Να είσαι μετανάστης και να υποδύεσαι τον μετανάστη στο θέατρο

Η Ντέμπορα Οντόνγκ γεννήθηκε στην Ελλάδα. Ο πατέρας είναι Ουγκαντέζος και η μητέρα της Ελληνίδα. Ο Θωμάς Σιέκας κατάγεται, όπως και οι γονείς του, από τη Βόρεια Ήπειρο. Ήρθε στην Ελλάδα σε παιδική ηλικία. Ο Έλιο Φοίβος Μπέικο είναι παιδί ενός μικτού γάμου: Μιας Γαλλίδας κι ενός Αλβανού που συναντήθηκαν στην Ιταλία και αποφάσισαν (για επαγγελματικούς λόγους) να ζήσουν στην Ελλάδα. Και οι τρεις τους είναι ηθοποιοί και πρωταγωνιστές της νέας παράστασης του Παντελή Φλατσούση «Λάθος χώρα», βασισμένη πάνω μυθιστόρημα του συγγραφέα Γκασμέτ Καπλάνι – δηλαδή επίσης ενός μετανάστη που, σε ηλικία 24 χρονών, ήρθε στην Ελλάδα περπατώντας.

Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Παντελής Φλατσούσης.

Τέσσερις άνθρωποι, λοιπόν, ζουν στην ίδια χώρα, κατάγονται από μια άλλη χώρα και αφηγούνται (όλοι μέσω της τέχνης) την ίδια περιπέτεια: Να ορίζεσαι ως «Άλλος» είτε επειδή γεννήθηκες, είτε επειδή μετανάστευσες στη λάθος χώρα. «Κάθε πατρίδα, είναι λάθος πατρίδα. Μπορεί για διαφορετικούς λόγους, αλλά πάντως λάθος» εξηγεί ο Παντελής Φλατσούσης που μετά το «Εθνικό Ντεφιλέ» του Φεστιβάλ Αθηνών συνεχίζει να καταπιάνεται με ζητήματα εθνικής ταυτότητας, εμμένοντας σε μια βαθιά και ουσιαστική πολιτική θεώρηση του θεάτρου.

«Το δίπολο της μετακίνησης και της εγκατάστασης είναι ένα διαχρονικό και δομικό θέμα στις κοινωνίες μας όπου πάντα περιβάλλονται από πολέμους, κοινωνικές ή οικονομικές κρίσεις. Ακόμα και τα τελευταία χρόνια, η μετανάστευση είναι μια πανευρωπαϊκή εμπειρία και έχει σημάνει κοσμογονικές αλλαγές. Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, πως η μετακίνηση είναι ο κανόνας» εξηγεί.

Οι μακέτες με μικροήρωες σε βιντεσκόπηση – από τις τεχνικές αφήγησης του έργου.

Το έργο του Καπλάνι αφηγείται μια μόνο πτυχή αυτών των διαρκών μετακινήσεων. Κατά την πτώση του Ανατολικού Μπλοκ, δύο αδέρφια από ένα χωριό της Αλβανίας χωρίζονται: Ο ένας μεταναστεύει ακολουθώντας τα καραβάνια των ανθρώπων που αλλάζουν τόπο, ο άλλος μένει πίσω. Η επανένωση τους θα προκύψει με αφορμή τον θάνατο του πατέρα τους.

Οι τρεις ηθοποιοί συμμετέχουν σε ένα αδιάκοπο sequence από σκηνές ρεαλιστικού θεάτρου και σκηνές που βιντεοσκοπούνται live εστιάζοντας σ’ ένα θέατρο μικροκλίμακας, στημένο πάνω σε μακέτες. Ο Παντελής Φλατσούσης έχει επιλέξει αυτόν τον τρόπο αποτύπωσης εστιάζοντας «στο θέατρο της αναπαράστασης και της αντιπροσώπευσης. Σε μια ανάγκη να δούμε πως η δημόσια μνήμη επηρεάζει την προσωπική. Στις ιστορίες που λέγονται αλλά και στο ποιοι τις λένε».

Η Ντέμπορα Οντόγκ με πατέρα Ουγκαντέζο μιλά για το βίωμα της διάκρισης.

Ο Φλατσούσης συνειδητά επιλέγει την Ντέμπορα Οντόνγκ, τον Θωμά Σιέκα και τον Ελιο Φοίβο Μπέικο για να ερμηνεύσουν τους ρόλους του έργου αφού «πως αλλιώς θα νιώσουμε συνάφεια με το θέμα του Άλλου αν δεν ακουμπήσει σε ένα προσωπικό φορτίο; Μόνο τότε θα αρθρωθεί καθαρά» σημειώνει.

