρως διασκεδαστικό να κάνεις θέατρο για ένα κοινό και να ξέρεις ότι αν δεν τους κοροϊδέψεις, αν τους σεβαστείς και τους κινήσεις την περιέργεια, τους ικανοποιήσεις τον ενθουσιασμό και τους εξάψεις την φαντασία θα σε ανταμείψουν με τον καλύτερο τρόπο, με την θετική τους ενέργεια.

Ελπίζω το θέατρο να καταφέρει να επιβιώσει στις δύσκολες μέρες που έρχονται πάλι, όπως διαπιστώνουμε με το νέο κύμα της πανδημίας. Ας είναι μια θεατρική σεζόν δημιουργική και πληθωρική όσο γίνεται.

Έχω πολλά σχέδια για το μέλλον και ιδέες για παραστάσεις και για ενήλικες και για παιδιά. Ήδη από την άνοιξη θα ξεκινήσουμε πρόβες για μια παράσταση για παιδιά βασισμένη πάνω σε ένα ανέκδοτο κείμενο μας με τίτλο «Η Χώρα των Χαμένων Ρομπότ» σε παραγωγή της ομάδας ΗΙΡΡΟ.