Άλλωστε, ο ρατσισμός που έχουν υπομείνει ως ‘Αλλοι είναι σίγουρα βίωμα. Η Ντέμπορα θυμάται τις φορές που την προσέγγισαν μιλώντας αγγλικά πιστεύοντας ότι μια μαύρη γυναίκα όχι μόνο δεν μιλάει ελληνικά αλλά σίγουρα είναι ξένη. Ο Θωμάς αναφέρεται στα περιστατικά κοινωνικού φθόνου, τύπου «δες πως τα κατάφερε ο Αλβανός».

Και πιθανώς, αυτά τα βιώματα να ήταν αρκετά ώστε να αισθανθούν πως ζουν στη «λάθος χώρα». Παρόλα αυτά, οι θέσεις τους ακούγονται ψύχραιμες. «Ο πατέρας μου έκανε το μεγάλο βήμα για να έρθει να σπουδάσει στην Ελλάδα και είμαι περήφανη γι΄αυτό. Κάπως έτσι, μεγάλωσα ώστε να μη νιώθω ριζωμένη σε ένα τόπο, να κουβαλάω στοιχεία από παντού και να μην επιβάλλω στον εαυτό μου την πίστη σε μια χώρα» παρατηρεί η Ντέμπορα. Την ίδια ώρα, ο Θωμάς μεταφέρει την εμπειρία πολλών μεταναστόπουλων δεύτερης γενιάς όπου στην Αλβανία κατηγορούνταν «ελληνάκια» και στην Ελλάδα ως «αλβανάκια». «Παντού αισθανόμουν ξένος, δεν έχω ξεκαθαρίσει, δηλαδή, αν έρχομαι από μια λάθος χώρα ή ζω σε μια λάθος χώρα».

Ο Θωμάς Σιέκας κα ο ΄Ελιο Φοίβο Μπέικο στο ρόλο των δύο αδερφών της «Λάθος Χώρας».

Μοιραία, και οι τρεις παίζουν με πολύ προσωπικά υλικά στην παράσταση. Οι πρόβες – που φτάνουν στο τέλος τους εν όψει της πρεμιέρας στις 28 Νοεμβρίου – συμπεριέλαβαν πολλές προσωπικές σημειώσεις, βιωματικές συζητήσεις, πολλές οικογενειακές φωτογραφίες δικές τους ως τεκμήρια του μεταναστευτικού βιώματος.

Ο Έλιο περιγράφει τον «εσωτερικό αγώνα να μην φέρω στην παράσταση τον εαυτό μου και τα προσωπικά μου διλήμματα. Διαπραγματεύομαι ακόμα ένα πολύ ενοχικό κομμάτι: Να μεταφέρω ήθη κι έθιμα των χωρών καταγωγής μου κι ας μην μου λένε τίποτα πια, ας μην με συγκινούν». Ο Θωμάς με τη σειρά του, αναγνωρίζει για πρώτη φορά στη ζωή του την ανάγκη να απαντήσει σε πυρηνικά ερωτήματα. «Δεν σκάλιζα ποτέ το ‘από που είμαι’. Σκεφτόμουν ότι δεν χρειάζεται να πιέζω τον εαυτό μου να ανήκει κάπου. Μέσα από την παράσταση μπήκα σε μια πορεία να ψάξω αυτά τα απωθημένα ερωτήματα, κάπως να δώσω απαντήσεις» ομολογεί. Η Ντέμπορα πάλι φορτίζεται πολύ με μια πεποίθηση του κειμένου που συμπυκνώνεται στη φράση «δεν μπορώ να αγαπήσω έθνη, μπορώ να αγαπήσω ανθρώπους».

«Παντού αισθανόμουν ξένος, δεν έχω ξεκαθαρίσει, δηλαδή, αν έρχομαι από μια λάθος χώρα ή ζω σε μια λάθος χώρα», ομολογεί ο Θωμάς Σιέκας.

Η «Λάθος χώρα» σηματοδοτεί μια τις σπάνιες παραστάσεις στα χρονικά του ελεύθερου θεάτρου όπου ολόκληρη η διανομή αποτελείται από μετανάστες δεύτερης γενιάς, αγνώστους στο ευρύ κοινό. Για τον Παντελή Φλατσούση αυτές είναι δύο ακόμα σοβαρές ενδείξεις για τα… λάθη μιας χώρας. «Το ελεύθερο θέατρο σπάνια θα επιλέξει μια τέτοια θεματολογία και χωρίς ονόματα μαρκίζας. Το θεωρεί ρίσκο. Οπότε, ας δούμε σε ποιες συνθήκες κάνουμε θέατρο και τι ιστορίες μας επιτρέπεται να πούμε» σχολιάζει. «Αφετέρου, στο ελληνικό θέατρο δεν έχουμε ξεπεράσει ακόμα το στερεότυπο γύρω από το μετανάστη που χρίζεται πρωταγωνιστής».